شفقنا رسانه-سمیرا بختیار: صبح روز چهارشنبه یک فروند بوئینگ ۷۳۷ شرکت هواپیمایی اوکراین در نزدیک شهر پرند سقوط کرد و تمام مسافران و خدمه آن کشته شدند. در این چند روز رسانه های خارجی با انتشار مطالب و فیلم هایی از ساقط شدن هواپیما نوشتند و خبرنگاران و رسانه های داخلی هم در مصاحبه با کارشناسان و مقامات داخلی به نقص فنی هواپیما اشاره و رسانه های خارجی را متهم به عملیات روانی کردند. بعد از بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح و اعلام هدف قرار گرفتن این هواپیما توسط پدافند به علت خطای انسانی، فضای رسانه ای با واکنش های زیادی مواجهه شد و بسیاری از رسانه ها از قضاوت شتابزده خود عذرخواهی کردند و عملکرد مسئولان مربوطه در دادن اطلاعات اشتباه به کارشناسان را موجب بالا رفتن بی اعتمادی مردم به رسانه ها و حاکمیت خواندند. با این حال در چنین شرایطی راهکار چیست و اهالی رسانه و مسئولان و متولیان کشوری باید چه کنند تا اعتماد از دست رفته مردم به رسانه ها را دوباره بازگردانند؟ محسن ماندگاری، تنها راهکار را در آزادی رسانه ها و کاهش محدودیت های آنها در اطلاع رسانی می داند و معتقد است که تا مسئولان، به رسانه های داخلی اعتماد نکنند و محدودیتها را از جلوی آنها برندارند و مهمتر از همه، کارکرد اصلی رسانه را باور نکنند و به آن گردن ننهند، هیچ امیدی به بازگشت اعتماد به رسانه های داخلی نیست.
محسن ماندگاری، کارشناس رسانه با اشاره به عذرخواهی رسانه ها برای اطلاع رسانی اشتباه درباره دلایل سقوط هواپیما مسافربری اوکراینی به شفقنا رسانه می گوید: اعتماد ذره ذره و در یک فرآیند طولانی به دست می آید اما از بین رفتن اعتماد، می تواند در یک لحظه رخ دهد و همه سرمایه یک رسانه را که همان اعتماد عمومی است از بین ببرد. بزرگترین سرمایه رسانه ها، اعتماد عمومی است و هیچ عامل دیگری به این اندازه در موفقیت و اثرگذاری رسانه ها تاثیرگذار نیست. با پنهانکاری و اخبار اشتباه درباره سقوط هواپیمای اوکراین، بحث بی اعتمادی مخاطبان به رسانه های داخلی با شدت بیشتری مطرح شده است، اما سوال اصلی اینجاست که آیا پیش از این رسانه های کشورمان مورد اعتماد مردم بوده اند؟
او ادامه می دهد: براساس تجربه دو دهه روزنامه نگاری در ایران با قاطعیت می گویم که اعتماد مردم به رسانه ها نه اکنون که از سالها قبل فروریخته بود و آنچه الان می بینیم، صدای بلندتر این فروریختن اعتماد است وگرنه بحران بی اعتمادی، بحث جدیدی نیست و الان فقط ضربه روحی آن بیشتر به چشم آمده است.
ماندگاری در پاسخ به این سوال که ریشه این بی اعتمادی از کجاست؟ گفت: وقتی رسانه ها با محدودیت های بی شماری در اطلاع رسانی روبرو هستند و امکان فعالیت حرفه ای برای آنها وجود ندارد، آنها ناچارند صرفاً منعکس کننده مواضع مقامات رسمی کشور باشند و در این مسیر، رسانه ها صرفاً به تریبون یا بلندگوی مقامات تبدیل شده و از انعکاس صداهای دیگر باز می مانند.
