امروز : جمعه 10فروردینماه 1403 | ساعت : 05 : 42

آخرین اخبار

ثبت پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت در مصر طی نیم قرن اخیر

شفقنا- وزارت برنامه ریزی مصر از ثبت پایین ترین...

شمار مسافران خراسان رضوی به هشت میلیون نفر رسید

شفقنا- جانشین رییس ستاد اجرایی خدمات سفر خراسان رضوی...

5 نفر براثر واژگونی خودرو در مسیر سبزوار – خوشاب خراسان رضوی مصدوم شدند

شفقنا- مسوول روابط عمومی مرکز اورژانس دانشگاه علوم پزشکی...

آناتولی: بزرگترین محموله هروئین در مرز ترکیه و عراق کشف و ضبط شد+ تصاویر

شفقنا- وزارت بازرگانی ترکیه از موفقیت اداره گمرک این...

دادستان استان: درگیری مسلحانه بر سر مسائل شخصی در یاسوج 2 کشته بر جای...

شفقنا- دادستان عمومی و انقلاب مرکز کهگیلویه وبویراحمد با...

دیدار امیرعبداللهیان با رئیس جمهور ترکمنستان

شفقنا- وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که به...

انستیتوت مطالعات استراتژیک استرالیا: طالبان در خصوص مبارزه با داعش و القاعده در افغانستان...

شفقناافغانستان- انستیتوت مطالعات استراتژیک آسترالیا می‌گوید که ادعای طالبان...

معاون استاندار خبر داد: ورود حدود 8 میلیون مسافر نوروزی به مشهد

شفقنا- جانشین رئیس ستاد اجرایی خدمات سفر خراسان رضوی...

نشست هیئت‌های ایران و ترکمنستان

شفقنا- نشست هیأت‌های ایران و ترکمنستان به ریاست وزرای...

برپایی مراسم احیای شب های قدر در بیت مرحوم آیت الله صانعی

شفقنا- مراسم سوگواری شهادت حضرت علی(ع) و احیای شب...

مراسم عزاداری شهادت حضرت علی(ع) در دفتر حضرت آیت الله وحید خراسانی برگزار می...

شفقنا- مراسم عزاداری شهادت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دفتر...

گزارش تصویری: مراسم بزرگداشت مرحومه زهرا شجاعی  

شفقنا- مراسم بزرگداشت و سومین روز درگذشت مرحومه سیده...

مکتب نجف/ آیت الله سند: اعتقاد من هیچ گاه بر مرجع تقلید تک نبوده است / وضع مرجعیت شیعه بسیار خوب و عالی است / نقش فقیه بدون نقش نخبگان نیست

شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – حضرت آیت الله سند داری سه شخصیت علمی، انقلابی و متخلق است، او از اساتید برجسته درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف اشرف، مبارز انقلابی مؤثر در شیعیان و انقلاب بحرین و به عنوان یک استاد متخلق، سال های سال است که آموخته و می آموزد. او از اساتید صاحب سبک است که در سلوک اجتماعی نیز از تواضعی مثال زدنی برخوردار است. در گفت  گوی ایشان با شفقنا آمده است:

* حوزه نجف نه تنها در بین شیعیان بلکه در بین دیگر مذاهب نیز متمایز است

* حوزه علمیه قم دارای یک نظام فکری بی پروا است

*  حوزه علمیه نجف دارای یک دیدگاه مداراتی هم در بُعد سیاسی و هم در بُعد علمی بوده و هست

*  بسیاری از آقایان قم در فقه، اصول، تفسیر و رجال از پمپاژهای حوزه علمیه نجف هستند  

*  حوزه نجف جهش عجیبی از نظر معنوی دارد

* در نجف زندگی های مرفه هم وجود دارد ولی شرایط غالب با سختی و تنگی مواجه است

*  امروز ثمره نهال های حکیم ها، خوئی ها، نائینی ها و آقا ضیاء الدین ها را می‌بینیم

