با زندانیان مهریه چه کنیم؟/ گفت وگوی شفقنا با کارشناسان: نیازمند قانونی برای امنیت اقتصادی زنان هستیم/نوع برخورد با زندانیان مهریه عادلانه و اخلاقی نیست

شفقنا زندگی- مسئله مهریه از آن دست مسائل تمام نشدنی است که با نوسانات قیمت طلا و سکه دستخوش پستی بلندی هایی می شود. از سال گذشته که با افزایش نجومی ارز و سکه رو به رو هستیم تعداد زندانیان مهریه نیز رو به افزایش گذاشته است. کارشناسان هر کدام نظرات متفاوت خود را بیان می کنند. یکی از فعالان حقوق زنان معتقد است که ما به قانونی احتیاج داریم که امنیت اقتصادی زن را تامین کند؛ یکی از کارشناسان دینی هم می گوید مردانی که مهریه سنگین تقبل کردند لازم است که مقداری گوششان پیچانده شود ولی نه با زندان افتادن.

به گزارش خبرنگار شفقنا زندگی، در اواسط و اواخر سال 97 که بحث افزایش سکه و در پی آن زندانیان مهریه داغ بود عده ای از مراجع عظام از قوه قضاییه خواستار شده بودند که فکری به حال این زندانیان کند. مراجع همچنان برای حل این موضوع پیگیر هستند به طوری که در فروردین سال جدید و در دیدار با رییس جدید قوه قضاییه مطالبه خود را مجددا خواستار شدند.

شفقنا زندگی با سه کارشناس، یک فعال حقوق زنان، یک حقوقدان و یک مبلغ درباره این مسئله گفت و گو کرده است.

توران ولی مراد جامعه شناس و فعال حقوق زنان، در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی، بیان می کند: نزدیک به یک دهه است که من به بحث مهریه ورود پیدا کرده ام، هم یادداشت هایی در این زمینه دارم و هم مصاحبه هایی انجام دادم، مشخصا نیز به مسئولان کارگروه حقوقی ریاست جمهوریِ زمان خانم مولاوردی توضیحات مفصل داده ام ولی متاسفانه هیچ اقدامی نشده و نمی شود.

دولت برای زنان کاری نکرده

وی می افزاید: من با دولت آقای احمدی نژاد کاری ندارم چون ادعای رفع مسائل و مشکلات زنان را نداشت اما دولت آقای روحانی که این ادعا را دارد اقدامات لازم زیرساختی و زیربنایی در حوزه زنان و خانواده را انجام نداده است. یکی از آنها پرداختن به موضوع سهم اقتصادی زن یا همان مهریه است. ما یکسری قوانین در ارتباط با مهریه داریم ولی هم پراکنده هستند و هم دردی را دوا نمی کنند چون نقد نیستند.

ولی مراد اظهار می کند: ما ابتدا باید ببینیم مهریه چه نقشی را ایفا می کند و علتش چیست، سپس آن نقش ها را از مهریه بگیریم. بگذاریم مهریه همان مهریه باقی بماند. وقتی مردی مهریه ای را تقبل می کند باید توان پرداختش را داشته باشد. علت مهریه هایی که در برهه ای از زمان بالا رفت این بود که می دیدند زن ازدواج کرده چندین سال در خانه ای و در جمع شدن اموال نقش داشته ولی به صورت قانونی سهمی ندارد؛ عملا به انصاف مرد مربوط بود که مالی را به زن بدهد یا ندهد یا چیزی را به نام او کند یا خیر، این وضع نا به سامان بود لذا مهریه ها را بالا بردند. اشکال همین جاست. نقش هایی که بر گردن مهریه است باید قانونی از روی آن برداشته شود.

قانونی برای امنیت اقتصادی زنان

این جامعه شناس تصریح می کند: ما به یک طرح یا لایحه احتیاج داریم که یکسری پارامترها را بنویسد و بگوید فلان مقدار، میزان آورد اقتصادی زن است و البته یکسری موارد هم از این میزان کسر شود، مثل هزینه تحصیلات یا سفرهای زنی که جزو وظایف شوهر نبوده است. به تعداد سال زندگی نیز ربطی نداشته باشد و طوری هم نباشد که زن بخواهد برود متقاضی شود. ما به قانونی احتیاج داریم که امنیت اقتصادی زن را تامین کند و چون این قانون را نداریم زنان میزان مهریه ها را بالا برده اند. اکنون وضع موجود درباره مهریه صددرصد اشتباه است و هم زن و هم مرد آسیب زا هستند.

