نگاهی به شخصیت امام صادق(ع) از حل اختلاف بین شیعیان تا پرهیز از جنگ وشبهه زدایی؛سخنان آیات وحیدخراسانی،جوادی آملی،مکارم شیرازی وسبحانی

شفقنا- مراجع عظام تقلید با اشاره به کتاب «توحيد مفضّل» و رساله «اهليلجيه» دو یادگار ارزشمند امام صادق(ع) تاکید کردند: اگر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و به دنبال آن امام علی بن موسی الرضا(ع) در دوران مأمون در مقابل شبهات بیگانگان از اسلام دفاع نمی‌کردند قطعاً اسلام متزلزل می‌گردید.

به گزارش شفقنا، حضرات آیات عظام وحید خراسانی، سبحانی، جوادی آملی و مکارم شیرازی در مواقع گوناگون بر نقش موثر امام صادق(ع) در حفظ اسلام از شبهات و انحرافات فکری تاکید کردند که بخشی از دیدگاه های ایشان در زیر تقدیم خوانندگان می شود:

مقامات امام جعفر صادق به عموم مردم فهمانده شود

حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی در مقام بیان شخصیت و علم امام صادق(ع) عنوان می کنند: تمام آنچه انبیاء آوردند از آدم تا به خاتم به ولایت امیر المؤمنین کامل شد. “الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا”. اما آن نبوت وآن امامت هر دو به ثمر نرسید الا وقتی که او بر کرسی نشست و آن غوغای  علم را از مبدأ تا معاد، از سماء و العالم، از طهارت تا دیات به پا کرد. چه کسانی را تربیت کرد: هشام پرورد که در کلام بیچاره کرد تمام متکلمین را. اگر فقیه پرورد زراره، عمار، ابوبصیر، لیث [بودند] کسانی که در عظمت آنها باز فکر متحیر است. محمد بن مسلم از زیر دست او بیرون آمد. ابن ابی عمیر، از نفس او زنده شد. 4 هزار نفر در محضر او چه گرفتند و چه ها از بین رفت و آنچه که مانده،هر حدیثی بحری از حکمت است.

ممکن است بیسوادی تعجب کند ولی آن قدر جلوه کرد که در [کتاب] حیاة الحیوان آن نویسنده محقق سنی می نویسد: جفری است و آن جفر نزد جعفر بن محمد است و در آن جفر تمام آنچه تا قیامت است، مسطور است. این هم کلمه ی مخالف. افسوس! که ما هم قاصریم هم مقصر، نشناختیم، نشناساندیم. مردمی که اهل علم اند، عمری در این مباحث دقیق کار می کنند، باید در این ایام دامن به کمر بزنند، مقامات او را به عامه ی مردم بفهمانند تا روز شهادت او این مملکت یکپارچه عزا و شیون شود. رحم الله من أحیی أمرنا؛ خوشا به حال آن کسانی که به این دعا موفق شدند.

قطب راوندی نقل می کند از ابو حمزه، گفت: در یک سفری با آن امام مسافرت کردیم در صحرا، رسیدیم به نخل یابسه، یک نخل خشکی، امام تکیه داد به آن نخل؛ ابو حمزه نقل می کند، لب ها حرکت کرد اما من نفهمیدم چه گفت، بعد آن کلمه ای که شنیدم خطاب کرد به آن نخله ی خشک، فرمود: أیتها النخلة! أطعمینا، ای نخله ما را اطعام کن! ابوحمزه گفت، به مجرد این که این کلمه را گفت: دیدم نخله سبز است، خوشه های خرما معلق است، خم شده تا به دست امام رسیده، چند دانه چید، من هم از آن خرما خوردم. علم آن، قدرت این. گفت: یک اعرابی تماشاگر بود وقتی این منظره را دید گفت: همچو سحری و همچو ساحری در روزگار نیست! تا این کلمه را گفت امام آن اعرابی را خواست، فرمود: سحر نیست، ما وارث انبیا ایم آنچه تمام انبیا دارند نزد من است، یکی از آن ها را نشان دادم. قدرت این است. بعد فرمود: اگر می گویی سحر است می خواهی الان دعا کنم تا تو مسخ شوی. از خود او استفتسار کرد. می خواهی یا نه، تو را الان بر می گردانم به صورت سگی؛ گفت: اگر قدرت داری بکن، تا خواست لب ها حرکت کرد. ابو حمزه گفت: دیدم اعرابی سگی است یتوسوس، دوان دوان رفت رو به خیمه اش. خانواده اش او را زدند، بیرون کردند، خبر ندارند. گفت: سگ برگشت، مقابل امام نشست، من نگاه کردم دیدم از چشم ها اشک می ریزد، سر می جنبد. بعد حضرت فرمود: بیا! تا آمد گفت: حالا باور کردی سحر نیست، الان آدم بشو، گفت: یک مرتبه دیدم این سگ همان آدم است.