* در فقه، اصول و کلام یک نهضت نوینی در حال شکل گیری است

* جهش و پیشرفت در علوم در حوزه نجف یک نقشه راه عمومی برای تمام مذاهب اسلامی خواهد بود

* تکفیر در اهل بیت به معنای حرمت نداشتن او از جهت پول و خون نیست، بلکه به معنای تخطئه فکری است

* غیب امام زمان (عج) به معنای عدم حضور در صحنه نیست 

* گرایش مهدوی به ترور نیست بلکه به تعقل، تفکر و نشر معرفت است  

* در تلاش هستم از روی مشهورات فقه نقشه راهی ارایه دهم که فقها و مومنان در آن نقش دارند 

*نظر خود امام خمینی این نیست که تمامی کارها وصلاحیت های معصوم بر گردن فقیه است و لذا خود ایشان در تحریر الوسیله قائل به اختصاص جهاد ابتدائی برای امام معصوم (ع) است

* کفر یک بیماری است و قانونگذار اسلامی باید راه های پیشگیری از این بیماری را معین کند

* کشتن اهل کتاب از روی عمد قتل نفس است 

* در مورد احکام زنان از پایگاه های ضرورتی شیعه نظر می دهم نه پایگاه های اختلافی علما

* در شغل  زنان  مهم شأن زن است که باید مراعات شود

* نقش فقیه بدون نقش نخبگان ممکن نیست 

*بنده کوشای این هستم که از روی تسالمات و مشهورات فقه شیعه یک نقشه ارائه بدهم که نخبگان در آن نقش دارند هم فقها و هم مؤمنان و …

* اعتقاد من هیچ گاه بر مرجع تقلید تک نبوده است

  • وضع مرچعیت شیعه بسیار خوب و عالی است

* برداشت از کتاب «سلیم بن قیس» نیاز به رجوع به تخصص عالمان دینی دارد

 

در ادامه سلسله بحث ها درباره مکتب نجف، متن کامل گفت و گوی تفصیلی شفقنا با حضرت آیت الله شیخ محمد سند در پی می آید:

* با نگاه به تاریخ حوزه علمیه نجف اشرف شاید بتوان متوجه تمایزات و ویژگی هایی شد و با نگاهی عمیق تر و علمی تر دچار تامل آکادمیک گردید نسبت به اینکه آنچه در حوزه نجف گذشته و می گذرد و مختصات و تمایزاتی که منجر به تولیدات علمی و اساتید برجسته شده، به عنوان مکتب نجف، مدرسه نجف به مفهوم مدرسه ای با مختصات، برنامه ها و رویکردها، با سایر حوزه های علمیه تفاوتی دارد یا اینکه حوزه نجف مانند حوزه علمیه قم می ماند و ویژگی و تمایز منحصر به فردی میان این دو وجود ندارد؟ 

مسلما حوزه نجف اشرف به خاطر بارگاه ملکوتی حضرت امیر(ع) ویژگی خاصی دارد و تحت تأثیر راویان مدرسه کوفیان در مقابل مدرسه بغدادیان و قمیان و حوزه های روایی دیگر شیعه، مدرسه کوفه به قول معروف رنگ مدرسه نجف را دارد. حوزه کوفه به عنوان حوزه مادر ویژگی های خاص خود را دارد.  هر چند حوزه روایی مدینه منوره با راویانی مثل علی بن جعفر که حوزه بغداد و کوفه و قم را ندیده است و با این حال با استفاده از منبع اصلی که برادرش امام موسی بن جعفر (ع) بود توانسته است از جمله راویان آن جا و ستون‌های آن حوزه به شمار آید.

