شفقنا- استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه امام جعفر صادق(ع) شیعیان را از تندروی برحذر می داشتند، گفت: امام صادق(ع) هرگز اجازه نمی‌دادند که شیعیان تندروی کنند و از تندروی برخی از پیروانشان ناراحت می‌شدند و با این افراد برخورد می‌کردند و می فرمودند: «عده‌ای به مسجد می‌روند و ما را و خودشان را انگشت‌نما می‌کنند آن‌ها از ما نیستند و ما هم از آن‌ها نیستیم.»
به گزارش شفقنا، آیت الله نجم الدین طبسی در گفت وگویی به سیره سیاسی امام صادق(ع) اشاره کرده و به مقوله نقش پیشوای ششم شیعیان در احیای شعائر دینی پرداخته است.
متن سخنان استاد حوزه علمیه قم که به مناسبت شهادت امام جعفر صادق(ع) بیان شده، به شرح زیر است:
ایام شهادت رئیس مذهب تشیع امام صادق(ع)را به‌محضر امام زمان(ع) و تمامی پیروان مکتب اهل‌بیت و کل مسلمین تسلیت عرض می‌کنم و امیدوارم در دنیا و آخرت دستمان از دامان این بزرگوار کوتاه نباشد.
امام جعفر صادق(ع) با توجه به سن شریفشان که عمر شریفشان از همه ائمه بیشتر بود، و با توجه به اینکه با حاکمان زیادی از بنی‌امیه و بنی‌عباس معاصر بودند و با توجه به فراز و نشیب‌هایی که در این دوران مواجه بودند، با سیاست خاصی که به کار گرفته بودند توانستند تشیع را حفظ و از محدودیت خارج کنند، بلکه در راستای گسترش مکتب و نشر مذهب گام‌های بلندی برداشتند، به‌گونه‌ای که امروز اکثر احادیث و روایات و در یک کلمه فرهنگ تشیع از امام صادق(ع) و پدر بزرگوارشان امام محمدباقر(ع) به ما رسیده است.
امام صادق(ع)و مقابله با جریان‌های فرهنگی و سیاسی انحرافی
الف- اهتمام به کار فرهنگی و فرهنگ‌سازی
باید دید حضرت چه سیاستی و روشی را به کار گرفته بودند تا نقطه‌ضعفی به دست دشمنان ندهند تا سبب سخت‌گیری و محدود کردن امام نشود. حضرت بعد از پدر بزرگوارشان به مدت سی‌وچهار سال هدایت جهان تشیع را بر عهده داشتند و در این دوران شاهد حکومت افرادی چون ابراهیم بن ولید، مروان حمار، یعنی اواخر حکومت امویین و بعد هم که جریان سیاه‌جامگان پیش آمد و ابومسلم خراسانی در سال 132 تلاش می‌کرد امام را همراه خودش قرار بدهد و برای امام نامه می‌نوشت و آقا جواب او را نمی‌داد و گویا حتی برخی از نزدیکان امام ناراحت می‌شدند که چرا امام با نمایندگان ابومسلم این‌گونه برخورد می‌کند و حضرت برایشان حقیقت قیام ابومسلم را بیان می‌کردند؛ بالاخره حکومت از امویین گرفته شد و ابتدا ابوالعباس سفاح بیش از چهار سال و بعد از او برادرش ابوجعفر نزدیک به بیست‌ودو سال حکومت کردند. در این دوران حضرت بدون اینکه دشمن را حساس کنند، کاری کردند که دوران شکوفایی تشیع و اقتدار علمی تشیع باتربیت شاگردان در رشته‌های مختلف شکل گرفت.
حضرت احساس می‌کردند که دوران ایشان دوران رویارویی مسلحانه با دشمن نیست و لااقل خودشان چنین تکلیفی ندارند و چنین وظیفه‌ای احساس نمی‌کنند بلکه دوران مطرح کردن فکر و اندیشه و دوران تبلیغات و نشر اسلام حق است، آن اسلامی که بیش از صدسال زیر پای ظالمان اموی له‌شده بود اسلامی که به دست عباسیان مطرح‌شده، دست‌کمی از امویین نداشتند امام احساس می‌کردند که این دوران، دوران تشنگی امت اسلامی است و دوران احساس نیاز مردم به اسلام واقعی است و لذا حضرت در این راه قدم برداشتند و کاری کردند که مطابق برخی روایات از شرق و غرب عالم به‌طرف حضرت می‌آمدند.
