شفقنا – روستای تاریخی مهد علم و فرهنگ لزربن تنکابن که از اولین مدارس نظام جدید را در تنکابن داشته تا کتابخانه و حوزه علمیه همگی بخشی از نگاه فرهنگی متولیان آن روستا در گذر تاریخ است.مسجد تاریخی این روستا که زمانی پایگاه مذهبی و مجمع حل اختلاف بود در برهه ای هم پایگاه اصلی جلسات سران جنگل اتفاقات عجیبی را به خود دیده است . خود مسجد ناملایمات زیادی را تحمل کرده و الان که بیش از دو قرن از حیاتش می گذرد خسته و ناتوان از بی مهری های دولتی به آن است.
شاید از اولین برخوردها به زمان سلطنت پهلوی اول و تخریب قبر ملا در مسجد و تبعید فرزندانش که مخالف سلطنت رضاخان بودند بتوان اشاره کرد. هرچند در زمان استبداد کبیر رضاخان مسجد مقاومت کرد و ایستاد اما امروز برای حیات و ایستادنش به عصای محکم تری نیازمند است.
حجت الاسلام نیما ارزانی در نوشتاری با عنوان« گذری بر احوالات ملا محمد رحیم خلعتبری تنکابنی (علامه ثانی تنکابنی) و مسجدی که درحال تخریب است» این گونه آورده است:
در دل طبیعیت زیبای دهستان گلیجان تنکابن روستای مهد علم و تاریخ، لزربن با داشته های علمی خود رخ نمایی می کند.از اندیشمندان و فرزانگان راه علم و ادب که در تاریخ منطقه محال ثلاث جاودانه اند.لزربن از پیشگامان مدارس جدید و حوزه علمیه قدیم بود شاید حضور ملا محمد رحیم نه فقط برای این روستا بلکه برای مناطق اطراف هم نعمتی بود که تا امروز همگان از خدمات او بهره مند می شوند.
محمدرحیم یکی از فرزندان قاسم بیک ؛ طلبگی را از حوزه سلمانیه مرحوم علامه تنکابنی شروع نمود و تا جایی پیشرفت کرد که استاد دختر خویش را به عقد او در می اورد و بعد از مدتی او را به تهران رهسپار می کند تا از دریای علوم علمای آن خطه بهره مند شود.
محمد رحیم در تهران پای درس میرزا حسن آشتیانی شاگرد فاضل شیخ انصاری در پایتخت ایران، استفاده می کند. میرزا حسن آشتیانی که در تحریم تنباکو صاحب مکاتبه نامه معروف میرزای شیرازی است، اجازه اجتهاد به ملا را داد.بعد از آن ملا محضر میرزا ابوالحسن جلوه و آقا علی حکیم بهره برد و اجازاتی نیز از آنان دریافت کرد.بعد از بیست سال به وطن خود تنکابن بازگشت و پس از دریافت اجازه از استاد خود علامه تنکابنی به تاسی از آن مرد بزرگ به روستای خود لزربن رفته و حوزه علمیه ،مسجد، کتابخانه و حمام عمومی را برای استفاده مومنین به یادگار می گذارد.از آن اقدامات امروز فقط مسجد به یادگار مانده است که بلایا و سختی ها و بی مهری های زیادی دیده که از ظاهر امروزی اش هویداست.
از اولین اقدام ملا ساخت مسجدی در روستا بود که بنای اولیه به سده دوازده خورشیدی همزمان با حیات ملا محمد رحیم بر می گردد.بعد ها در زمان فرزندش شیخ نورالدین مسجد مرمت گردید و تا ۸۰سال پیش که توسط اهالی منطقه و مجددا در سال ۱۳۷۲ خورشیدی باز توسط هیات امنا وقت مسجد تعمیرات اساسی دیگری را شاهد بود و داخل سقف با لمبه های چوبی تزئین و ستون چوبی داخل جای خود را به ۳ستون بتونی داد و کمی گچکاری و رنگ آمیزی و کف مسجد هم با موزاییک پوشانده شد.تا ۸۰سال پیش مرقد ملا در مسجد مشخص بود اما بعد از تعمیرات و اضافه شدن ایوان به مسجد مقبره ملا چون داخل مسجد قرار گرفت و در محل آبدارخانه مسجد بود سنگ قبر ملا با کف مسجد همسطح در تعمیرات بعدی که موزاییک کاری کف مسجد انجام شد کلا سنگ قبر ملا در مسجد به دلیل اینکه محل نشستن بود و کمبود فضا و دشواری و… آثاری از آن نمانده است. حجتالاسلام والمسلمین حاج شیخ یعقوب شیخ الاسلامی امام جماعت سابق مسجد لزربن و از نیروهای بازنشسته دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در مصاحبهای با ایسنا و خبرگزاری ها اعلام کرد که بیش از ۸۰ سال پیش پدر اینجانب به من گفته بود که قبر ملا در ورودی مسجد در محل آبدارخانه فعلی قرار دارد.