امام صادق(ع) از امت اسلام تفرقه زدایی کرد

حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی كار امام صادق(ع) را همان كار پیامبر(ص) وحضرت امیر(ع) می دانند که همان احیای معارف توحید الهی، نفی جبر و نفی تفویض بود و عنوان کردند: امام صادق(س) اینها را احیا و شكوفا كرد.

ایشان به اهمیت پرورش جامعه در منظر امام صادق(ع) اشاره کرده و بیان داشتند: مرحوم كلینی نقل می‌كند كه مفضّل‌بن‌عمر می‌گوید: وجود مبارك امام صادق(سلام الله علیه) یك صندوق خیریه تأسیس كرد و بودجه‌ای در آن صندوق گذاشت و مرا مسئول آن صندوق كرد. فرمود: در شهر بررسی كن هر جا اختلافی بین افراد خانواده هست، اختلافی بین دو نفر هست، اگر توانستی از راه موعظه و نصیحت این اختلاف را به وحدت تبدیل كنی كه بسیار خوب است و اگر مسئله مالی و مشكل مالی بود و در اثر مال با هم اختلاف كردند از این صندوق خیریه این مال را بگیر به آنها بده و اختلاف آنها را حل كن، این كار امام صادق در ساختن یك امّت واحده بود.

مفضّل‌بن‌عمر طبق نقل مرحوم كلینی می‌گوید: من یك روز داشتم از كوچه‌های مدینه عبور می‌كردم دیدم از خانه‌ای سر و صدا بلند است؛ سعید‌بن‌بیان با دامادشان در میراث بعضی از متوفّاها اختلاف كردند لذا من اینها را دعوت كردم و گفتم مشكل شما چیست؟ گفتند ما اختلاف مالی داریم. نصیحت كردم موعظه كردم دیدم اثر نمی‌كند، بعد گفتم اختلاف مالی شما چقدر است؟ گفتند فلان مبلغ است، من از صندوق خیریه امام صادق این مبلغ را گرفتم و دادم و اختلاف اینها را حل كردم بعد وقتی كه خواستند بروند به آنها گفتم بدانید این مال برای من نیست همه اینها برای وجود مبارك امام صادق است، به من دستور داد اختلاف شیعه‌ها را حل كن، مبادا یك وقت از من قدردانی كنید اگر هم نعمتی هست از وجود مبارك امام صادق است.

آیت الله جوادی آملی به امور دیگری که بدست مبارک آن امام به انجام رسید پرداخته و بیان کردند: آن حضرت شاگردان مخصوص خودش را هم با علوم فراوان تربیت می‌كرد؛ بخشی را در مسائل فقهی، بخشی را در مسائل تفسیری، بخشی را در مسائل كلامی كه تشیع را نجات داد، ولایت را نجات داد، امامت را نجات داد دیگر آن تحریف‌هایی كه راه پیدا كرد همه آن مسائل را به جای اصل‌اش برگرداند و تفرقه‌زدایی كرد.

ایشان ادامه دادند: همان مشکلي که وجود مبارک پيامبر داشت و مشکل‌گشايي که به دست رسالت رسول اکرم انجام شد، همان مشکل در زمان امام صادق(س) بود و همان مشکل‌گشايي به دست امام صادق(س) حل شد.

مرجع تقلید شیعیان با گستردگی مشکلات اعتقادی مردم در زمان امام ششم علیه السلام بیان داشتند: مشکلات اعتقادي مردم حجاز، مجاوران حجاز و جهان معاصر در ابتدای بعثت پیامبر اسلام، الحاد ، شرک و مشوبيّت اعتقادي و مانند آن بود؛ در عصر امام صادق(سلام الله عليه) هم همين مشکلات محلّي و ملّي از يک سو، منطقه‌اي از سوي ديگر و بين‌المللي از سوي سوم وجود داشت.