ما در حوزه مدینه منوره راویان متعددی داشتیم به طور مثال سلیم بن قیس یا ابن ابی رافع از جمله راویان آنجا به شمار می روند و از مؤلفان کتاب های نخستین شیعه و پیروان اهل بیت(ع)به حساب می آیند، این بدین معناست که حوزه های روایی شیعه متعدد و تنوع بودند، ولی درعین حال به قول یکی از پژوهشگران حوزه علمیه نجف همان حوزه علمیه کوفه هم هست که ویژگی های بیش‌تری- اگر بخواهیم بشماریم- دارد؛ البته نظر من مقداری تفاوت دارد و به زمان ابوحمزه ثمالی و زیارت حضرت زین العابدین (ع) از بارگاه ملکوتی حضرت امیر علیه السلام بازمی‌گردد و خود ابوحمزه از شاگردان برجسته آن حضرت و عالم و فقیهی بود که در این حوزه اقدام به تدریس نمود. در  همان زمان در مدینه هم تدریس حدیث انجام می پذیرفت با این حال خود کوفه هم بوده و هست.  این روند فقط منحصر به رفت و آمد سالیانه شیخ طوسی و غیره نبود، پیش تر از وی ابوحمزه ثمالی و جلوتر از او خود کوفه پایگاه بزرگ شیعیان بود، این ویژگی های حوزه نجف نه تنها در بین شیعیان معتبر بود بلکه در بین دیگر مذاهب نیز متمایز بود و با دیدی متفاوت به نجف نگاه می شد.

ریشه دار بودن، تنوع داشتن نیز از جمله ویژگی های کوفه بود مانند یک قبة المیزانی که سنجه ای است برای مکاتب مختلف مثل مکاتب شام، خراسان و مصر؛ این تنوع در کوفه حفظ شد حتی وقتی که از جهت سیاسی در زمان عباسیان پایتخت به بغداد منتقل شد باز هم با وجود کمی افت هرگز نقش مؤثرش را در جهان اسلام و به خصوص در بین شیعیان از دست نداد. خود نجاشی صاحب کتاب رجال اصلیتی کوفی دارد لذا این حالت کوفه که دیدگاه ها در آن آزادانه مطرح می شده و تنوع آراء و عقاید در آن وجود داشته یکی از مهم‌ترین ویژگی های کوفه در آن زمان بوده است.

نجف در بعد دیگر به واسطه این‌که در زمان خلافت حکومت های مختلف مهجور بوده و به آن مانند یک منطقه آزاد نگاه می شده و هم اکنون نیز این نوع نگاه درباره نجف وجود دارد، با این نوع نگاه یک فضای کاملا سالم از جهت زیستی در آن وجود دارد، در دوره های مختلف از جمله در دوره عباسیان، عثمانیان و یا در دوران شیخ بهاء و مقدس اردبیلی دوران دو علامه مجلسی دوران قبل و بعد از این بزرگان همین حالت وجود داشته و می بینیم که این ویژگی دور از سلطه بودن بسیار در کوفه و حوزه ِ آن نقش داشته است.

کوفه از جهت طبیعی و جغرافیایی موقعیت خاص خود را دارد یعنی مجاور بودن با بیابان های جزیرة العرب و آب و هوای خاصی که دارد آن را منحصر به فرد کرده است. علاوه براین نوع تنوع ها در حیطه مرجعیت نیز در این‌جا تنوع دارد، چرا که آقایانی که قصد تصدی گری مرجعیت دارند در این حوزه زیادند یا جهت تعدد مشارب داخل خود مدرسه کوفه این حالت تعدد در مشرب ها و ایده ها یک حالت توازن و انسجام در حوزه کوفه به وجود آورده به طوری که هیچ وقت این حوزه در قبضه یک فکر و ایده نبوده است. من حتی یادم هست که استادی برای ما می فرمودند که نجف، ماندگاری اش به واسطه وجود مبارک حضرت امیر علیه السلام است. این قهاریت و جمال حضرت امیر و تأثیرش در نسل های مختلف علماء بسیار شگرف است چرا که با گذشت قرن ها و تربیت یافتن علما و دانشمندان بزرگ باز هم این گنبد و بارگاه همان است که بود؛ فارغ از جریانات سیاسی که در طول سالیان در کوفه وجود داشته است، دیدگاه های علمی متنوعی نیز در کوفه به ظهور و بروز رسیده اند که می توانم بگویم این یکی از ویژگی های بارز نجف است.