ملا محمد رحیم خلعتبری تنکابنی که عمری در راه کسب فیوضات علمی و نشر معارف اسلامی سپری کرد در کنار مرجعیت و زعامت دینی منطقه لزربن به اقدامات دیگری هم پرداخت. او نه فقط یک رهبر دینی بلکه همچون علمای دیگر منشا خیرات فراوانی برای مردم بود.بعد از ساخت مسجد که پایگاه و سنگر اصلی هدایت روشنگری و تبلیغ اسلام بود، ملا برای زکات علم خود حوزه علمیه رحمتیه را در کنار مسجد با چندین حجره و نزدیک به ۷۰ طلبه بنا گذاشت و خود از اساتید آن حوزه بود که شاگردان زیادی همچون شیخ نورالدین و میرزا یحیی مجتهد و ملا علی تارک محله و… تربیت یافتند که بعدها هرکدام سر مداران بزرگی برای هدایت عامه مردم شدند.
در کنار این بنای آموزشی ملا به تاسیس کتابخانه برای پژوهش و مطالعه طلاب در کنار حوزه اقدام نمود که توسط شاهدان عینی گفته شده است که تعداد کتاب ها در آن زمان با توجه به روستا و دوری از شهر و … قابل اشاره بود. ولی متاسفانه بعدها در زمان پهلوی که فرزندان وی تبعید و اموال و املاک ملا مصادره گردید کتاب ها به نابودی کشیده شد تا جایی که نقل شده که بعضی ها برای گرم کردن تنور و اجاق از کتاب های ارزشمند این معلم فداکار استفاده می کردند . با این وجود سرنخ هایی از تالیفات و کتب موجود در کتابخانه در اسناد تاریخی پیدا شده است.
ملا بعد از سر و سامان دادن به حوزه و جذب طلاب در کنار گره گشایی از کار مردم و مستمندان به رفع مشکلات طلاب نیازمند هم می پرداخت و با تاسی از علمای دین مقرری هرچند اندک برای طلاب نیازمند در نظر گرفته بود و از احوال مردم منطقه خویش هم غافل نبود.
در کنار توجه به مستمندان کار آفرینی و توجه به اهالی هم برای ملا مهم بود و تا جایی که برای رونق بخشیدن به اقتصاد مردم تشکیل یکشنبه بازار سنتی لزربن که از عباس آباد تا رامسر فعلی را در بر می گرفت مهمترین و بزرگ ترین و شاید بتوان گفت مجهزترین بازار هفتگی روستایی در دویست سال پیش بود که توسط این عالم فرزانه پایه گذاری شد و کماکان در محل پابرجاست و مردم از این نعمت گردش اقتصادی بهره مند می باشند.
بعد از آن ساخت حمام عمومی را شروع و برای اهالی حمام سنگی خزینه ای را تدارک دید که چند سال پیش تخریب گردید.اهتمام به مشکلات مردم و دغدغه رفع امور عامه از صفات بارز این مرد بزرگ بود.وقتی به گوشه های زندگی و آثار او که صدقه جاریه ای از این عالم اندیشمند است نگاه می کنم درک می کنم که مدیریت اسلامی که پیامبر از ابتدای اسلام انجام داده بود چنان کارا بود که بعد از چندین قرن هنوز جریان زندگی را برای مردم هموار و آسوده کرده بود.
۴۲سال زندگی با برکت و علمی از عالمی خدوم و ارزشمند که همچون دیگر ستارگان راه علم و ادب به خدمت به خلق الله در کنار نشر معارف انسان ساز اهل البیت علیه السلام گذراند بخشی از سرگذشت این عارف واصل الی الله است.در اربعین زندگانی خویش در سوگ همسری نشت که نه برای او فقط همسر بلکه ذریه استاد با اخلاق خویش علامه میرزا محمد طاهر تنکابنی بود که طلبگی را مدیون شناخت آن عالم بزرگ و فیلسوف قرن بود و ترک استاد و همسر ان چنان زندگی را برای ملا طاقت فرسا نموده بود تا جایی که در دومین سالگرد شریک تنهایی و غصه های خویش به آرامی جان به جان آفرین تسلیم و در کنار همسر خویش در مسجد کهنه لزربن تنکابن تنها میراث مانده فعلی خویش به آغوش خاک آرامید.هرچند مردان و زنان بزرگ این دیار همه زنده اند و مردم از دریای بیکران علم و دانش آنها بهره مند می شوند اما کم هستند امثال ملا محمد رحیم که حتی بعد از دویست سال کماکان همگان بهره مند از خدمات او می باشند و نامش به نیکی یاد می شود.
هرچند این مسجد کماکان ایستاده و مورد لطف اهالی است و اگر همین نظر حمایت مردم نبود امروز تخریب کامل شده بود.اما جالب است با تو جه به تشکیل جلسه با حضور میراث فرهنگی و شورای روستا و نهاد های مرتبط دیگر در فرمانداری شهرستان که درخواست ثبت آن را مصوب نموده بودند هنوز هیچ مقامی در جهت حمایت از این میراث فرهنگی منطقه اقدامی نکرده است.میراث فرهنگی به دلیلی خنده دار از ثبت آن سرباز زده است که خود گویای بی توجهی ان نهاد به سرمایه های مردم است.صحیح نیست وقتی سرمایه های تاریخی ما سالم هستند و می توان کاری کرد غفلت کرده و زمانی که مثل قبور ائمه بقیع تخریب می شوند شروع کنیم به سر و صدا.نخبگان این نگاه و تفکر را درک می کنند و بر این باورم که عوام فریبی در این دوره واقعا خیلی سخت شده است.