او معضل دیگر رسانه ها را عدم حرفه ای گری در اطلاع رسانی می داند و می گوید: هنوز برخی از رسانه ها ابتدایی ترین اصول منبع نگاری در تهیه خبر را نمی دانند و یا به آن پایبند نیستند. وقتی رسانه ها و یا روزنامه نگاران وظیفه اصلی خود را که همان اطلاع رسانی درست است، فراموش کرده و بخواهند نقش روابط عمومی یک سازمان، نهاد، دولت و یا حتی حاکمیت را ایفا کنند، نتیجه همان می شود که اکنون شاهد آن هستیم.
ماندگاری تاکید می کند: من فقط اهالی رسانه را مقصر نمی دانم و تصور هم نمی کنم که آنها به تنهایی قدرت کافی برای اصلاح امور داشته باشند. برای اصلاح این وضعیت، تنها راهکار، آزادی رسانه ها و کاهش محدودیت های آنها در اطلاع رسانی است. تجربه اخیر نشان داد که رسانه های رسمی و شناسنامه دار داخلی که با هزار قید و بند در حال فعالیت هستند، اساسا توان رقابت با رسانه های جدید و یا رسانه های خارجی را ندارند.
این کارشناس رسانه معتقد است که تا مسئولان، به رسانه های داخلی اعتماد نکنند و محدودیتها را از جلوی آنها برندارند و مهمتر از همه، کارکرد اصلی رسانه را باور نکنند و به آن گردن ننهند، هیچ امیدی به بازگشت اعتماد به رسانه های داخلی نیست.
ماندگاری می گوید: تصور نکنیم که در این اتفاق اخیر، اعتماد به رسانه ها از بین رفته، بلکه بی اعتمادی ریشه دارتر بوده و مهمتر از همه، این اشتباه بزرگ اخیر به دلیل همان روند بی اعتمادی گذشته است. چرا که اگر رسانه ها وظیفه خود را از قبل به درستی انجام داده بودند و کارکرد درست خود را داشتند، اساسا اشتباه هفته گذشته رسانه ها رخ نمی داد و آنها این چنین بی محابا، ته مانده اعتماد مخاطبان خود را نیز بر باد نمی دادند.
با این اوصاف راه حل اصلی برای عدم وقوع چنین مواردی-اطلاع رسانی اشتباه- در رسانه ها چیست؟ ماندگاری پاسخ می دهد: دو سال قبل در پژوهشی که درباره اصول منبع نگاری در رسانه های ایران انجام داده بودم متاسفانه متوجه شدم که اغلب رسانه های داخلی مخصوصا رسانه های بزرگ مثل صداو سسیما و خبرگزاری های مشهور، هیچکدام دستورالعملهای مشخص، شفاف و مدونی برای رعایت اصول منبع نگاری که لازمه دقت در روزنامه نگاری است، ندارند. راه حل، رعایت اصول حرفه ای روزنامه نگاری است. اصول منبع نگاری، راهکارهای لازم را برای افزایش دقت و کاهش خطای روزنامه نگاران مشخص کرده است. خیلی خلاصه اش اینکه به هر منبعی اعتماد نکنید. برای خبرهای جنجالی و بحث برانگیز حداقل با دو منبع که منبع خبری هر دو آنها یکی نباشد، خبرتان را چک کنید و مهمتر از همه اینکه هیچ وقت قضاوت نکنید و در یک مساله اختلافی، یک طرف دعوا نایستید و به ضرس قاطع سخن نگویید.
او ادامه می دهد: اینها توصیه هایی برای روزنامه نگاران بود اما برای مدیران رسانه به نظرم بهتر است در همین ابتدا یکبار دیگر اصول منبع نگاری در رسانه خودشان را بازبینی و تدوین کنند، آن را به خبرنگاران آموزش دهند و از هرگونه مسامحه در زیرپاگذاشتن آن خودداری کنند.
∗مطالب ما را در کانال تلگرامی شفقنا رسانه (mediashafaqna@) دنبال کنید.
∗ نقد و نظر و سوژه های خود را از طریق ارتباط با ادمین کانال(shafaqnamedia_admin@) به ما بگویید.