شفقنا- دکتر علی یوسفی، دانشیار جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد می‌گوید: مقابله با خطر کرونا تا حد زیادی مستلزم ترک برخی از عادات جاری زندگی روزمره است و بطور طبیعی بعضی از مردم از خود مقاومت نشان می‌دهند و دوره سازگاری آنها با شرایط جدید، زمان بیشتری می برد، درحالی که اقتضای کنترل شیوع این بیماری این است که همکاری و همراهی مردم با سرعت بیشتری انجام شود.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی ایران معتقد است که در برخی مواقع، برای تولید خیرعمومی، عمل داوطلبانه کفایت نمی‌کند بلکه بایست با الزامات و مجازات‌هایی هم همراه گردد.
* بسیاری از عادات اجتماعی و فرهنگی جامعه بایستی دستخوش تغییر و اصلاح شود تا بتوان با کرونا مقابله اجتماعی کرد
* لازمه کنترل شیوع این بیماری این است که همکاری و همراهی مردم با سرعت بیشتری انجام شود
* در برخی مواقع، برای تولید خیرعمومی، عمل داوطلبانه کفایت نمی‌کند بلکه بایست با الزامات و مجازات هایی هم همراه گردد
* کمتر از ۲۰ درصد مردم به سازگاری لازم برای کنترل همه گیری کرونا نرسیده اند
* خطر شیوع کرونا در شرایط فعلی عمدتا از ناحیه درصد کمی از مردم متوجه کل جامعه شده است
* مضیقه‌های اقتصادی بعضی از مردم را ناگزیر می کند که با وجود مخاطره از خانه خارج شوند
* مقابله با ویروس با برخی از باورها از جمله اعمال جاری مذهبی در تعارض است که این امر درخصوص زیارت اماکن مقدسه بروز بیشتری دارد
* با وجود امکان همه گیری بیماری و توصیه به رعایت موارد بهداشتی، باید سایه ای از امید، بهبودی و چشم انداز روشن از کنترل بیماری، پیش روی جامعه قرار بگیرد
* در بازنشر اخبار و اطلاعات مربوط به این بیماری باید حساسیت و توجه بیشتری از خود نشان دهیم
* رسانه‌ها نقش مهمی در شکل دادن به اراده و عمل عمومی برای مقابله با کرونا دارند
متن گفت و گوی شفقنا با دکتر علی یوسفی را می‌خوانید:
- با وجود توصیه‌های مکرر به مردم برای عدم حضور در خیابان‌ها و ماندن درخانه ، شاهد هستیم که بخشی از جامعه توصیه‌ها و خطر کرونا را جدی نگرفته و همانند سابق در خیابان‌ها حضور دارند. به نظرشمادلیل این امر چیست؟
نکته مهم این است که ویروس کرونا یک ویروس همه گیر است و کنترل آن مستلزم این است که بسیاری از عادات یا عادت واره های اجتماعی و فرهنگی جامعه بایستی دستخوش تغییر و اصلاح شود تا بتوان با این ویروس خطرناک مقابله اجتماعی کرد. یعنی بسیاری از رفتارهایی که مردم در طولانی مدت به آن عادت کرده اند از جمله عادات ارتباطی و معاشرتی ، عادات مصرفی ، عادات بهداشتی و امثالهم که بخشی از زندگی جاری مردم است بایست اصلاح شوند و تن دادن به این اصلاح رفتار و ترک برخی از این عادات ، امر دشواری است و مقاومت در برابر آن وجود دارد. این مقاومت جنبه اجتماعی فرهنگی دارد و به تدریج رخ می دهد. این بدان معناست که مقابله با خطر کرونا تا حد زیادی مستلزم ترک برخی از عادات جاری زندگی روزمره است و بطور طبیعی بعضی از مردم از خود مقاومت نشان می دهند و دوره سازگاری آنها با شرایط جدید، زمان بیشتری می برد ، درحالی که اقتضای کنترل شیوع این بیماری این است که همکاری و همراهی مردم با سرعت بیشتری انجام شود. البته این تاخیر به معنای آن نیست که تغییر رویه به وجود نمی آید؛ بلکه به صورت ناگهانی نمی توان انتظار داشت همه به طور کامل رعایت کنند و تسریع آن مستلزم تلاش های اجتماعی فرهنگی گسترده تری است.
