شفقنا- مدرسه علمیه جهانگيرخان قم یا به قول مدیر خوش برخورد و جوانش (مدرسه امام رضایی) با نقشه ای هشت ضلعی و سردری زيبا از مدارس منحصربه فرد ايران و حوزه علمیه قم است.
شكل گيري مدرسه به عنوان بخش مهمی از تاريخ نهاد آموزش در تمدن اسلامی، به قرنهاي سوم و چهارم هجري باز مي گردد و مدرسه علمي بلند آوازه نجف اشرف كه شيخ طوسي بنيانگذار آن است و مدرسه ابن حبان بُستی در بُست و مدرسه ابن فورک در نيشابور و مدرسه قاضی نعمان و فرزندش در جامع الأزهر و دهها حوزه ديگر در سرزمينهاي اسلامی، از اين نمونه ها هستند.
عبدالجليل رازی قزوينی، از متكلمان برجسته قرن ششم ، در كتاب «نقض»، به 9 مدرسه داير و مشهور قم در روزگار خود اشاره می كند و اين در حالی است كه روزگار او (دوره پس از سقوط آل بويه و اوج قدرت حاكمان عامه مذهب سلجوقي)، عصر رخوت و ركود دانش، به ويژه دانشهای دينی در قم و ديگر شهرها و محله های شيعی ايران بوده است.
بنابراين میتوان حدس زد كه برخی از اين مدارس علميه، دست كم، يكی دو قرن پيش از وی تاسيس شده باشند.
مدرسه جهانگيرخان در سمت شرقی شهر قم نزديک دروازه ری سابق و در مقابل مسجدجامع شهر قرار دارد به طوریکه طلاب مدرسه نمازهای خود را در این مسجد اقامه می کنند و کتابخانه مدرسه هم در آن مستقر است.
اين بخش تا قرن سوم هـ.ق قسمت اصلی شهر محسوب می‌شد، ولی با آغاز اين قرن و ورود حضرت فاطمه معصومه (س) در سرای موسی بن خزرج اشعری و سپس وفات آن حضرت در محلی بنام باغ بابلان، قسمت اصلی شهر به تدريج به سمت غرب و حدود امروزی كشيده شد.
اين مدرسه از مدارس دورهٔ صفوی در قم است كه در دورهٔ ناصری به سال 1278 هـ.ق به وسيله ميرزا نصرالله‌خان مستوفی گرگانی تعمير و مرمت يافت و پس از آن به نام مدرسه ناصری نيز ياد می‌شد كه در عين كوچكي از مدارس معروف قديمي قم بود و اكثر فضلاي سابق قم از تربيت يافتگان اين مدرسه بودند.
مدرسه فوق يک بار در عصر صفويه از ناحيه عالم زمان مرحوم جهانگيرخان – مدرس مدرسه شاه اصفهان – تعمير يافت و كتابخانه‌دار شد و كتبي بر آن وقف گرديد.
اين مدرسه يک بار هم در دوره فتحعلي‌شاه تعمير شد و آخرين بار در زمان حضرت آيت الله بروجردی در سال 1373 قمري تعمير كلي به عمل آمد كه سنگ نوشته سر در ورودي مدرسه مؤيد آن است.
از بانی مدرسه چندان اطلاع دقيقی در دست نيست و دانشمندانی كه در اين موضوع كاوش كردهاند نيز به نظرات مختلفی رسيده اند.
مرحوم فيض در گنجينه آثار قم معتقد است، باني مدرسه و مسجد يكي است و او سلطان جانی خان، پادشاه تاتار تركستان است.
بدين ترتيب، بناي مدرسه همپاي بنای مسجد و از اواسط قرن هشتم است و همچنين ناصر الشريعة در مختار البلاد يا تاريخ قم بناي مدرسه را قبل از دوره صفوي دانسته است.
البته هماهنگی كاملی كه مدرسه با مسجد جامع دارد، اين احتمال را تقويت مي كند كه در هر صورت بناي مسجد و مدرسه، از يک نفر و در يک زمان بوده است و از آنجا كه اكثر صاحب نظران، تاريخ بنای مسجد جمعه قم را به حدود قرن هشتم رساندهاند، شايد اين احتمال كه باني مدرسه، جاني خانِ دوره ايلخاني است، به واقع نزديکتر باشد.
