دلایل کودک آزاری پدر و مادرها / چگونه خشونت‌های خانگی را کاهش دهیم؟

فارس نوشت، هر از چندگاهی در رسانه ها اخباری مبنی بر اذیت و آزار کودکان از سوی پدر و مادرشان منتشر می شود که با بازتاب منفی از سوی خانواده ها مواجه می شود.

بسیاری این کار را عملی دور از ذهن و بسیار قبیح می دانند و معتقدند فرزندان جز خانواده محلی برای پناه گرفتن ندارند و اگر هر عملی از آنها سر بزند، نتیجه آن اذیت و آزار و یا حتی قتل نیست.

ضمن اینکه موضوع خشونت های خانگی با توجه به گسترش فضای مجازی، بیشتر به افراد جامعه منتقل می شود و همین موضوع باعث شده برخی گمان کنند میزان این آزار و اذیت ها در جامعه بیشتر شده است. این در حالی است که برخی معتقدند همان قدر که فضای مجازی خشونت را به خانه ها آورده، همان قدر نیز راه حل برای رفع این مشکل دارد.

**کاهش «تاب آوری اجتماعی»

در همین رابطه معصومه نصیری ـ کارشناس و مدرس رسانه در گفت و گو با خبرنگار رسانه خبرگزاری فارس گفت: متأسفانه این روزها شاهد وقوع رخدادهای در فضای جامعه هستیم که اول از همه نشان از کاهش «تاب‌آوری اجتماعی» دارد. نگاهی به ماجرای رومینا و حالا بنیامین که توسط مادرش مورد آزار قرار گرفته و صحنه‌های دلخراش این اقدام در اینستاگرام منتشر شده تا مادر مستقیم در چشم مخاطبان نگاه کند و بگوید اگر پول بدهید او را کتک نمی‌زنم و با ارسال تصویر کارت بانکی عرق سرد بر پیشانی هر بیننده‌ای می‌نشاند، بیانگر وقوع اتفاقی در زیرپوست واقعیت عیان جامعه است.

وی با بیان اینکه مهلا را باید با متر دو عامل مهم روانی و اقتصادی مورد بررسی و قضاوت قرار داد، گفت: یکی از فاکتورهای مهم برای تحلیل و بررسی چنین رخدادهایی، توجه به مؤلفه‌های روان‌شناختی حاکم بر این مادر است. هستند پدران و مادرانی که بی‌رحمانه چه به‌صورت فیزیکی و چه روانی فرزندشان را مورد آزار قرار می‌دهند، اما در دلایل زیادی که برای این کودک‌آزاری‌ها از اعتیاد به مواد مخدر تا فقر فرهنگی و اقتصادی بیان می‌شود؛ باید نقش اختلالات روحی و روانی والدین کودک‌آزار را که احتمالاً به تجربه زیسته‌های تلخ آن‌ها درگذشته نیز بازمی‌گردد، جدی‌تر تلقی کرد.

**کودک آزاری در رتبه نخست خشونت های خانگی

این کارشناس رسانه با اشاره به اینکه کودک‌آزاری رتبه نخست خشونت‌های خانگی را دارد، یادآور شد: به‌هرحال این پدیده چون در محیط‌های خصوصی صورت می‌گیرد، معمولاً علنی نشده و پنهان باقی می‌ماند. شاکی و متضرر این رخداد نیز فرزندانی هستند که آموزش کافی برای محافظت از خود در این مواقع را ندیده‌اند و از حقوق خود نیز آگاهی ندارند. مؤلفه پنهان بودن و درعین‌حال عدم آگاهی از حمایت‌های قانونی موجب تعمیق و گسترش این‌گونه از خشونت خانگی می‌شود.
نصیری زنجیره خشم را قابل انتقال دانست و افزود: اگر رد خشونت‌های خانگی مخصوصاً کودک‌آزاری‌ها را بررسی کنیم، به این مهم خواهیم رسید که برخی والدین در دوران کودکی و نوجوانی خود مورد خشونت قرار گرفته‌اند و حس ناشی از این تجربه تلخ آن‌ها را به سمت کودک‌آزاری و آسیب زدن به فرزندانشان می‌برد.