* در اصول استخراج فتوا و منابع پژوهشی علمای نجف تابع روی‌کرد خاصی هستند یا اینکه منابع مشترک است؟ نگاه آنان به کتاب خدا و سنت مشترک است یا اینکه فقط در اجتهاد نهایی تنوع دارند؟

در منابع به یک معنا، مثلا فرض کنیم انسداد و انفتاح دو رویکرد اصولی در حوزه نجف است. در مورد این موضوع منبعش وجود دارد که بالاخره انسداد و منابع آن فراگیرتر هست، مکتب اصولی که نظریه انسداد را می پسندد نسبت به خلف اصولی که نظریه انفتاح را می گیرد، رویکرد متفاوتی دارد، به طور مثال خود شیخ انصاری درباره ایشان چنین معروف است که می گویند در اکثر عمرش انسدادی بوده و اواخر عمرش کمی انفتاحی شده است.

بیش‌تر آقایان و علمای بزرگ در نجف هم بوده اند یعنی زندگی کرده اند به طور مثال آیت الله وحید بهبهانی تنها در کربلا زندگی نکرده اند بلکه در نجف هم بوده اند بالاخره قسمت زیادی را در نجف بوده اند. شیخ جعفر کاشف الغطاء، نراقی پدر، میرزای قمی این‌ها اقامت‌گاهشان فقط کربلا نبوده است. به طوری که می توان گفت حوزه کربلا نیمی از ویژگی های حوزه نجف را داشته است.

* بعد از شکل گیری حوزه علمیه قم می توانیم درباره تاثیر متقابل حوزه نجف و حوزه قم بر یکدیگر صحبت کنیم؟ این دوره تمایزاتی دارند؟

بله دارند؛ حوزه علمیه قم همان طور که در روایت به آن اشاره شده از قدیم یک حوزه تک و خالص و محض بوده است؛ چه در مبانی اهل بیت (ع) چه در دیگر موارد ـ اگر تعبیرم درست باشد ـ حوزه نجف یک حوزه مداراتی است. قم چنان‌که محیط آن ایجاب می‌کرده چه در سخن‌وری و دیدگاه های علمی به دلیل این که بافت جمعیتی آن، این طور ایجاب می کرده بسیار یک دست و خالص بوده است. در روایات از قم به عش آل محمد تعبیر شده است که این به همان معناست یعنی دارای یک نظام فکری بی پروا است؛ در نجف یک دیدگاه مداراتی بوده و هست هم در بعد سیاسی و هم در بعد علمی.

* در این صد ساله اخیر و بعد از تشکیل شدن حوزه علمیه به شکل رسمی توسط شیخ عبدالکریم حائری، برخی مدعی اند که نجف، عمق علمی بیشتری دارد و برخی بر این باورند که نجف به لحاظ وجود قله های علمی برجستگی بیش‌تری از قم دارد.  نظر شما در این مورد چیست؟ از نظر عمق علمی تفاوت میان این دو حوزه وجود دارد؟

در دوران اخیر شیخ عبدالکریم از حوزه نجف و سامرا برخاسته است؛ آقای بروجردی یکی دیگر از محصولات نجف است، آقای سید احمد خوانساری از مقدمات تا اواخر خارج در نجف بوده و مرحوم گلپایگانی 4 سال، نزد علمای نجف بوده است؛ بسیاری از آقایان قم از پمپاژهای حوزه علمیه نجف هستند نه تنها در فقه و اصول بلکه در تفسیر و رجال هم همین طور است.