جمله ابوجعفر منصور به ابوحنیفه معروف است که خطاب به او گفت«ان الناس قد فتنوا بجعفر بن محمّد»[i] مردم شیفته امام جعفر صادق(ع) شدند، و باید فکری کرد و این ابهت را شکست که توطئه‌ای علیه امام طرح‌ریزی کرد و چهل سؤال آماده کردند و ابوحنیفه در جمع مطرح کرد و امام همه را جواب داد و ابوحنیفه اقرار کرد که «ما رأيت أفقه من جعفر بن محمّد»[ii].
جالب این است که امام به کسانی که می‌خواستند در آن برهه از زمان دست به سلاح ببرند روی خوش نشان نمی‌دادند؛ مخصوصاً عبدالله بن الحسن، به حضرت اصرار داشتند که ورود پیدا کنند و حضرت به‌شدت آن‌ها را نهی کرد و وارد نشد و شاید صلاح هم نبود و حکومت اطمینان کسب کرده بود که حضرت بنا بر حرکت نظامی ندارد و بنا بر کار فرهنگی دارد و حضرت در کار فرهنگی‌شان کاملاً موفق بودند و افرادی را در رشته‌های مختلف تربیت کردند.
ب- تربیت شاگرد در علوم مختلف
آقای ابن خلکان وقتی شرح‌حال امام صادق(ع) را می‌آورد، می‌گوید: ایشان در رشته شیمی شاگردی مانند جابر بن حیان تربیت کردند که پانصد رساله و کتاب در علم شیمی از زبان امام جعفر صادق(ع)فرا گرفت.[iii] در رشته تفسیر، در رشته فقه، در رشته مناظرات، در رشته جذب افراد حضرت شاگردان مبرّزی را تربیت کردند شما می‌بینید افرادی مانند مفضل بن عمر با اشاره امام صادق(ع) چه سیاستی را در کوفه اعمال کردند حتی کسانی بودند که شاید به دین زیاد پایبند نبودند ولی حضرت ایشان را جذب می‌کردند تا جذب حکومت نشوند و از طرف حکومت به آن‌ها سلاح داده نشود که علیه شیعه اقدام کنند.
در رشته‌های علم کلام و فقه و مناظرات افرادی از شام می‌آمدند تا با حضرت بحث کنند حضرت مقداری با او بحث می‌کردند بعد می‌فرمودند: با شاگردانم بحث کن اگر او را محکوم کردی من را محکوم کرده‌ای، یعنی ایشان نسلی را ساخته بودند که توانسته بودند مذهب را گسترش بدهند.
ج- پرهیز از تندروی شیعیان و اهتمام به حفظ اصول
امام جعفر صادق(ع) روی نکاتی دست گذاشته بودند اولاً: شیعیان را از برخورد و رویارویی با حکومت بر حذر می‌داشتند و می‌فرمودند: به کار تبلیغاتی بپردازید و دوم اینکه مردم را از تندروی بر حذر می‌داشتند، خودشان باسیاست خاصی حرکت می‌کردند، با حفظ اعتقادات و خطوط قرمز حتی یک‌قدم عقب‌نشینی نکرده و با حفظ اصول و ضوابط حرکت می‌کردند.