وی با اشاره به نقش رسانه‌ها در پیشگیری و آگاه‌سازی در زمینه کودک‌آزاری گفت: هر چند متأسفانه این بار گزارش کودک‌آزاری در پی استفاده مادر از ابزار رسانه و نشر تصاویر این کودک‌آزاری در اینستاگرام برملا شده است، اما رسانه‌ها امروز باید در راستای آموزش عمومی در چند بعد اقدام کنند. رسانه وظیفه دارد مخاطبان را از حقوق مصرحشان در قانون آگاه کند. رسانه باید راهکارهای صیانت در برابر خشونت‌های خانگی را به مخاطبان بیاموزد و در عین حال نسبت به ارتقای مهارت‌های روان‌شناختی منتج به کنترل خشم نیز برنامه‌سازی کند.

**ضعف قوانین دلیل اصلی کودک آزاری

این مدرس رسانه تأکید کرد: عادی‌سازی خشونت در رسانه موجب تائید غیرمستقیم آن در افراد می‌شود و در این حال کافی است فرد تجربه زیسته نامناسبی نیز داشته باشد، آن‌وقت رفتارهای حاکی از فقدان تاب‌آوری و تعمیق خشونت در او تقویت و درونی‌تر می‌شود.

نصیری بر این باور است که  ضعف قوانین می‌تواند یکی از دلایل اساسی کودک‌آزاری باشد. ما نیاز به تدوین قوانینی داریم که به معنای دقیق کلمه بازدارندگی ایجاد کنند. اینکه والدین ترسی از مجازات نداشته باشند یا قانون سهل گیرانه در برابر آن‌ها ظاهر شود، منجر به تقویت رفتارهای خشن و گسترش کودک‌آزاری‌ها می‌شود.

وی با بیان اینکه تحقیر و توهین به کودکان از آن‌ها افرادی خشن و سرکوب‌شده می‌سازد که در تعاملات اجتماعی‌شان نیز اخلال ایجاد می‌کند، گفت: خشونت‌های خانگی و کودک‌آزاری‌ها اثرات اجتماعی غیرقابل جبرانی نیز در پی دارد. افرادی با انباشت احساسات مخرب همچون نداشتن عزت‌نفس، احساس سرخوردگی و پس‌زده شدگی وارد جامعه می‌شوند که موجب برهم زدن نظم و امنیت روانی سایر افراد جامعه نیز می‌شوند.

این کارشناس رسانه با اشاره به اینکه برخی بر این باورند که قانون در برخی بخش‌ها صراحت کافی را در بحث کودک‌آزاری ندارد، اظهار کرد: ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان (مصوب 1381) در تعریف گونه‌ای از کودک آزادی می‌گوید: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است.» با این وصف و ابهامات  و عدم شفاف‌سازی کودک‌آزاری جسمی و روحی و ارتباط آن با تنبیه بدنی همواره موردبحث بوده است، اینکه حد تنبیه بدنی کجاست و تجاوز از چه حدی مصداق کودک‌آزاری است و آیا در عصر حاضر این تعاریف نیاز به بازتعریف نیستند؛  از مسائل مهمی است که همواره محل بحث بودند.