- با این تفاسیر چه اقداماتی نیاز است توسط مسوولین برای مقابله با این ویروس صورت بگیرد؟
البته تا به اینجا اقدامات و تدابیر دولت عمدتا برپایه توصیه، پیشنهاد، آموزش و قانع سازی افکارعمومی بوده است و برای تغییرعادت واره های اجتماعی این یک امر ضروری است یعنی حتی الامکان بایست مردم را متقاعد کرد که به گونه‌ای دیگر عمل کنند تا خطر این بیماری دفع شود و تفهیم شود که اگر برخی از عادات جاری خود را تغییر ندهند خطر متوجه همگان و از جمله خود آنها هم می‌شود. بدیهی است قانع سازی عموم مردم زمان بر است؛ اما اگر می خواهیم با سرعت بیشتری این تغییر و سازگاری رخ دهد که ظاهرا لازمه کنترل این بیماری است، باید از چاشنی اجبار و الزام هم استفاده کرد. در برخی از نظریات عمل جمعی در جامعه شناسی بر این نکته تاکید می شود که در برخی مواقع ، برای تولید خیرعمومی ، عمل داوطلبانه کفایت نمی کند بلکه بایست با الزامات و مجازات هایی هم همراه گردد. همچنانکه به نظر می اید چینی ها نیز علاوه بر آگاه ساختن مردم به خطرات شیوع کرونا و نقشی که مردم در کنترل این بیماری می توانند ایفاء کنند، از اهرم های الزام آور قانونی و مجازات نیز استفاده کرده اند و ظاهرا موفق هم شده اند که شیوع این بیماری را تحت کنترل خود در آورند.
به نظر می رسد درحال حاضر کمتر از ۲۰ درصد مردم به سازگاری لازم برای کنترل همه گیری کرونا نرسیده اند و کماکان عادات واره های ارتباطی و مصرفی آنها همچون گذشته است مثلا کماکان به سفر می‌روند، مراوده و معاشرت دارند و تغییر چندانی در الگوهای بهداشتی و خود مراقبتی آنها ایجاد نشده است . بنابراین می توان گفت خطر شیوع کرونا در شرایط فعلی ، عمدتا از ناحیه درصد کمی از مردم،متوجه کل جامعه شده است و بایست برای این اقلیت ناسازگار، کنترل اجتماعی ویژه ای تدارک دید و استفاده از اهرم اجبارو مجازات برای این گروه می تواند بازدارندگی بیشتری ایجاد کند.
- تهیه مایحتاج زندگی یکی از عواملی است که مردم آن را دلیلی برای خروج از خانه عنوان می‌کنند. چه تدابیری باید اتخاذ شود تا مردم علاوه بر اینکه توصیه‌ها را رعایت می‌کنند، بتوانند مایحتاج خود را هم تامین کنند؟
درست است که توصیه می شود مردم بیرون نروند و درخانه بمانند ولی باید به یک لایه دیگری از این وقعیت نیز توجه داشت و آن در نظر گرفتن محدودیت‌های عمدتا معیشتی است که خانواده‌ها با آن درگیر هستند؛ گاهی نگرانی از تامین معاش، مردم را در وضعیت اضطرار قرار می‌دهد و ناگزیر می شوند از خانه خارج شوند و یا به دنبال کار بروند؛ یعنی نمی‌توان گفت همه کسانی که از خانه خارج می شوند اطلاعی از خطر کرونا و همه گیری آن ندارند بلکه بسیاری از افراد و خانواده‌ها مشکل تامین معاش و تامین منابع مالی دارند و آگاهانه تن به خطر می دهند تا بتوانند زندگی خود را بچرخانند؛ لذا خود این محدودیت‌ها و مضیقه‌های اقتصادی که دامن گیر جامعه است، در این نافرمانی و نادیده گرفتن توصیه‌های دولت دخالت زیادی دارد. عده‌ای کارمند دولت هستند و منابعی در اختیار آنها هست اما کسانی که مشاغل آزاد دارند و زندگی‌شان با حداقل‌ها می گذرد و خود این توقف فعالیت (درخانه ماندن)و تامین نشدن هزینه‌های جاری زندگی، آنها را درمسیر دیگری قرار می دهد و مجبور می‌شوند از چارچوب های توصیه شده، خارج شوند.
اگرقرنطینه‌های خانگی کوتاه مدت باشد و یا با حمایت هایی همراه باشد و چشم انداز بعد آن روشن باشد، تبعیت و پیروی از این سیاست بالا می رود ولی وقتی چشم انداز قرنطینه خانگی روشن نیست و معلوم نیست تا کی ادامه پیدا می کند بعضی بویژه اقشار محروم جامعه ممکن است آنرا نادیده بگیرند. به نظرم ضروری است در چنین شرایطی دولت بایست تدابیر حمایتی خاصی را بویژه برای اقشار آسیب پذیر محروم اتخاذ نماید ولی چون درصد قابل توجهی از مردم در این طبقه قرار می گیرند یعنی جزو گروه‌های محروم و آسب پذیر هستند، این حمایت‌هابه حدی نیست که بتواند افراد را برای مدت نامعلومی در خانه نگه دارد.