سر در ورودي اين مدرسه مقابل سر در مسجد جمعه قرار دارد و بعد از چند پله كوتاه، وارد صحن اصلي مدرسه مي شويد.
بعد از دالان كوتاهی، حياط زيبای مدرسه نمودار مي شود و حياط مدرسه را حدود 20حجره احاطه كرده است و در وسط حياط، مانند اكثر مدارس دينی حوض آبي قرار دارد و در چهار گوشه حوض نيز باغچه هایی که تماماً هشت ضلعی است، مي باشد.
سر در ورودی مدرسه از داخل نيز دارای كاشی كاری زيبايی است كه به حياط مدرسه جلوه و شكوه بخشيده است.
مقابل هر حجره، ايوانی است با ارتفاع يك پله سنگی كه دارای لبه سنگی و جدار طاقچهدار سفيد كاری شده با پوشش مقرنس گچي با جرزهاي آجري كه لچكيهاي آن كاشي كاري شده است و گره سازي اين ايوانها توام با آجرهايي متضمن كتيبه به خط بنايي به نامهاي جلاله و اسامي پيامبر اكرم(ص) و حضرت علی(ع) است.
در سالهاي اخير دو باب مغازه كه كنار مدرسه قرار داشت و همچنين يك حمام كه مقابل مسجد جمعه و چسبيده به مدرسه بود و سالها مخروبه شده بود، خريداري شد و داخل بناي مدرسه قرار گرفت.
ميرزا عباس فيض در گنجينه آثار قم معتقد است اين مدرسه يک بار در زمان صفوي از سـوي عالـم اين عصـر ميرزا جهانگير خان ـ مدرس مدرسه شاه اصفهان ـ تعمير شد و داراي كتابدار و كتاب خانه شد و اين مدرسه، در دوره صفوي و قاجار معمور و آباد بوده است.
حال به سراغ مدیر جوان مدرسه حجت الاسلام والمسلمین جعفر جویباری رفتیم و فضای مصاحبه را در حیاط و زیر درختان سرسبز مدرسه قرار دادیم، حضور طلاب جوان و نوجوان برای تجدید خاطره از روزهای درس تا پایان نشست 150 دقیقه ای ما پیوسته ادامه داشت.
علت نامگذاری مدرسه به نام جهانگیرخان
حجت الاسلام والمسلمین جعفر جویباری در خصوص مدیریت خود در مدرسه و تاریخچه این مجموعه اظهار داشت: بنده از حوزه علمیه بابل، مدیریت و مربی‌گری را آغاز کردم. به نظرم بین مدیر و مربی تفاوت است، مربی جایگاهی مهم‌تر از مدیر دارد، چون همواره در صحنه است، و من خود را خادم و مربی می دانم.
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان قم افزود: بعد از سه سال وارد قم شدم و در قم، فعالیت خود را در مدرسه جدید التاسیس حجت ابن الحسن آغاز کردم و بعد از مدتی به همراه طلاب و کادر به این مدرسه مبارکه نقل مکان کردیم . از شروع فعالیت تا به الان 10 سال می گذرد و طلابی که در اولین سال شروع فعالیت پذیرش شدند، امسال وارد درس خارج می شوند.
او بیان کرد: بنای مدرسه در دوران صفویه و به نام جانی خان بوده است اما در طول دوران به نام جهانگیرخان قشقایی تغییر کرد. از همان دوره صفویه این جا مدرسه علمیه بوده و قبل از ما به صورت خوابگاه فعال بود، اما با حضور بنده و با توجه به نیت واقف و تاکید وارثین آن ، به مدرسه و فضای آموزشی از پایه 1 تا 6 تبدیل گردید.
جویباری تصریح کرد: به خاطر همجواری مدرسه با مسجد جامع قم ، اعمال عبادی طلاب در مسجد انجام می گیرد و از ظرفیت مسجد برای برخی از کارها از جمله سالن کتابخانه بهره گرفتیم و هیئت امنا، نگاه خوب و محبت آمیزی به بنده و طلاب دارند.