**چه کارهایی کودک آزاری به حساب می آیند؟

وی گفت: البته اینکه فکر کنیم کودک‌آزاری تنها اگر به آسیب زدن به بدن منجر شود، باید مورد پیگیری قرار گیرد نیز اشتباه است.  کودک‌آزاری می‌تواند عبارت از هرگونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی، جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک طفل شود، نیز تلقی شود؛ رفتارهایی که چون بر روح کودکان خراش می‌اندازند قابل ملاحظه نیستند اما وجود دارند، حبس کردن کودکان، محروم کردن آن‌ها از حقوقی طبیعی‌شان و …. از آن دست کودک‌آزاری‌هایی هستند که اثرات جسمی ندارند اما این به معنی نبودشان نیست.
وی با اشاره به محرک‌های اثرگذار بر کودک‌آزاری گفت: این محرک‌ها گاه ریشه در شرایط خاص کودک دارند، گاه ریشه در شرایط حاکم بر پدران و مادران ازجمله شرایط فرهنگی، اقتصادی و روانی دارد و گاه ضمن تأکید بر ضعف احتمالی قوانین به تضعیف باورهای معنوی خانواده‌ها بازمی‌گردد. خروجی نهایی تربیت کودکانی است مملو از خشم که به فکر انتقام هستند و این حس را به جامعه نیز منتقل می‌کنند.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: نه مهلا  آخرین ولی است که کودکش را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد و نه روزانه کودکان کمی مانند بنیامین مورد آزار قرار می‌گیرند، اما این بار به مدد رسانه‌های اجتماعی و مخاطبانی که مسئولانه این گزارش را مخابره کردند. آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، برنامه‌ریزی رسانه‌ای برای توانمندسازی شهروندان است تا تاب آور باشند و بتوانند با مدیریت احساسات خود، بر مشکلات فائق آمده و اعمال خشونت راه اولشان نباشد.

نصیری استفاده از ظرفیت رسانه‌های اجتماعی برای ارتقای مهارت‌های لازم برای مواجهه با عوامل محرک روانی والدین را ضروری دانست و افزود: جامعه‌ای که تاب‌آوری را آموخته باشد، برای حل مشکلش چه اقتصادی باشد چه روانی، سراغ پاسخ‌های سهل‌الوصول نمی‌رود. جامعه تاب آور جامعه است که افراد در آن مهارت فائق آمدن به مشکلات از مسیرهای منطقی و عقلانی را آموخته باشند. میزان بروز خشونت در این جامعه پایین است.

البته شاید نظارت بر شبکه های اجتماعی اگر دقیق تر اعمال شود خشونت این مادر علیه فرزندش زودتر کشف و مورد پیگرد قرار می گرفت. به هر حال شبکه های اجتماعی علاوه بر محاسن زیادی که دارند زمینه زیاده خواهی های والدین را فراهم می آورند. حال یکی با پوشاندن لباس های فانتزی و یکی با ضرب و شتم فرزندش؛ نتیجی و خروجی کسب درآمد از کودکان در شبکه های اجتماعی با بر انگیختن احساسات مخاطبان است.

**کودکانی که پرخاشگران فردا می شوند

اما در همین رابطه دکتر امان الله قرایی مقدم استاد دانشگاه و جامعه شناس نیز در گفت و گو با فارس معتقد است که بعد از همسر آزاری کودک آزاری بالاترین میزان آمارها را به خود اختصاص داده است و اگر کودکی در دوران خردسالی از سوی خانواده مورد اذیت و آزار و خشونت قرار گرفته باشد در بزرگسالی تبعات آن را با خود حمل خواهد کرد و در بزرگسالی حس انتقامجویی در آنان بوجود خواهد آمد و بسیاری از آنها از اذیت و آزار دیگران لذت خواهند برد.

 **خشونت کمتر در خانواده های مذهبی

این استاد دانشگاه همچنین تاکید کرد که طبق آماری که به دست آمده، در خانواده هایی که اعتقادات دینی پررنگ تر است، هم همسرآزاری درصد پایین تری دارد و هم کودکان کمتر مبتلا به خشونت خانوادگی می شوند.

وی ادامه داد: یکی از مهمترین دلایل این اتفاق خود کنترلی است که در میان والدین وجود دارد و منجر می شود که هم رابطه همسران با هم بهتر باشد و هم کودکان آسیب کمتری ببینند.

**چگونه خشن نباشیم؟

قرایی مقدم در پاسخ به اینکه والدین چگونه می توانند خود را در مقابل خشونت علیه کودکان کنترل کنند؟ توضیح داد: روش های گوناگونی برای این موضوع وجود دارد. اول از همه می توان به روانشناس رجوع کرد. همچنین می توانیم راه کارهایی برای کنترل استرس و عصبانیت خود بیابیم

وی ادامه داد: در این میان آموزش مهارت های زندگی نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. وقتی زن یا شوهر این مهارت را داشته باشند هم می توانند با کودکان خود درست رفتار کنند و هم رفتار بهتری با یکدیگر خواهند داشت.