* می خواهید بفرمایید تمایز علمی خاصی بین دو حوزه نجف و قم وجود ندارد؟

تمایز هست. همین گسیل شدن علما از نجف به قم، یک دست بودن قم را به هم تغییر داده و افکار و ایده ها مخلوط شده به طوری که خود به خود رنگ و داده های نجف در آن دیده می شود واین باعث تکاپوی فکری در حوزه قم است.

* سیاست نجف و قم به عنوان یکی از تمایزات هم‌دیگر چگونه است؟

همان طور که عرض کردم حوزه نجف یک حالت آزادتری دارد البته قم به دور از پایتخت سیاسی بوده حتی در زمان اشعری ها یعنی زمان امام صادق(ع)و امام رضا (ع)یعنی در دوران عباسیان نتوانستند به قم احاطه پیدا کنند و چون دورتر بود، آزادتر بود و تا کنون نیز این آزادی و جود دارد که خود باعث تضارب آراء و تنوع ایده ها می شود.

* در حوزه تدریس برخی از علوم، ظاهر این است که فلسفه و عرفان مقداری کم‌تر مورد توجه باشد؛ به نظر شما این دو شاخه علمی روند و روی‌کردشان در نجف چطور است؟

در نگاه اول شاید این چنین برداشت شود ولی در دیدگاه عمیق تر اینطور نیست؛ مثلا علامه طباطبایی درس فلسفه و عرفان و علوم عقلی را در ایران فرا نگرفتند، هر چه بود در نجف بود و از محضر اساتیدی چون آقایان بادکوبه ای و نائینی میرزا علی قاضی و امثالهم و کمی هم از آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی فرا گرفت بنابراین علامه طباطبایی هر چه دارد، از حوزه نجف است. از میرزای قاضی، ملاحسین‌قلی همدانی و یا قبل از آن خود میرزای نائینی که مکتب معنوی خاصی داشت و نیز سید یزدی این‌ها هرکدام یک مکتب معنوی ویژه داشت، جدای از آن‌ها سلسله خاصی از علما بودند که دارای مکاتب و شیوه های به خصوصی بودند و صاحب عروه چنان‌که در مکتوبات او نقل شده است، شرح اسفار دارد و نیز یک دیوان شعر عرفانی؛ در شرح مکاسب آن یک قسمت از مطالب عقلی اسفار و غیر اسفار دارد که معلوم است دستی بر آتش داشته و به نظرم تسلط سید یزدی در مطالب عقلی بیش از مرحوم آخوند است با اینکه مرحوم آخوند منظومه را پیش ملاهادی فرا گرفته است ولی در عین حال این‌طور که پیداست سید یزدی تسلطش بیشتر است.

مرحوم آیت الله بهجت با یکی از شاگردان سید یزدی برخورد کرده که آن شاگرد خود آیتی از مقام معنوی بالای سید یزدی بود. بنده باید عرض کنم که خود بنده سی سال در قم بودم یعنی از اول مقدمات تا رساله نویسی البته دو سوم اساتید ما نجفی بودند و یک سوم شان قمی.

* همین کلمه مشرب که می فرمایید واقعاً مهم است؛ بدون درنظر گرفتن جغرافیای قم و نجف، این دو حوزه واقعا دو مشرب متفاوت هستند؟ 

نمی توانیم بگوییم قم ویژگی خاص خودش را ندارد چون هم قدرت مند است و هم توانایی دارد. نمی توانیم منکر این قضیه شویم البته یک ویژگی نجف دارد که عبارت است از جایگاه معنوی بسیار قوی که بسیاری از علما چون میرزا هاشم آملی و مرحوم آقای بهجت و میرزا جواد ملکی تبریزی به آن اذعان داشتند. می شنیدم که نجف یک جهش عجیبی از نظر معنوی دارد و تا نیامدی به این‌جا نمی توانی آن را بچشی. و به طور کلی عتبات عراق یک حالت خاص و عجیبی دارد.

* حوزه نجف را معنوی تر می بینید؟

بله بسیار زیاد. عراق به طور کلی پادگان غیر مرئی اهل بیت(ع)است.