در سایه سنت حوزه، بزرگان زیادی تربیت شده‌اند
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان قم تصریح کرد: باید طلاب پایه 1 تا 6 سیکل بومی باشند، البته اگر بستگان نزدیک داخل قم داشته باشند، پذیرش می‌شوند، اما به طور کلی فضا ویژه قمی‌هاست.
او عنوان کرد: این مدرسه با نگاه ویژه مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور (فعلی و قبلی) به فعالیت خود ادامه می‌دهد، و در حال حاضر 105 طلبه در سطح یک داریم. ساختار مدرسه زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه ،مستقلا فعالیت دارد و ما قدردان اعتماد مسئولان حوزه هستیم و خلاف سنت حوزه حرکتی نمی کنیم، چرا که در سایه سنت حوزه، بزرگان زیادی تربیت شده‌اند، من بر این باورم اگر اگر بدانیم در کجا قرار داریم بسیاری از مسائل رفع می‌شود.
مشکل جدی حوزه کجاست؟
جویباری افزود: به یاد دارم یک روز در تهران گم شدم و حتی نمی‌دانستم در کجا هستم، وقتی نمی‌دانیم کجا هستیم، رسیدن به مقصد دشوار است، مشکل جدی حوزه این است که طلبه از روز اول نمی‌داند کجاست، همه جهان در دست خداست و خداوند،خلیفه‌ای بر روی زمین به نام امام زمان(عج) بر جا گذاشت، و ما باید خود را سرباز ولی‌عصر(عج) بدانیم و حالا قرار است طلبه نماینده ولی عصر(عج) باشد، خدا و امام زمان(عج) جهانی است، پس وظیفه طلبه نیز جهانی بودن است، باید یک طلبه درس دین و زبان و بسیاری از عرصه‌های علمی را به خوبی بداند تا پاسخگوی شبهات باشد.
او گفت: تعداد طلاب در مدرسه مهم نیست، مهم آن است که اگر تعداد نیز کم است، مردانه پای همه چیز باشند، مدافعین حرم، حریم را شناختند و همان تعداد اندک جانانه رفتند و به دفاع پراختند، امروز در طلبگی باید حریم را بشناسیم، خداوند پس از خلقت بشریت و دمیدن روح در بدن انسان به خود بارک‌الله گفت و این عظمت و مجد انسان را می‌رساند و مگر می‌شود این انسان، خلیفه روی زمین باشد و در راه خدا قدمی برندارد.
مدیر، استاد و طلبه، سه رکن مهم در اعتلای مدرسه علمیه است
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان قم ادامه داد: مدیر، استاد و طلبه، سه رکن مهم در اعتلای مدرسه علمیه است و باید در تربیت طلاب علوم دینی، به رشد و پرورش این سه رکن مهم توجه داشت، اگر مدیر خوب باشد هم طلبه خوبی به بار می‌آورد و هم مدرسه پرباری را اداره می‌کند،خدوم بودن و خاکی بودن از نشانه‌های مهم مدیران در مدارس است.
عقل وجه تمایز انسان و حیوان است
او در بخش دیگری از گفت وگوی خود تصریح کرد: عقل وجه تمایز انسان و حیوان است، اهل بیت(ع) و انبیای الهی آمدند که عقل را بالا ببرند، مشکل جامعه ما فقدان عقل است وگرنه منابع زیادی داریم، باید فکرمان جهانی باشد، خداوند در آیات قرآن بر تفکر و تعقل تاکید دارد و گرنه جسم باقی نمی‌ماند، طلبه راه خطیری در پیش دارد و مدافع اعتقاد است، اگر اعتقاد نباشد، هیچ چیزی ماندگار نیست.
جویباری بیان کرد: کار مدرسه، ساختن انسان است، ما مشکل منابع و امکانات نداریم، از نظر نیروی انسانی و تدبیر مشکل داریم و طلبه از روز اول باید بداند در کجا باید قرار بگیرد، طلبگی پزشکی روح است، در زندگی آرامش مهم است و طلبه وظیفه دارد آرامش را به جامعه برساند.