ایشان با بیان این مطلب که استقامت و پایداری امام صادق علیه السلام اصل اسلام را حفظ کرد، گفتند: این نبود که امام صادق علیه السلام تنها حوزه علميه داشته باشد و رئيس مذهب باشد و حکم فقهي بيان کند؛ او با ملحدان از يک سو، با مشرکان از سوي ديگر، با کساني که مشوبيت اعتقادي و اخلاقي داشتند از سوي ديگر، با امويان و عباسيان از سوي ديگر به مبارزه برخاست و ضمن معرفی نظام اسلامي، با استقامت و پايداري اين نظام را حفظ کرد.

امام صادق از طریق ترویج فرهنگ اسلامی دشمنان را خلع سلاح می کرد

حضرت آیت الله العظمی سبحانی در کتاب خود با عنوان مناظرات معصومین(ع) در مقدمه مناظره امام جعفر صادق(ع) بیان داشتند: كشورگشايى جهادگران اسلامى، دستاوردهاى خوب و سودمندى داشت، زيرا از اين طريق، علوم رياضى و طبيعى و كيهان شناسى وارد حوزه هاى علمى كشور شد، سپس در سايه تلاش هاى دانشمندان اسلامى، راه كمال را در پيش گرفت ولى انتقال فرهنگ و برخى از انديشه هاى فلسفى آن سامانها مضرّ و زيان بخش بود، به ويژه مكتب مادّى منسوب به ذيمقراطيس و امثال او كه نظام آفرينش را از راه آثار ويژه هر موجود، تفسير مى كردند و مى گفتند حركت و نظام، اثر ويژه موجود مادّى است كه خود به خود حركت مى كند و راه كمال را پيش مى گيرد.

خلفاى اموى و اكثر خلفاى عباسى نقل گرا بودند و در برابر اين هجوم ويرانگر فرهنگى موضع انفعالى داشتند و جز از طريق (بگير و ببند و بكش) كارى از آنها ساخته نبود، ولى پيشوايان معصوم، به ويژه امام صادق(عليه السلام) به ترويج فرهنگ اسلامى پرداخته و دشمن را از همين طريق، خلع سلاح مى كردند و نشانه آن، دو رساله ارزشمندى است به نام هاى «توحيد مفضّل» و رساله «اهليلجيه» كه از آن حضرت باقى مانده است و خوشبختانه هر دو رساله از آفات زمان مصون مانده و در اختيار همگان قرار دارد.

قیام علمی فراگیر امام صادق(ع)

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی عنوان کردند: در آغاز دوران امام باقر(ع) دوران سراشیبی حکومت بنی امیه بود، بنی امیه به خودشان و اختلافات خودشان مشغول بودند، از این رو یک آزادی نسبی فراهم گردید، امام باقر(ع) پرچم نشر احکام و علم و دانش را بلند کرد، چراغ علم و دانش را برافروخت، کسانی که در گمراهی و تاریکی و جهل بودند با دیدن این چراغ نورانی به سوی آن حضرت شتافتند و این مسأله در دوران امام صادق(ع) گسترش بیشتری پیدا کرد.

کار به جایی رسید که چهار هزار نفر از محضر امام صادق(ع) درس دین آموختند؛ در عقاید، معارف، فقه، اخلاق و تفسیر و در همۀ مسائل اسلامی از بیانات آن حضرت استفاده کردند و در همه جا یعنی در مدینه، کوفه و مکه سخن از مکتب علمی امام صادق (ع) بود.

امام صادق(ع) دو خدمت مهم دیگر هم به اسلام و مکتب تشیع کرد که اگر آن حضرت را رئیس مذهب می‌خوانند این دو مولّفه مهم نیز در آن نقش کلیدی دارد.

اول. می‌دانیم اسلام در آن زمان گسترش عجیبی پیدا کرده بود، تمامی کشورهای تقریبا آباد آن عصر و زمان در زیر پرچم اسلام گرد آمده بودند، لذا از آنجا که این تازه مسلمانان از مذاهب و ملّیت­‌های مختلف، عقاید و سنت‌های مختلف بودند، به تبع آن این آموزه‌های انحرافی به میان مسلمانان وارد گردید.