ایشان هرگز اجازه نمی‌دادند که شیعیان تندروی کنند و از تندروی برخی از پیروانشان ناراحت می‌شدند و با این افراد برخورد می‌کردند مثلاً با غلات و انسان‌های تندرو و باکسانی که افراط و تفریط می‌کردند به‌شدت برخورد می‌کردند در کافی شریف آمده است که امام صادق به افرادی که در مسجد برخی سخنان را می‌گفتند فرمودند:«خَلْقٌ فِي الْمَسْجِدِ يَشْهَرُونَّا وَ يَشْهَرُونَ أَنْفُسَهُمْ، أُولئِكَ لَيْسُوا مِنَّا، وَ لَا نَحْنُ مِنْهُمْ، أَنْطَلِقُ فَأُوَارِي وَ أَسْتُرُ، فَيَهْتِكُونَ سِتْرِي، هَتَكَ اللَّهُ سُتُورَهُمْ يَقُولُونَ: إِمَامٌ، أَمَا وَ اللَّهِ مَا أَنَا بِإِمَامٍ إِلَّا لِمَنْ أَطَاعَنِي، فَأَمَّا مَنْ عَصَانِي فَلَسْتُ لَهُ بِإِمَامٍ، لِمَ يَتَعَلَّقُونَ بِاسْمِي؟ أَ لَايَكُفُّونَ اسْمِي مِنْ أَفْوَاهِهِمْ؟ فَوَ اللَّهِ لَا يَجْمَعُنِي اللَّهُ وَ إِيَّاهُمْ فِي دَارٍ»[iv] عده‌ای به مسجد می‌روند و ما را و خودشان را انگشت‌نما می‌کنند آن‌ها از ما نیستند و ما هم از آن‌ها نیستیم. من روش مدارا را به کار می‌گیرم من با آن‌ها مدارا می‌کنم و ستر می‌کنم و می‌پوشانم آن‌ها پرده‌دری می‌کنند خدا پرده‌های ستر آن‌ها را بدرد آن‌ها می‌گویند من امام ایشان هستم و خودشان را پیرو من می‌دانند و الله من امام آن‌ها نیستم من امام کسانی هستم که از من اطاعت کنند اما کسانی که از من اطاعت نکنند من امام آن‌ها نیستم چرا اسم من را یدک می‌کشند و از اسم من سوءاستفاده می‌کنند به این کار خود خاتمه بدهند و نام من را نبرند از خدا می‌خواهم که من و آن‌ها در قیامت یکجا نباشیم و من با آن‌ها نباشم؛ لذا روش امام روش مدارا بود.
زمانی زنی که ظاهراً ام خالد بود و راجع به شخصیت‌های اهل سنت سؤال کرد و امام از روی تقیه به ایشان مطلبی را گفتند، ایشان گفت این آقایی که نزد شماست به من می‌گوید از آن‌ها بیزاری بجوی، امام نفرمودند بیزاری بجوی، فرمودند از ایشان تبعیت کن و با تاکتیک خاصی هم‌نظر خودشان را بیان می‌کنند که اقرار به جهل نشود و دست‌آویزی برای دیگران نباشد و بعد که آن جمع بیرون رفتند امام فرمود این‌ها می‌خواهند من چیزی را بگویم که فوراً نزد همه اعلام کنند که امام صادق چنین سخنی را گفت[v] سیاست ایشان سیاست مدارا بود و ضمن اینکه یک‌قدم از اصول و مبانی و اعتقادات و مبانی عقب‌نشینی نکردند و همان اصول و مبانی را ترویج می‌کردند اما با تاکتیک و روش مخصوص خودشان. حضرت از افراط و تفریط جلوگیری می‌کردند، در برابر غلات می‌ایستادند و در برابر کسانی که تندروی می‌کردند می‌ایستاد.
مرحوم کلینی جریانی را نقل می‌کنند که جریان خیلی مهمی است: مردى بنام سراج كه خادم حضرت صادق عليه السّلام بود مى گفت: امام صادق براى كارى مرا فرستاد و امام با گروهى از ياران خود در اين وقت در حيره بودند، گويد: ما دنبال آن كار رفتيم و بعد در حالی که هوا بسيار گرم بود و ما هم گرسنه بوديم برگشتيم.
من در جایی كه بسترم در آنجا قرار داشت رفتم و خود را با همان ناراحتى روى رخت خواب خود افكندم، در اين هنگام ناگهان حضرت صادق (ع) به‌طرف ما آمد و گفت: مى خواهم در نزد شما بنشينم، من از جاى خود برخاستم و امام هم در كنار بستر من قرار گرفت و درباره كارى كه مرا براى آن فرستاده بود سؤال كردند.