وی ادامه می دهد: در حال حاضر مهریه نقش یک تجارت را برای زنان بازی می کند. طرحی که من پیشنهاد دادم خلاء ها را اصلاح می کند و در بسیاری از موضوعات تاثیر می گذارد. وضع نا به سامان مهریه به دلیل عدم وجود قوانین لازم داخل خانواده است و این هم دلیلش این است که کلیه دولت هایی که تا کنون بر روی کار بودند در حوزه زنان و خانواده فقط حرف زدند و برنامه ای که منطبق با سیاست های داخل چهارچوب نظام باشد را در بُعد بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت اجرا نکردند.

ولی مراد تاکید می کند: دولت ها اصلا در این زمینه برنامه ای ارائه نمی دهند. مسائل زنان و خانواده کاملا روی زمین ماندند. مردم به حال خودشان رها شدند لذا بر اساس عرف و شرایط خودشان راه حل هایی پیدا کردند که مصیبت شده است. مهریه دارای نقش های دیگری همچون تجمل، پُز و اعتبار اجتماعی و اهرمی برای رفع خلاء های قانونی شده است مثلا برای طلاق، بدرفتاری مرد، ازدواج مجدد، حضانت و … . در اصل به دلیل وجود خلاءهای قوانین لازم مهریه به مصیبت تبدیل شده است.

او ادامه می دهد: چاره ای هم نیست، جوانان می خواهند ازدواج کنند. یک نفر را هم انتخاب می کنند اما وقتی وارد زندگی می شوند و اختلافات پیش می آید مهریه سنگین باعث عدم امنیت زوجیت می شود یعنی بین زن و مرد عدم اطمینان خاطر را ایجاد می کند و حتی اگر طلاق و زندان هم در کار نباشد ولی در داخل خانه آشفتگی ایجاد می کند. علت، اشکال و گناه اصلی این موضوع به گردن مسئولان است. همان هایی که پُست ها را به نام زنان اِشغال کردند.

نقش مهریه در ازدواج گریزی جوانان

این فعال حقوق زنان اضافه می کند: یک دوره گفتند تعداد نمایندگان زن مجلس افزایش یابد، حال که زیاد شد چه کار کردند، کدام قانون را به نفع زن و خانواده تصویب کردند، دولت نیز کاری نکرده است. یک لایحه نوشته که چون غربی است معطل مانده است. ملت در حوزه زن و خانواده با مسائل و مشکلاتی رو به رو است. کسانی که بر پُست ها نشستند یعنی دولت، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه و حوزه به وظایفشان عمل نکردند. در دانشگاه و حوزه رشته مطالعات زنان داریم. سپس وقتی آسیب وارد و سرریز می شود، قیمت سکه هم بالا می رود و تعداد زندانیان مهریه افزایش می یابد یکی صدایش در می آید و این قضیه را مطرح می کند. مهریه در بالا رفتن سن ازدواج و یا ازدواج گریزی جوانان نقش دارد. مسئولان باید پاسخگو شوند.

وی خاطرنشان می کند: وقتی پسری عقدنامه را امضا می کند، مهریه طلب زن می شود و این اشتباه است، چرا زن باید طلبکار  باشد، این از اساس اشتباه است. مهریه صداق مرد به زن و عندالمطالبه است و باید در توان مرد باشد که بدهد. آن چیزی که زن طلب دارد و باید درست شود سهم زن از آورد اقتصادی اش به داخل زندگی مشترک است مثل جهیزیه؛ چون جهیزیه اساس البیت است و تهیه آن جزو وظایف مرد محسوب می شود اما در عرف ما به گونه ای است که دختر جهیزیه را می برد.