مشکل جامعه این است که دین را به خوبی معرفی نکردیم
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان قم عنوان کرد: در دنیای امروز، بسیاری از مسائل ممکن است انسان را آرام می‌کند، اما آرامش نمی‌بخشد، نسل جوان باید بفهمند مسائلی که به ظاهر انسان را آرام می‌کند به او آرامش نمی‌دهد، مشکل جامعه این است که دین را به خوبی معرفی نکردیم، مردم روحانی خوب را دوست دارند، اگر خوب نباشیم، نمی‌توانیم کسی را جذب کنیم.
اگر از ریشه کار کنیم، نسل امروز ما با روحانی و فضای معنوی عجین می‌شود
او اظهار داشت: نباید نگران این باشیم که مردم پشت سر ما بد حرف می‌زنند،مردم پشت سر پیامبر خدا نیز حرف می زدند و او را کافر می‌خواندند، مهم این است که در بین مردم باشیم، طلبه قرار است پزشک و مهندس روح باشد، پس باید بداند در کجا قرار دارد، بنده درس و ادامه راه و پیشرفت را رها کرده‌ام تا به طلبگی برسم، زیبایی واقعی را باید به جامعه نشان دهیم، طلبه باید بداند پا جای پای ولی عصر گذاشته و این نیاز به بسترسازی دارد. ، من در عرصه فرهنگی دو بار رتبه کسب کردم، و در دانشگاه اراک به تدریس حقوق می‌پردازم تا من را سنتی محض ندانند، اما هیچ گاه نیست که خود را طلبه ندانم.
استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: من توصیه می‌کنم مسئولان در روش‌های تربیت دینی، مهد کودک‌ها و مدارس را دریابند، حضور روحانی در سطح مهد کودک‌ها و مدارس اهمیت زیاد دارد تا به عنوان مشاور و امین فرزندان باشد، خدا را شکر طرح امین اجرایی شد، هر چند در طرح امین نیز کمی ها و کاستی هایی وجود دارد، اگر از ریشه کار کنیم، نسل امروز ما با روحانی و فضای معنوی عجین می‌شود.
تا مدیر طلاب را فرزندان خود نداند جایی برای پیشرفت نیست
جویباری گفت: طلبگی دم و بازدم است، مدرسه جهانگیرخان دم و بازدم در کنار هم است، حرکت باید عمودی باشد که برگشت و خروجی داشته باشد، چرا که حرکت افقی بازدهی ندارد، طلبه باید بفهمد سرباز آقاست و شاید اگر همه این را بدانند، دنیای ما گلستان می‌شود، دنیا دار عمود است، تا مدیر طلاب را فرزندان خود نداند جایی برای پیشرفت نیست، اگر در هر کجا خدمت می کنیم آن را از آن خود بدانیم، آن وقت محتاطانه رفتار می کنیم، من این جا را خانه خود می دانم، اگر طلاب را فرزند خود بدانم و برای این ها همان که در خانه می برم به این جا نیز بیاورم، فضای همدلی و محبت و تکریم ایجاد می‌شود.
در تربیت طلبه، تاکید بر اخلاق و منش داریم
او خاطرنشان کرد: همواره با خانواده‌ها صحبت می‌کنیم و شرایط را به آنها می‌گوییم، در تربیت طلبه تاکید بر اخلاق و منش داریم، بسیاری از طلاب از افراد فرهیخته و خانواده تحصیل کرده هستند، و فرصت‌های مهمی در تحصیل و رشد دارند، اما راه طلبگی را انتخاب می‌کنند،ما در سفر کربلا و اربعین در کنار هم هستیم و 7 سال است به پیاده‌روی اربعین می‌رویم. دیدار امام حسین(ع) در سال اول طلبگی بیمه یک عمر پیمودن مسیر طلبگی است، و او را در مسیر واقعی طلبگی قرار می‌دهد، در این سفرها طلاب را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم و چه بسا در سفر کربلا، تحولات خوبی را در طلاب و پایداری در مسیری که انتخاب کرده‌اند، مشاهده می‌کنیم.