من امام (ع) را در جريان آن كار قرار دادم، او هم خداوند را سپاسگزارى كرد، و بعد درباره گروهى به سخن مشغول شديم، من عرض كردم قربانت گردم من از آن‌ها تبرى مى كنم چون آن‌ها معتقدانى دارند كه ما نداريم.
امام (ع) فرمود: آن‌ها ما را دوست مى دارند ولى چون مطالبى را مى گويند كه شما آن را نمی‌گویید حالا بايد از آن‌ها بيزارى بجوئيد، گفتم آرى، فرمود: نزد ما هم چیزهایی هست كه در نزد شما نيست، پس در اين صورت ما بايد از شما تبرى كنيم.
عرض كردم خير قربانت گردم، فرمودند در نزد خداوند چیزهایی هست كه در نزد ما وجود ندارد، آيا خيال مى كنى خداوند ما را از خود دور كرده است، گفتم خير قربانت گردم پس ما اكنون با آن‌ها چه كنيم، فرمودند: آن‌ها را دوست بداريد و از آنان تبرى نكنيد.
بعضى از مسلمانان يك سهم از ايمان رادارند و بعضى دو سهم و بعضى هم سه سهم، تا هفت سهم، در اينجا كسى که يك سهم دارد نبايد باکسی كه دو سهم يا بيشتر دارد مقايسه شود، خداوند براى هرکسی سهمى معين كرده و به همان اندازه پاداش خواهد ديد.
اينك براى تو در این‌باره مثلى مى زنيم مردى يك همسايه نصرانى داشت، و او را به اسلام دعوت كرد و به‌اندازه‌ای از مزايا و زیبایی‌های اسلام براى او تعريف كرد كه او هم قبول كرد و مسلمان شد او دریکی از سحرها قبل از نماز صبح آمد و در خانه اش را زد.
مرد تازه مسلمان گفت: كيست كه در اين هنگام در مى زند، گفت من فلان كس هستم، گفت چه مى خواهى گفت وضو بگير و لباس خود را در بر كن تا باهم به مسجد برويم، او هم وضو گرفت و جامه هاى خود را عوض كرد و باهم به مسجد رفتند.
آن‌ها به مسجد رفتند و به نماز مشغول شدند، بعد از طلوع فجر نماز صبح خواندند و در مسجد مشغول ذكر و دعا شدند تا آفتاب طلوع كرد، مرد نصرانى برخاست تا به منزل خود برود، آن مرد گفت كجا مى روى روز کوتاه است. اكنون ظهر فرا می‌رسد. او هم نشست تا ظهر شد و آن‌ها نماز ظهر گذاشتند، بعد از آن گفت بين ظهر و عصر فاصله زيادى نيست، صبر كنيد نماز عصر را هم ادا كنيم، او را در مسجد نگه داشت تا نماز عصر را هم خواندند، آن مرد برخاست كه برود.
بار ديگر گفت: اكنون آخر روز است صبر كنيد تا شب باهم برويم، او را نگه داشت و نماز مغرب را هم خواندند و بعد از آن مرد تازه مسلمان خواست برود بار ديگر گفت نماز عشاء را بخوانيم و برويم، آن‌ها نماز عشاء را هم خواندند و بعد از هم جدا شدند.
هنگام سحر بار ديگر آن مرد به‌طرف منزل نصرانى رفت و در زد، او آمد و معلوم شد رفيق شب گذشته است، آمده او را به مسجد ببرد، گفت: برخيز و وضو بگير باهم به مسجد براى عبادت برويم.
مرد نصرانى گفت: براى اين دين بيكارتر از مرا پيدا كن، من مردى فقير و صاحب عيال هستم امام صادق(ع) فرمود: او را نخست در چيزى وارد كرد ولى بار ديگر از آن خارج ساخت. [vi]
لذا امام(ع) تأکید می‌کنند که در برخوردها و صحبت و زندگی، گروه‌ها و تفکرات گوناگونی وجود دارند و اگر می‌خواهید تبلیغ و ترویج کنید، باید جاذبه شما از دافعه بیشتر باشد و به حد افراط و تفریط نرسد.
