شفقنا-انسان در زندگی اجتماعی با روحیه ها و سلیقه ها و گرایش های مختلف مردم روبرو است و چنانچه بخواهد با همه ی سلیقه ها و گرایش هایی که با وی هماهنگی ندارند، به مقابله و انکار بپردازد، صحنه ی زندگی بر او تنگ خواهد شد و منزوی خواهد گردید. از این رو لازمه ی حضور در جامعه و حتی اصلاح مفاسد مردم، نیازمند رعایت نرمش و تحمل برخی حرکت های جاهلانه و مغرضانه ی آنان است.
امام باقر (ع) می فرماید: جبرئیل نزد پیامبر (ص) آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت تو را درود می فرستد و می گوید: با بندگان من مدارا کن. [۱] . یکی از زمینه های مدارا با مردم این است که آنچه از حد درک و استعداد آنان برتر است با ایشان در میان گذاشته نشود، زیرا در میان گذاشتن حقایق والا با کسانی که طاقت و ظرفیت آن را ندارند، موجب ستیزه جویی آنان با ارزش ها می شود. امام باقر (ع) می فرماید:
به گزارش شففنا کتاب دانشنامه امام باقر علیهالسلام در ادامه مینویسد:در تورات – در بخش مناجات های خدا با موسی (ع) – چنین آمده است: ای موسی، سر مرا در سینه ات پنهان دار و در برخورد با مردم، و در روبرویی با دشمنان من و دشمنان خودت، مدارا پیشه کن. و رفتاری نداشته باش که بر ملا ساختن اسرار من، بدگویی و ناسزاگویی آنان را متوجه من سازی – زیرا اگر چنین کنی در حقیقت تو نیز در ناسزاگویی همراه آنان خواهی
بود. [۲] .
در سخنی دیگر امام می فرماید: خداوند عزوجل رفیق است (رفق و مدارا با خلق دارد) و رفق را دوست دارد و پاداشی که در برابر رفق و مدارا می دهد در برابر جبر و ستیز (هر چند برای خیر باشد) نمی دهد. [۳] . بنابراین پیگیری یک هدف ارزشمند – مثلا امر به معروف و نهی از منکر – اگر همراه با رفق و ملایمت و نرمش باشد نزد خداوند محبوبتر از موردی است که همراه با غلظت و خشونت صورت گیرد و چه بسا سر آن، تأثیری باشد که رفق و مدارا در کارآیی عمل و برنامه بر جای می گذارد. چنان که آن حضرت در روایتی دیگر به این نکته اشاره کرده است:
رسول خدا فرمود: همانا، رفق، رأفت و نرمش همراه هیچ چیزی نخواهد بود مگر این که بر وزانت و زیبایی و جاذبه ی آن می افزاید و از هیچ عملی جدا نخواهد بود مگر این که موجب عیب و نقص آن عمل می گردد. [۴] . در روایتی دیگر نیز از رسول خدا (ص) چنین نقل فرموده است:
اگر رفق (ملایمت و نرمش با دیگران) مخلوقی مجسم بود، دیده می شد که هیچ آفریده ای از آفریده های خداوند به زیبایی و نیکویی آن نیست. [۵] .
روش برخورد با طیف های مختلف
پرهیز از معاشرت با عناصر ناسالم و ناصالح جامعه، همیشه به معنای بی اعتنایی و اظهار خصومت و بی مهری نسبت به آنان نیست، چه این که گاهی اتخاذ چنین شیوه ای در برابر آنان میسر نیست (مثل مواردی که کاری از کارهای اجتماعی به دست آنان سپرده شده و مؤمن ناگزیر از مراجعه ی به ایشان است) و گاهی موجب پیامدهای ناگوار می شود. بنابراین باید موارد و زمینه ها را نخست بررسی کرد و سپس در هر مورد عکس العملی شایسته از خود نشان داد.
امام باقر (ع) به زاویه ای از این مسأله اشاره کرده و فرموده است:
با منافقان – انسان های دو چهره، زبانباز که آنچه می گویند سحطی است و در قلب به آن پایبند نیستند – صرفا با زبان و گفتارت، دوستی و سازش کن و محبت خالص و بی شائبه ات را برای مؤمنان قرار ده.
و اگر شخصی از یهود – که ناسازگارترین عناصر با مسلمانانند – همنشین تو گردید، آداب همنشینی را درباره ی او خوب بجا آور! [۶] .
——————————————————————————————————————————————
پی نوشت ها:
[۱] سمعت أباجعفر (ع) یقول: جاء جبرئیل الی النبی (ص) فقال: یا محمد! ربک یقرئک السلام و یقول لک: دار خلقی. اصول کافی ۲ / ۱۱۶٫
[۲] عن أبی جعفر (ع) قال: فی التوراه مکتوب – فیما ناجی الله عزوجل موسی بن عمران (ع) – یا موسی اکتم مکتوم سری فی سریرتک و أظهر فی علانیتک المداراه عنی
لعدوی و عدوک من خلقی و لا تستسب لی عندهم باظهار مکتوم سری فتشرک عدوک و عدوی فی سبی. اصول کافی ۲ / ۱۱۷٫
[۳] عن أبی جعفر (ع) قال: ان الله عزوجل رفیق یحب الرفق و یعطی علی الرفق مالا یعطی علی العنف. اصول کافی ۲ / ۱۱۹٫
[۴] عن أبی جعفر (ع) قال: قال رسول الله (ص): ان الرفق لم یوضع علی شی ء الا زانه و لا نزع من شی ء الا شانه. اصول کافی ۲ / ۱۱۹٫
[۵] عن أبی جعفر (ع) قال: قال رسول الله (ص) لو کان الرفق خلقا یری ما کان مما خلق الله شی ء احسن منه. اصول کافی ۲ / ۱۲۰٫
[۶] قال (ع): صانع المنافق بلسانک. و أخلص مودتک للمؤمن. و ان جالسک یهودی فأحسن مجالسته. تحف العقول ۳۳۵٫
انتخاب شفقنا از کتاب دانشنامه امام باقر