* فضای نجف از حیث زیست و زندگی را چطور ارزیابی می کنید؟ اسلوب زندگی در نجف سخت است؟

البته در نجف زندگی های مرفه هم وجود دارد ولی شرایط غالب با سختی و تنگی مواجه است.

* زندگی طلبگی در نجف با قم تفاوتی دارد؟

من یک بار تعبیر کردم که اینجا باشگاه ورزشی معنوی حضرت امیر(ع)است؛ این شوخی نیست شما می خواهید به یک باشگاه ورزشی معنوی بروید اگر مربی آن‌جا حضرت امیر باشد بهتر است یا شخص دیگر؟! حقیقتش هم همین است. آقای وحید خراسانی و آقایان بزرگ قم یک دوره در نجف اشرف این‌گونه بوده اند؛ من خودم وقتی مشغول رساله نوشتن شدم، در قم بودم البته عمده کارم را این‌جا انجام دادم، به نظرم می آید که در نجف هم از نظر علمی و هم از نظر معنوی تفاوتهای زیادی را حس کردم البته ممکن است از نظر معنوی یک سری مسایل را حس نکنم چون زبان معنویت همان معرفت است.

* برخی بیان می کنند که اگر به 50 یا 60 سال پیش برگردیم، قله های علمی مانند آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله خویی، حضرت آیت الله شاهرودی و آیت الله خمینی به نجف آمدند و به طور کلی شاید در آن زمان 300 یا 400 مجتهد در نجف داشتیم؛ اما در دوره اخیر نقدی می کنند و میگویند که تحت فشار شدید صدام تغییراتی به وجود آمد و نه از نظر علمی بلکه از نظر معنویت حوزه نجف برجستگی بیش‌تری دارد؛ اشتیاق علمی امروز و دوران گذشت نجف را چطور مقایسه میکنید، در حال حاضر شرایط علمی نجف بهتر از 40 یا 50 سال پیش است؟ در شرایط فعلی مهمترین وجه تمایز نجف و قم چیست؟

به نظرم ما امروز داریم ثمره نهال های حکیم ها، خوئی ها، نائینی ها و آقا ضیاء الدین ها را می‌بینیم؛ این نهال ها هنوز نو هستند؛ من به دید قاصر خودم معتقدم در فقه و اصول و کلام یک نهضت نوینی در حال شکل گیری است که جهش آن از دوران مرحوم آقا ضیاء و مرحوم کمپانی و … بیشتر است. این دوران از نظر جهشی کیفاً و کمّاً بیش از تحولی است که در دوران این سه بزرگوار به وجود آمد. حتی داده های آن در معنویت نیز فقط مجرد و انتزاعی نیست بلکه می توان آن ها را بر شمرد. داده های فرمولی و علمی دقیق است که جهش پیدا کرده و این جهش ریشه دار است و متکی بر حدس و خرافه نیست. به نظر بنده این جهش علمی حتی بیشتر از دوران زندگی آیت‌الله وحید بهبهانی است. به جرأت می توانم این ادعا را کنم، با تکیه بر آمار و اطلاعات دقیق و علمی صحبت می کنم. این جهش و پیشرفت در علوم، برای جهانی شدن و ارایه یک نقشه راه عمومی برای تمام مذاهب اسلامی خواهد بود؛ برنامه مدون و سیستماتیکی که پاسخ‌گوی تمام نیازهای جوامع بشری خواهد بود. من به دید قاصر خودم مزه آن را حس می کنم؛ با نگاهی گذرا به گذشته می بینم که در این دوران شکل گیری ای متناسب با جهانی شدن مکتب اهل بیت(ع)در حال انجام است تا زمینه ظهور حضرت مهدی (عج) فراهم گردد؛ این یک ادعا نیست از جهت سیستماتیک وآماری و علمی می‌گویم چون خودم معتقد به اصول بنیادی وقانونگرا هستم.