*مسئله احیاء شعائر و امربه‌معروف و نهی از منکر
نکته دیگر اینکه امام (ع) خیلی مراعات می‌کردند مسئله احیاء شعائر و امربه‌معروف و نهی از منکر بود؛ به هیچ قیمتی بر سر احیاء امر به معروف و ابطال منکر معامله نمی‌کردند، مرحوم کلینی در کافی این قصه را از هارون بن جهم نقل می‌کند که در حيره با امام صادق (ع) بودم در ايامى كه منصور دوانيقى به آنجا آمده بود، يكى از سردارانش بچه خود را ختنه‌کرده و سورى ترتيب داده و مردم را دعوت كرده بود. امام صادق (ع) نيز جزء دعوتشدگان بود. در اثنای غذا خوردن يكى از حاضران آب خواست، پياله اى آوردند كه محتواى آن شراب بود وقتى پياله را به دست آن مرد دادند، حضرت صادق (ع) از سر سفره بلند شد، وقتى پرسيدند چرا از سر سفره برخاستى؟ فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: ملعون است هر كس سر سفره اى بنشيند كه سر آن سفره شراب مى خورند. [vii] لذا می‌بینید که حضرت هیچ‌گونه تعارفی در این قضیه نداشتند و تا منکر را دیدند با آن مقابله کردند.
و نسبت به معروف هم همین‌طور بودند و باکسی معامله نمی‌کردند مفضل بن عمر که از اصحاب باوفا و دوستان حضرت است می‌گوید: در آن هنگام كه امام صادق (ع) براى ديدار با ابوالعباس [سفّاح نخستين خليفه عباسى] به كوفه آمد من نيز در خدمت آن حضرت بودم، پس چون به محله كناسه رسيديم امام فرمود: همین‌جا بود كه عمويم زيد رحمه اللَّه را به دار آويختند و همچنان برفت تا به طاق زيت فروشان كه آخر بازار سرّاجها بود رسيد، پس در آنجا پياده شد و فرمود: پياده شو، اين همان مكان نخستين مسجد كوفه است كه آدم (ع) طرح آن را ريخت و من خوش نمى دارم سواره در آن وارد آيم؛ سپس تاریخ مسجد و قضایا را بیان کردند بعد دیدیم که حرف آقا قطع شد و برای نماز آماده شدند و دیگر صحبتی نکردند نماز ظهر را خواندند و تعقیبات نماز را انجام دادند و نماز عصر را خواندند و بعد دوباره شروع به صحبت کردند[viii]، امام به دو معروف اشاره کردند اول احترام به مسجد و دوم نماز اول وقت، سخنران هرکسی که می‌خواهد باشد، نشست و سمینار از هرکسی می‌خواهد باشد دیگر از امام جعفر صادق که صحبت‌هایش بالاتر نیست، وقت اذان که شد حضرت سخن را قطع کردند یعنی ای مسؤولین، ای مسلمان‌ها، هر کس در هر رتبه و مقام که هستید این معروف را به پادارید مسئله نماز را به پادارید.