فعالیت هایی که گرفتار آسیب سیاست زدگی است

ولی مراد در ادامه به خبرنگار شفقنا می گوید: جهیزیه آوردن زن یک آورد اقتصادی است. چنین قانونی اگر بیاید بر تعداد فرزندآوری و میزان مهریه تاثیر می گذارد و دیگر دلیلی ندارد میزان مهریه ها را بالا ببرند چون هر اتفاقی بیفتد زن سهمش را از زندگی مشترک می گیرد، از کلیه دارایی زندگی مشترک سهم زن باید بر اساس پارامترهایی مثل تعداد فرزندان، جهیزیه و کار در خانه و … حساب شود.

او بیان می کند: کسی در این زمینه کاری نمی کند. مگر در زمان خانم مولاوردی که آن همه شعار داده می شد کاری کردند، فقط می خواهند توهم فعال بودن را به جامعه القا کنند تا در انتخابات بعدی سهم بیشتری بگیرند. کلیه فعالیت ها گرفتار آسیب سیاست زدگی است. در واقع یک عده برای اینکه در انتخابات بعدی رأی بیاورند شعار می دهند و زنان و جامعه را فریب می دهند. ما تعهدات این افراد را فقط در قبال غرب می بینیم. با سوگیری غرب و 2030 و جهت گیری سازمان ملل و گزارش های آنها؛ ما نه طرح ملی داریم نه لایحه ای که در شأن این جامعه باشد.

تاثیر زیاد قوانین در بحث مهریه

ندا فکری نیز  مدیر و مشاور یک مؤسسه حقوقی و کارشناس ارشد جرم و جزا است. او درباره سرانجام مهریه و افزایش تعداد زندانیان مهریه می گوید: با توجه به اینکه میزان مهریه با اراده و توافق زوجین است و بر خلاف ماده 10  قانون مدنی نیز نیست، لذا بعید است که قانون گذار بتواند در اصل مهریه دخل و تصرفی کند البته قانون گذار می تواند مهریه را از قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی استثنا کرده و بازداشت را از مهریه بردارد.

او بیان می کند: به نظر من قوانین تاثیر زیادی در بحث مهریه و تعداد زندانیان می توانند داشته باشند و تاثیر آن را می توان در بخش نامه ای که رئیس سابق قوه قضاییه مبنی بر رسیدگی به درخواست تعلیق خارج از نوبت ابلاغ کرد را مشاهده کرد که این از جمله تدابیر بسیار عالی برای کاهش زندانیان مهریه است. حال اگر قانونگذار بازداشت را از مهریه بردارد دیگر تعداد زندانیان زیاد نمی شود و از طرفی نیز چون مهریه حق مسلم یک زن است و می تواند پشتوانه مالی برای آینده یک خانم باشد ای کاش قانون بیمه مهریه را در نظر می گرفتند.

این حقوقدان تصریح می کند: در اینصورت هم از زوج و هم از زوجه حمایت می شود. چون از یک طرف مانع زندانی شدن مرد و از طرف دیگر با در نظر گرفتن بیمه مهریه باعث می شود که یک زن  به حق قانونی مسلم خود برسد چه بسا که این مبلغ می تواند در آینده برای زن پشتوانه مالی خیلی خوبی نیز بشود. از طرفی نیز حجم پرونده های احضار و تعدیل در تقسیط مهریه نیز کاهش پیدا می کند که خودش نتایج مطلوبی را به همراه دارد.

فکری معتقد است: هر گونه محدودیت در بحث مهریه از جمله پذیرش اعسار به ضرر زنان خواهد بود زیرا تنها پشتوانه زن مهریه اوست که اگر دچار تزلزل شود موجب تضییع حقوق زنان خواهد شد و مردان از این مسئله سوء استفاده خواهند کرد. اگرچه باید در میزان مهریه فرهنگسازی شود تا زوجین به مهریه های متعادل توافق کنند.