* با صحبت کردن با مراجع و علما فهمیدم که تقریبا همه دغدغه علمی حوزه نجف را دارند چرا که تفاوت جدی در یک چنین برداشتی با دیدگاه سنتی و حاکم بر جامعه روحانیت وجود دارد.

دیدگاه همگی محترم است. می توان به یک حقیقت از دو زاویه نگاه کرد؛ به نظر من جهت های  علمی پر محتوا که وجود دارد، بیشتر است.

* فرمودید امروز نگاه سیستامیک به فقه شرایط بهتری دارد؛ یک مساله ای که با آن در غرب مواجهیم و بسیار جدی است، بحث همزیستی مسالمت آمیز بین ادیان و مذاهب جهان است که آن را مورد انتقاد قرار می دهند و می گویند،شما که ما را نجس می دانید و برخی از علمای شما حتی اهل کتاب ما را نیز نجس می دانند و یا اینکه برخی فتوا می دهند که نمی توان با زن غیر مسلمان ازدواج کرد و مرد اهل کتاب را نمی توان به شوهری برگزید و مسایل دیگری از جمله این‌که پسمانده سگ و خوک را نجس می دانید هم چنان که کافر را نجس می دانید“. این هم سان دانستن سگ و خوک و کافر چطور تحلیل می شود؟ فتوا می دهید که اگر از ما وام گرفتید نیت شما برای این باشد که وام را چه اصل و چه سودش را  پس ندهید. چگونه هم‌زیستی مسالمت آمیز بین انسان ها با هر دین و اعتقادی را تضمین می کنید؟ اینها فکر نمی کنید به عنوان تقیه و نوعی کم کردن سطح برخوردهاست؟ 

همه آنچه از احکام ارائه دادید را من می پذیرم و می گویم که اصیل است و اصلا هیچ بحث نژادپرستانه و ناسیونالیستی هم نیست. بنده عرض کردم با تکیه بر ثوابت شیعه یعنی نکاتی که هیچ شک و اختلافی در آن وجود ندارد، حرفم را ثابت می کنم؛ بدون هیچ تغییری و با در نظر گرفتن مسلمات شیعه عرض کردم.

* ممکن است بیشتر توضیح دهید؟

وقتی نگاه می کنیم به ارائه دیدگاه و سیستم امروزی بنده برای تمام حرف ها دلیل دارم و از روی دلایل نقلی ثابت می‌کنم لذا باید گفته های خود را به مکتب فقهی خودمان که شیعه هستیم تطبیق دهیم ونباید اصل را مبانی ونظریات دیگر مذاهب قرار دهیم  وخدا نکند که گرد و غبارش به دامن فقه شیعه بنشیند.

مساله ای که بنده عرض می کنم در مورد اسیر جنگی است؛ وقتی جنگ فروکش کرد و آتش بس حاکم شد و دیگر جنگی در کار نبود هر کسی که در آن جنگ اسیر شد، خواه بودایی باشد، خواه مسیحی یا هر مذهب دیگر، کشتنش جایز نیست. چرا؟ شاید در بعضی مکاتب ضروری نیست، اما در مکتب اهل بیت(ع)این قاعده ضروری است، اگر اهل بغی باشد چرا حتما باید به مقابله با آن بر خاست، اما اگر تسلیم شده باشد و کارزار تمام شده باشد آن چنان که در آیه شریفه داریم (وضعت الحرب اوزارها) کشتن اسیر جایز نیست.