تأکید بر ولایت امیرالمؤمنین و اهل‌بیت
نکته دیگر که می‌خواهم عرض کنم تأکید بر ولایت امیرالمؤمنین و اهل‌بیت است، همین روایتی که سالها مورد هجوم و تاخت و تاز شجره ملعونه قرار گرفته بود، امیرالمؤمنین را به امر امویین بر منابر لعن می‌کردند و عباسیان هم دست‌کمی از آن‌ها نداشتند، امام در سایه سیاستی که عرض کردم، یعنی سیاست متعادل و حساب‌شده توانستند معروف واقعی را که همان ولایت امیرالمؤمنین باشد دوباره باقدرت مطرح کنند ابوحنیفه خدمت امام می‌آید و سؤالاتی را مطرح می‌کند ابوحنیفه شخصی بود که با حکومت مرتبط بود و قطعاً صحبت‌های امام را منتقل می‌کرد و سؤال کرد معروف چیست؟ امام فرمودند: آن معروفی که در آسمان‌ها معروف است و در زمین معروف است امیرالمؤمنین علی(ع) است، بعد می‌پرسد منکر چیست؟ فرمود منکر کسانی بودند که به امیرالمؤمنین ظلم کردند و حق ایشان را به‌زور از ایشان گرفتند و مردم را به موضع‌گیری و بی‌مهری نسبت به امیرالمؤمنین وادار کردند[ix]، باز وقت دیگری ابوحنیفه از معنای: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ» از امام سؤال می‌کند امام از او می‌پرسد که به نظر تو مراد از «نعیم» چیست؟ ابوحنیفه می‌گوید: گفتم امنیت راه‌ها، سلامتی، داشتن آب و غذا که خدا از آن‌ها سؤال می‌کند، امام فرمودند: یعنی در قیامت خداوند عزوجل تو را برای حساب نگه می‌دارد و از تو سؤال می‌کند که در فلان روز چقدر آب و غذاخورده‌ای؟ اگر این‌ها را خواسته باشد سؤال کند وقوف خیلی طولانی می‌شود این‌ها نیست، ابوحنیفه می‌گوید گفتم پس «نعیم» چیست؟ فرمودند: این نعمت ما هستیم. راجع به ما از شما سؤال می‌کنند مایی که خداوند عز و جل مردم را به‌وسیله ما از گمراهی نجات داد و به‌وسیله ما نابینایی مردم را تبدیل به بینایی کرد و به‌وسیله ما این‌ها را از جهالت بیرون آورد[x].
نکته آخری که می‌خواهم عرض کنم امام جعفر صادق(ع) در دوران امامتشان و به اقتضای ظرف و موقعیت زمانی شان در راستای اعتلای نام امیرالمؤمنین و در راستای احیاء شعائر اسلامی مجاهدت‌ها کردند که من به دو مورد آن‌ها اشاره می‌کنم:
الف- اعلان مکان قبر شریف امیرالمؤمنین(ع):حضرت مکان قبر شریف امیرالمؤمنین(ع)را اعلان کردند و زیارت کردند و برای تعمیر آن پول دادند و به مردم تأکید کردند که به زیارت امیرالمؤمنین بروید وقتی هم از ایشان سؤال می‌شد که چه شد که ائمه قبلی نفرموده بودند حضرت فرمود چراکه بنی المروان و خوارج بودند و ترس از این بود که به قبر جسارت کنند.
چگونگی آشکار شدن مضجع نورانی امیر المومنین(ع)
صفوان جمال شتربانی بود که همراه حضرت بود می‌گوید همین‌طور که می‌رفتیم یک‌مرتبه امام فرمود از جاده منحرف شو تا به سرزمین غریبی رسیدیم دیدم حضرت کنار قبری ایستاد و همین‌طور از حضرت آدم شروع کرد به سلام دادن و به یکایک انبیاء سلام داد تا به پیامبر اکرم رسید و بعد حضرت خودشان را روی قبر انداختند و سلام دادند و بلندبلند گریه کردند، بعد چند رکعت نماز خواندند به حضرت گفتم این قبر کیست؟ فرمودند: قبر جد من امیرالمؤمنین است.
علی صفوان در روایت دیگر می‌گوید: وقتی حضرت به آن قبر رسید دست برد و مشتی از خاک آن قبر برداشت و بویید و «ثُمَّ شَهَقَ شَهْقَةً حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ فَارَقَ الدُّنْيَا» آهی کشید و فریادی زد و بی‌هوش روی زمین افتاد به‌گونه‌ای که احساس کردم حضرت از دنیا رفتند بعد که به هوش آمدند و فرمودند: این قبر شریف جدم است گفتم آقا چرا ابرار یعنی ائمه قبل اعلان نکرده‌اند؟ فرمودند: «حَذَراً مِنْ بَنِي مَرْوَانَ وَ الْخَوَارِجِ أَنْ تَحْتَالَ فِي أَذَاه»[xi] خوف این بود که به قبر شریف جسارت شود.