حقوقی که زنان باید از آن آگاه باشند

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه زنان از چه قوانینی در جهت حفظ حقوقشان در خصوص مهریه باید     آگاهی داشته باشند، توضیح می دهد: از جمله حقوقی که زنان باید از آن آگاهی داشته باشند این است که باید  تفاوت مهریه عندالمطالبه را با مهریه عندالاستطاعه به هنگام عقد بدانند. در مهریه عندالمطالبه زوجه هر گاه مهریه اش را مطالبه کند زوج  مکلف به پرداخت آن است که البته تا 110 سکه آن قابلیت ضمانت اجرای حبس دارد و ما بقی را زوج باید به شرط تمکن مالی بدهد و از طرفی در مهریه عندالمطالبه زوجه می تواند از حق حبس  استفاده کند در حالی که مهریه عندالاستطاعه زمانی زوج می تواند مهریه را پرداخت کند که توانایی و استطاعتش را داشته باشد؛ بنابراین پرداخت مهریه عندالاستطاعه منوط به استطاعت زوج است. این  یک نوع تضییع حقوق زن است و در واقع این نوع مهریه هیچ ضمانت اجرایی ندارد.

این کارشناس جرم و جزا ادامه می دهد: از جمله دیگر حقوقی که زن باید بداند این است که اگر زوج تعیین مهریه را به زوجه واگذار کند زن باید بداند که نمی تواند هر مقداری که دلش  بخواهد مهریه خود قرار دهد بلکه تنها به میزان مهرالمثل حق دارد که برای خود مهریه تعیین کند. از دیگر حقوقی که زنان باید به آن توجه کنند این است که اگر بعد از صدور حکم اعسار همسرشان از پرداخت مهریه مرد صاحب ارثی شود و یا حقوق کارمندی اش بیشتر شود با این اوصاف دیگر نمی توان وی را موعسر طلقی کرد و همواره زوجه این امکان را خواهد داشت تا  تغییر شرایط پرداخت مهریه را از دادگاه بخواهد.

مهریه، قطعه پازلی از ازدواج

حجت الاسلام احمد صابری تولایی، عضو اتاق تبلیغ خراسان و همچنین عضو اصلی جامعه مبلغین کشور درخصوص بحث مهریه به شفقنا زندگی می گوید: مهریه یک قطعه پازلی از فرهنگ ازدواج  است یعنی یک طرف مراسم عروسی است، یک طرف جهیزیه است، یک طرف فرهنگ انتخاب است و از یک طرف ازدواج خود قطعه ای از پازل فرهنگ سبک زندگی ماست. نمی شود که سبک زندگی ما به یک سمت برود و ازدواج هایمان به سمت دیگری حرکت کند. سبک زندگی غلط ازدواج غلط را تولید می کند و ازدواج غلط طبیعتا فرهنگ های اشتباهی مثل مهریه های خیلی سنگین، جهیزیه های غیر کاربردی و  مجالسی که در شأن یک مسلمان ایرانی نیست را تولید می کند.

وی ادامه می دهد: پس ما قبل از اینکه به بحث مهریه بپردازیم باید به بحث فرهنگ ازدواج  و قبل از آن به ریشه اش یعنی سبک زندگی بپردازیم. سبک زندگی ای که ما از آن حرف می زنیم سبک زندگی  اسلامی ایرانی مبتنی بر دو بُعد معنویت و عقلانیت است که متاسفانه این فرهنگ غنی معنویت و عقلانیت در سبک زندگی دست خوش فرهنگ غرب شده که هم نفی عقلانیت و هم نفی معنویت می کند. این دو وقتی از فرهنگ سبک زندگی ما  کنار رفت یقینا تجمل گرایی و رقابت نیز در ازدواج های ما خودش را نشان می دهد. قبل از هر چیز باید به ریشه ها پرداخت. در غیر اینصورت هر کار کنیم بحث مهریه و مسائل مربوط به ازدواج و سبک زندگی حل نخواهد شد.

جایگزین هایی برای مهریه متناسب با فرهنگ های بومی

این کارشناس دینی خاطرنشان می کند: در اسلام همیشه سعی شده که برای یک مسئله جایگزین های مختلفی را در نظر بگیرند. فرهنگ ها با یکدیگر متفاوتند مثلا فرهنگ تهران با خراسان متفاوت است. فرهنگ شهر با روستا فرق دارد. ابتدا باید دید که هر فرهنگی چه ظرفیت هایی دارد سپس ظرفیت ها و فرهنگ خانواده جایگزینی برای آن تعیین کرد مثلا در بعضی از فرهنگ های دینی سفرهای زیارتی را ضمیمه می کنند.