گرفتن طلبه و رساندن به فارغ التحصیلی بسیار سخت است
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان افزود: 4 سال است که فارغ التحصیل داریم،در اوایل 20 نفر بودند، هر چند در بابل تعداد بیشتری فارغ التحصیل داشتیم، گرفتن طلبه و رساندن به فارغ التحصیلی بسیار سخت است، آن هم در شرایط دنیای امروز، به همین دلیل با احتیاط طلبه جذب می‌کنیم و کیفیت را در جذب طلبه مورد تاکید قرار می‌دهیم.
او ادامه داد: طلبه باید بداند برای چه آمده است، از طرفی مربی باید بالای سر باشد، در این مدرسه صبحانه و ناهار و شام و میان وعده به طلاب می‌دهیم و بر روی میان وعده ساده تاکید داریم، فرزندان در حال رشد هستند و من وظیفه دارم مثل پدری روی تغذیه طلاب کنترل داشته باشد.
جویباری عنوان کرد: مدرسه را هیچ وقت از حجت و پرسنل خالی نمی‌کنیم، مشاورها شب و در زمانی که طلاب درس نداشته باشند دعوت می‌شوند مشاور و تهذیب تا پاسی از شب کنار طلاب به بحث و مشاوره می‌پردازند، یکی از شروط من این است همه بخش های آموزش و پرژوهش و کارمندان باید استاد باشند، دو مسئول شب در کنار طلاب هستند، به هیچ عنوان مدرسه خالی از پرسنل نیست، خانواده اعتماد کرده‌اند و باید فرزندان در کنار نیروهایی باشند.
مدیر مدرسه علمیه جهانگیرخان قم تصریح کرد: من در درس اخلاق پایه 1 تا 6 معتقد هستم که باید موعظه باشد، اخلاق نیاز به مقدمات دارد و به دنبال مرید و مرادی رفتن در این جا نیستیم.
او بیان کرد: باید در دروس ریل گذاری شود. برخی کتاب ها مهم و مانند جدول ضرب است، پس باید به برخی از دروس که کلید هست توجه شود. با توجه به اینکه یک طلبه رسالت جهانی دارد و باید سخن دین را به تمام جهان منتقل نماید یادگیری زبان خارجی از سال دوم الزامی می شود و طلاب به یادگیری زبان عربی می پردازند ، که الحمدلله خروجی آن تربیت اساتید مکالمه زبان عربی از بین همین طلاب می باشد.
جویباری گفت: سال چهارم تا ششم طلبگی سال های بسیار حساسی است و طلاب به فراگیری فقه و اصول مشغول می شوند لذا یادگیری زبان های دیگر از جمله انگلیسی و … اختیاری می باشد. البته چند دوره موفق به انجام آن شدیم و نتیجه آن هم مطلوب بوده و تعدادی از طلاب به زبان انگلیسی و فرانسه تسلط کافی دارند.
او خاطرنشان کرد: آیات عظام بروجردی و اراکی از جمله افرادی بوده اند که در این جا حجره داشته اند، بزرگان زیادی به این جا سرزده‌اند، یک روز من را برای دیدار با رهبری دعوت کردند، گفتم من دوست دارم به دیدار رهبری بروم اما به همراه طلاب خود باید بروم، به یکی از دوستان گفتم کاش رهبری به ما سری بزند، شب خواب دیدم به این جا آمده‌اند.
استاد حوزه علمیه گفت: ولایت فقیه بسیار مهم است، بنده ایشان را مرجع تقلید خود می‌دانم، علما و مراجع ،بزرگان ما هستند و ولایت فقیه، محوری مهم برای رسیدن به بسیاری از موفقیت‌هاست و طلبه باید به این امر واقف باشد.
اگر مدیری خوب باشد طلاب بزرگی تربیت می‌شوند
او اظهار داشت: خداوند به تلاش‌گران مرکز مدیریت توان و قدرت بدهد، آنها واقعا خادم هستند و انتظار داریم در انتخاب مدیران مدارس علمیه دقت کنند، هر چه مدیران به زیبایی عمل کنند، موفقیت بیشتری به دست می‌آید. در آسیب‌شناسی باید به دنبال منشاء باشیم، اگر مدیری، خوب باشد طلاب بزرگی تربیت می‌شوند.
تصاویر