در روایت دیگری صفوان می‌گوید: امام فرمود یا صفوان این قبر جدم است بعد آقا لباسشان را عوض کردند کنار قبر آمدند و شروع به گریه کردند و اشک بر گونه حضرت جاری بود بعد فرمودند: «السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْوَصِيُّ الْبَرُّ التَّقِيُّ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبَأُ الْعَظِيمُ» و در اینجا حضرت طریقه زیارت را آموزش می‌دهند و این قسمت زیارت بسیار مهم است شروعش با این عبارت بود و در ادامه آمده است که «ثُمَّ انْكَبَّ عَلَى الْقَبْرِ الشَّرِيفِ» لذا اینکه می‌بینیم مردم عوام خودشان را به ضریح حضرت می‌چسبانند نگوییم این چه‌کارهایی است که عوام انجام می‌دهند، خیر این کار عوام نیست، این کار خود امام جعفر صادق(ع)است ما عوام هستیم که نمی‌فهمیم امام به‌محض ورود خودش را روی قبر امیرالمؤمنین انداخت و بعد فرمود: «بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِين» بعد فرمودند: «وَ إِنَّهُ لَيَزُورُهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ سَبْعُونَ قَبِيلَةً مِنَ الْمَلَائِكَةِ قُلْتُ وَ كَمِ الْقَبِيلَةُ قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ» هر شب هفتاد هزار قبیله از ملائکه قبر حضرت را زیارت می‌کنند به ایشان گفتم «قبیله» یعنی چقدر؟ فرمود هر قبیله یعنی صد هزار نفر؛ زیارت که تمام شد «ثُمَّ خَرَجَ الْقَهْقَرَى» حضرت به‌صورت عقب عقب خارج شد، درحالی‌که می‌فرمودند: «وَ هُوَ يَقُولُ يَا جَدَّاهْ يَا سَيِّدَاهْ يَا طَيِّبَاهْ يَا ظَاهِرَاهْ لَا جَعَلَهُ اللَّهُ تَعَالَى آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيَارَتِكَ وَ رَزَقَنِي الْعَوْدَ إِلَيْكَ وَ الْمُقَامَ فِي حَرَمِكَ وَ الْكَوْنَ مَعَكَ وَ مَعَ الْأَبْرَارِ مِنْ وُلْدِكَ» صفوان می‌گوید: به حضرت عرض کردم اجازه می‌دهید که من به دوستدارانتان بگویم که قبر حضرت اینجاست؟ فرمود بله، بگویید که قبر امیرالمؤمنین(ع)اینجاست و بعد پولی برای تعمیر قبر به من دادند و من قبر را تعمیر کردم[xii] و حضرت با این کار یکی از بزرگ‌ترین شعائر که زیارت قبر امیرالمؤمنین بود را احیا کردند.
ب- احیای کربلا و عاشورای امام حسین(ع):نکته دوم مسئله احیای کربلا و عاشورای امام حسین(ع)بود و حضرت پشت سر این قضیه بودند و با کمک‌های مالی و سخنرانی و زیارت کربلا قضیه امام حسین (ع) را احیا می‌کردند حضرت از روز اول محرم به هم می‌ریختند و دیگر کسی علائم شادی را در چهره ایشان نمی‌دید تا روز دهم که می‌شد بلندبلند گریه می‌کردند و می‌فرمودند: امروز روزی است که حسین(ع)را به شهادت رساندند.