صابری تولایی یادآور می شود: در روایات داریم که شخصی به نزد رسول خدا رفت و گفت که من چیزی برای مهریه از مال دنیا ندارم که مهریه همسرم قرار دهم از طرفی نیازمند به ازدواج هستم چه کنم. حضرت فرمود اگر قرآن بلدی به کسی که می خواهی با او ازدواج کنی پیشنهاد بده که مهریه او را تعلیم قرآن قرار می دهی. یعنی یک هنر، یک دارایی یا یک ظرفیت جایگزین پول می شود. از یک طرف به آن مهریه ارزش می دهند و از طرف دیگر مردم را از چنگال مادیات جدا می کنند پس باید فکر کرد که جایگزین هایی متناسب با ظرفیت های بومی هر شهر مورد توجه قرار گیرد تا  کم کم از این قید رهانده شویم.

وی بیان می کند: از طرفی دیگر این ظرفیت ها رشد دهنده است یعنی به گونه ای نیستند که تفاخر به آن تفاخر به مادیات باشد. به عنوان نمونه دختری مهریه خودش را سرپرستی پنج یتیم و بی سرپرست قرار دهد که به مدت 10 تا 15 سال همسرش آنها را تحت تکلف قرار دهد. اگر این محقق شود و پرداخت شود یعنی پنج کودک یتیم در مدت 10 سال از آب و گل در می آیند. چرا ما به این سمت و سو حرکت نمی کنیم که یک فرهنگ سازی مثبتی در راستای سالم سازی جامعه از آلودگی ها و گرفتاری ها نیز باشد.

این مبلغ می افزاید: چنین موردی هر چقدر هم که در جامعه افزایش یابد یعنی مردم به چشم و هم چشمی بیفتند، مسابقه ای در خیرات، تقویت و توسعه ظرفیت های مثبت است. چند درصد از دختران و زنان ما درگیر مهریه ای هستند که بگیرند و زندگی شان را با آن بگذرانند، یعنی قرار نیست با آن معامله کنند بلکه قرار است با آن افتخار کنند پس چه بهتر که به مسئله ای افتخار کنند که می تواند به تقویت معنوی و سالم سازی جامعه از ناهنجاری ها و آلودگی ها منجر شود. اگر به جایگزین های متانسب با هر فرهنگ  بیندیشیم یقینا باید کم کم از سکه عبور کنیم.

با زندانیان مهریه چه کنیم؟

صابری تولایی درباره اینکه با زندانیان مهریه چه باید کنیم می گوید: فردی به نزد پیامبر (ص) رسید و گفت به من پول قرض دهید. ایشان فرمود چقدر، گفت مثلا 500 درهم که مهریه همسرم است. حضرت فرمود اگر این پول را در بیایان پیدا می کردی یعنی هیچ زحمتی برایش نمی کشیدی باز هم مهریه را زیاد خرج کردی من چنین مقدار پولی ندارم که به شما دهم. پیامبر خودش را هزینه اشتباهات دیگران نمی کند. فرد اشتباه کرده بی گدار به آب زده و به مسئله توجه نکرده است. اتفاقا یک مقداری باید گوششان پیچانده بشود و مقداری جریمه شوند.

وی تاکید می کند: میزانی از جریمه برای کسانی که مهریه های سنگین به دوش خودشان انداختند حتما باید باشد اما آیا به زندان انداختن مسئله را حل می کند، همانطور که گفتم فقط مقداری جریمه لازم است تا اینطور نباشدکه افراد نسبت به حرف هایی که می زنند هیچ تعهدی نداشته باشند. اما این جرم و جریمه با یکدیگر تناسب ندارد. گمان بر این است که اکنون این نوع برخورد با زندانیان مهریه عادلانه، اخلاقی، متخلاقانه و در شأن جمهوری اسلامی نیست و فسادهایی هم که از این نوع عمل به قانون نشأت می گیرد جبران ناپذیر است.

این عضو جامعه مبلغین کشور در پایان می گوید: بنابراین باید برای آنها مقداری جریمه تعیین و تعدیل کرد. نه به مقداری باشد که شخص تعهدی به گفته هایش نداشته باشد و نه به مقداری باشد که او را به خاک سیاه بنشاند.