- اخیرا در فضای مجازی شاهد بودیم که عده‌ای با تاکید بر اعتقادات خود، در برابر اقدامات وزارت بهداشت و مسوولین مبنی بر بستن اماکن مذهبی برای کنترل ویروس، مقابله کردند. ارزیابی شما از این مساله چیست؟
اشاره کردم مقابله با این ویروس با برخی از عادت واره‌ها، باورها و نگرش‌ها از جمله با برخی از باورها و اعمال جاری مذهبی در تعارض قرار می گیرد. این امر درخصوص زیارت اماکن مقدسه بروز بیشتری دارد. بطور معمول مکان‌های مذهبی و اماکن زیارتی محل تجمع و تماس مردم است؛ مردم در اماکن زیارتی ، سطوح زیادی را لمس می کنند، دست به ضریح می‌زدند و یا می بوسند و این باور هم در پشت آن وجود دارد که زائران در این محدوده در امان هستند .صرف نظر از درستی یا نادرستی برخی از اعمال و باورهای مذهبی در این خصوص، برخی از آنها در تعارض آشکار با توصیه های بهداشتی برای جلوگیری از شیوع کرونا قرار می گیرد و لذا مخالفت هایی را در بین برخی از افراد مذهبی برمی انگیزد. درحالی که در توصیه های پیشگیری کننده از شیوع کرونا براین نکته تاکید شده است که هرجا که افراد در مجاورت هم قرار می گیرند و هرسطحی که توسط افراد مختلف لمس شود، همه گیری این ویروس را تشدید می کند.
- بنابر گفته پزشکان، استرس و ترس از این بیماری، سیستم دفاعی بدن را در برابر آن کاهش می‌دهد. به نظر شما چه اقداماتی نیاز است توسط مسوولین اتخاذ شود تا آرامش به جامعه باز گردد؟
وقتی شیوع ویروس افزایش می‌یابد، نگرانی و ترس از فراگیر شدن و مبتلا شدن به آن، امر کاملا طبیعی است و چون دامنه شیوع آن بالا است، طبیعی است که افراد بیشتر نگران باشند. درحالی که هراس و ترس از ویروس، ابتلاء به آن را تشدید و آسیب پذیری را بالا می برد و حتی سیستم ایمنی را ضعیف تر می کند. بنابراین با وجود امکان همه گیری بیماری و توصیه به رعایت موارد بهداشتی، باید سایه ای از امید، بهبودی و چشم انداز روشن از کنترل بیماری، پیش روی جامعه قرار بگیرد. مانند همین کاری که رسانه‌ها و حاکمیت انجام می‌دهند. اما در شبکه‌های اجتماعی باید مراقب بود تا اخباری که از اصالت آنها مطمئن نیستیم، بازنشر داده نشود؛ یعنی یک خود مراقبتی باید در بازنشر اطلاعات انجام شود همانگونه که به لحاظ بهداشتی کاری می کنیم که مبتلا نشویم، در انتشار خبر هم خود مراقبتی و دیگر مراقبتی ضرورت دارد. خود مراقبتی رسانه‌ای یک مسئولیت اجتماعی است وکسانی که حرفشان شنیده می شود و دارای مرجعیت اجتماعی هستند ، می توانند نقش محوری تری در هدایت افکار عمومی داشته باشند بخشی از این خود مراقبتی و دیگر مراقبتی، در حوزه رسانه‌ها و بازنشر اطلاعات و اخباری است که هر کسی خودش می‌تواند همانند یک رسانه عمل کند و من فکر می کنم یک آشفتگی دراین حوزه وجود دارد و مسئولیت اجتماعی را متوجه همه می‌کند که در بازنشر اخبار و اطلاعات مربوط به این بیماری حساسیت و توجه بیشتری از خود نشان دهند. کنترل خطر کرونا نیازمند یک اراده و عمل جمعی است وهمگان باید مراقبت کنند تا مقابله با کرونابه نتیجه برسد و این خطر از جامعه ما دفع شود ؛ رسانه ها نقش مهمی در شکل دادن به اراده و عمل عمومی برای مقابله با کرونا دارند.