مرحوم مجلسی در بیست‌وپنج مقاله آورده‌اند حضرت شخصاً به کربلا آمدند و هنگامی‌که حضرت به آب فرات رسیدند، با لحن جان‌سوز به آب فرات گفتند تو هنوز جاری هستی؟ تو را به روی جدم بستند و تو هنوز جاری هستی؟ یعنی حضرت در کربلا روضه خواندند و شخصاً به زیارت امام حسین(ع)آمدند و به شیعیان تعلیم دادند که در روز عاشورا در قنوت این جملات را بگوید: «اللَّهُمَّ إِنَّ الْأُمَّةَ خَالَفَتِ الْأَئِمَّةَ وَ كَفَرُوا بِالْكَلِمَةِ وَ أَقَامُوا عَلَى الضَّلَالَةِ وَ الْكُفْرِ وَ الرَّدَى وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى»[xiii] که دعای عجیبی است که امام قاتلان امام حسین(ع) را نفرین می‌کند و می‌فرماید: خدایا زمین زیر پایشان بلرزد خدایا شهرهایشان را ویران کن خدایا اسلحه آن‌ها را از کار بینداز و دست آن‌ها را فلج کن خدایا در میانشان اختلاف بینداز خدایا توطئه‌هایشان را بی‌تأثیر قرار بده خدایا با سلاحت به گردن این‌ها بزن خدایا گرفتاری‌ها از سر و رویشان ببارد خدایا این‌ها را گرفتار قحطی و گرانی کن، این آموزه‌ای است که امام به شیعیان آموزش می‌دهد که در روز عاشورا این‌طور دعا کنید اگر خواسته باشید زندگی حضرت را مرور کنیم با چند جلسه ممکن نیست زندگانی امام دریایی است که اگر تعبیر بنده درست باشد توانسته‌ایم قطره‌ای از دریای معرفت امام را بفهمیم و عرضه کنیم و مسئله احیای شعائر در زندگی حضرت می‌درخشد و ما مخصوصاً کسانی که در پست‌ها مسؤولیت دارند وظیفه‌داریم به پیروی از امام جعفر صادق(ع) در راستای احیای امربه‌معروف و در راستای احیای شعائر اسلامی از هیچ تلاشی فروگذار نکنیم و بر سر این‌ها باکسی معامله نکنیم که هستی نظام ما بستگی به همین‌ها دارد اساس نظام ما بستگی به امیرالمؤمنین (ع)و امام حسین(ع)و ائمه طاهر دارد می‌خواهم عرض کنم مصداقی‌ات نظام ما و اصالت نظام ما درگرو ارتباط با این نکاتی است که امام صادق (ع)روی آن تأکید کردند و دست گذاشتند و ما اگر می‌خواهیم که حتماً می‌خواهیم این امانت به احسن وجه حفظ بشود تا به امانت‌دار و صاحبش تحویل بدهیم باید به این نکاتی که امام(ع)اشاره‌کرده‌اند پایبند باشیم و الحمد لله هستند.
پی نوشت:
[i] – قال رشيد الدين محمّد بن علي بن شهر آشوب: «ذكر أبو القاسم النجّار في مسند أبي حنيفة، قال الحسن بن زياد: سمعت أبا حنيفة وقد سئل: من أفقه من رأيت؟ قال: جعفر بن محمّد لما أقدمه المنصور بعث إلي فقال يا أبا حنيفة ان الناس قد فتنوا بجعفر بن محمّد فهيىء له من مسائلك الشداد؛ …..المناقب ج 4 ص 255.
[ii] تذكرة الحفاظ ج 1 ص 166.
[iii] قال ابن خلكان: «وكان من سادات أهل البيت ولقب بالصادق لصدقه في مقالته … ؛ و فيات الأعيان ج 1 ص 291.»
[iv]– الوافي، ج 2، ص 245، ح 720؛ الوسائل، ج 16، ص 237، ح 21453.
[v] – أَبَانٌ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: كُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَتْ عَلَيْنَا أُمُّ خَالِدٍ الَّتِي كَانَ قَطَعَهَا يُوسُفُ بْنُ عُمَرَ تَسْتَأْذِنُ عَلَيْهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ…..؛ كافي (ط – الإسلامية)، ج8، ص: 101
[vi]– كافي (الطبعة القديمة)، ج2، ص: 42
[vii] -عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ كُنَّا مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع بِالْحِيرَةِ حِينَ قَدِمَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ….؛ كافي (الطبعة القديمة)، ج6، ص: 268
[viii] – كافي (ط – دار الحديث)، ج15، ص: 637
[ix] لَمَّا قَدِمَ الصَّادِقُ ع الْعِرَاقَ نَزَلَ الْحِيرَةَ فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو حَنِيفَةَ وَ سَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ وَ ….، بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج10، ص: 208
[x] قَالَ أَبُو حَنِيفَةَ أَخْبِرْنِي جُعِلْتُ فِدَاكَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ قَالَ….، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج10، ص: 209
[xi] بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج97، ص: 235
[xii] إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج2، ص: 441
[xiii]إقبال الأعمال (ط – القديمة)، ج2، ص: 569؛ بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج98، ص: 310
منبع: افق حوزه