گفتار جمعیت مسیحیان، جمعیت زرتشتیان، فلاسفه یونان و فلاسفه روم.. خیلی از مسائل در جامعۀ اسلامی به هم ریخت، حتی طرفداران مکاتب مادی هم عقایدشان را آشکارا در جامعه اسامی مطرح می‌کردند، امام صادق(ع) در این برهه باید با این افکار التقاط وارداتی مقابله نماید و اسلام اصیل را بر همۀ مردم عرضه نماید، که در عمل نیز آن حضرت به نحو احسن در شبهه زدایی از جامعۀ اسلامی عمل نمود.

دوم. خطر نفوذی­‌ها بودند زیرا دیدند فرصت خوبی است و می­‌شود بر ضد اسلام تبلیغات نمود، لذا با خود گفتند اگر نتوانیم حکومت اسلامی را ساقط کنیم لاأقل عقاید اسلامی را از درون مورد هجوم و تهدید قرار می‌دهیم و جوانان مسلمان را از اسلام دور می­‌کنیم، کار به جایی رسید که مفضل بن عُمر از اصحاب امام صادق(ع) می‌گوید؛ در مسجد پیغمبر(ص) و در کنار قبر آن حضرت ابن ابی العوجا مادی را دیدم که تبلیغات مادی گری(انکار خدا و دین) می‌کند، نزدیک رفتم و فریاد کشیدم و او را از این کار بازداشتم، او در جواب گفت به نظر می‌رسد از اصحاب امام صادق (ع) باشی، امام تو این­گونه با من سخن نمی‌گوید و با دعوا صحبت نمی‌کند بلکه پاسخ پرسش­‌هایم را به گونه‌ای جواب می‌د‌هد که من در پاسخ مجدد حیران و درمانده و مستأصل می‌مانم.

مفضل می‌گوید؛ همین که این جمله را شنیدم به محضر امام صادق(ع) رسیدم؛ عرض کردم یا بن رسول الله اسلام در خطر است، مادی گری و انکار خدا در کنار قبر پیغمبر؟! حضرت فرمودند؛ فردا صبح اول طلوع آفتاب نزد من بیا تا دلایل خداشناسی را بگویم، مفضل می‌گوید صبح تا ظهر دلایل خداشناسی از آسمان، زمین، ستارگان، حیوانات، دریاها، کوه­‌ها، بیابان… را بیان فرمودند تا اینکه اذان ظهر شد که حضرت فرمودند؛ برو فردا صبح اول وقت بیا، دوباره روز دوم آمدم و تا ظهر دلایل خداشناسی را از آن حضرت فرا گرفتم، لیکن این معارف تمام نشد و من تا چهار روز رفتم و استفاده کردم.

نکتۀ دیگر این است که باید به عمق مکتب علمی و جهاد علم و دانش امام صادق(ع) معرفت پیدا نمود، شاگردان آن حضرت هر کدام در یک بخش از علوم تخصص داشتند، لذا علم شاگردان امام صادق(ع) بر ابتکار آن حضرت در ترسیم و تفکیک رشته‌ها و شاخه‌های علم استوار گردید.

بنابراین مکتب امام صادق مکتب علمی جامع و فراگیر بود، لذا الان هر کتابی را در تفسیر، عقاید، فقه، اصول… مورد استفاده قرار می‌دهیم، قال الباقر(ع)و قال الصادق(ع) به وفور در آن مشاهده می­‌شود.

آن قدر حدیث از این دو بزرگوار به ما رسیده است که معلوم می‌شود چرا حضرت را به این عنوان یعنی رئیس مذهب می‌خوانیم و اینچنین است که در می­‌یابیم مکتب علم و دانش امام صادق(ع) چقدر وسیع و گسترده بوده است.

یقین بدانید اگر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و به دنبال آن امام علی بن موسی الرضا(ع) در دوران مأمون در مقابل شبهات بیگانگان از اسلام دفاع نمی‌کردند قطعاً اسلام متزلزل می‌گردید.

لذا این بزرگواران بودند که به جای اینکه در مقابل بنی العباس آشکارا قیام غیر موفق کنند، مانند قیام زید بن علی، یحیی بن زید و بعضی قیام­‌های دیگر،.. لیکن قیام علمی کردند و اسلام را نجات دادند.