در بحث جهاد در دیدگاه فقه مدنی مسالمت با مؤمن و عدم مسالمت با کافر این میزان از مکتب فقه اهل بیت نیست ما در فقه یک باب معاهد داریم، یک باب مسالم و دیگری مصالح و اهل کتاب و دست آخر اسیر. این پنج باب این را می رساند که مؤمن و غیر مؤمن مسلمان و غیر مسلمان در میزان زندگی مسالمت آمیز با هم برابرند مگر اینکه فرد بخواهد علیه حاکم اسلامی بجنگد که در این صورت حکم بغی دارد و مقابله با آن واجب است و فرقی ندارد که مؤمن باشد یا کافر، اگر نسبت بغی به او وارد شود، مقابله با او واجب است. این در رابطه با زندگی مسالمت آمیز یا تروریسم است؛  هر چند طرف مقابل ما دست به تبلیغات بزند و سیاهکاری خبری کند ما نباید بترسیم و نباید بترسانیم و باید محکم بر روی نظریه درست خود تکیه کنیم به طور مثال پیامبر 13 سال مبارزه کرد، حضرت امیر با اصحاب جمل، صفین و نهروان هیچ گاه با زور کار را پیش نبردند، اولین قدم گفت وگو، مدارا و صحبت است، به همین خاطر بود که مجبور شدند پیامبر را ترور کنند زیرا پیامبر با زبان خوش و بدون استفاده از زور مردم را دعوت می کرد و مردم با فراغ بال دعوت او را لبیک می گفتند؛ این مساله در  تاریخ اسلام بی نظیر است، وقتی حضرت امیر را خواستند خلیفه خود کنند چنان هجوم آوردند که دیگر راهی جز قبول خلافت برای حضرت نماند این کار در مورد هیچ یک از صحابه قبل از حضرت امیر سابقه نداشت. در دنیای امروزی هم با اندک تأملی در میابیم که نهادهای بین المللی هم چون سازمان ملل متحد، شورای امنیت و دیگر سازمان ها قابلیت برقراری عدالت و مساوات و فراهم کردن حقوق حقه تمام انسان ها را ندارد و تنها کسی که می تواند دنیای امروزی با تمام فراز و نشیب هایش را اداره کند، معصوم است و بس.

خود علما فتوا می دهند که جهاد ابتدایی با امام معصوم است. اصلا جهاد ابتدایی معنایش چیست؟ معنایش این است که یک رئیسی باشد که حاکم بر امورات تمام مردم جهان باشد و برای تمام مردم جهان وملتهای مختلف تصمیم گیری کند. هیچ فقیهی، گروهی، سازمانی و نهادی توانایی اداره مردم را به شکل کامل ندارد.

شورای امنیت امروزی هر که پول بیشتری داشته باشد آن را عضو دایم می کند، اگر بخواهم نگاهی به این سیستم طراحی شده و مورد نظر خودمان بیندازیم مثلا راه های مالیات تعریف شده است از جمله زکات و خمس و پولی که اهل ذمه بابت مالیات می پردازند؛ در این زیست مسالمت آمیز هیچ کسی حق تعدی به حقوق دیگری را ندارد حتی کافری که در زیر چتر سیستم اسلامی است، حق دفاع دولت از او را دارد که این مورد در قرآن هم آمده است؛ اما مؤمن دوازده امامی اگر رفت در ذمه یک کشور غیر اسلامی، دیگر از این حقوق برخوردار نیست؛ بله حقی دارد از جهت تصدی طبق آیه ای از قرآن که می فرماید: فما لکم من ولایتهم من شیء حتی یهاجروا (انفال72 ) پس معلوم می شود که ما برای مؤمنی که از ذمه دولت اسلامی خارج شده حقی بر گردنمان نیست و تکلیفی نداریم.

حرف بنده این است وقتی بنا باشد از ضروریات فقه شیعه بحث کنم هم چون پزشکی می شوم که می خواهم مریض را معالجه کنم و هیچ رودروایستی با کسی ندارم؛ صحبت برای زیست سالم و معنوی چه در این دنیا و چه در جهان آخرت هست؛ این نکته نتیجه نژاد پرستی و نازیسم نیست؛ این به عنوان یک پزشک مخلص و صادق است؛ لذا تکفیر در اهل بیت به معنای حرمت نداشتن او از جهت پول و خون نیست، بلکه به معنای تخطئه فکری است. هر موضوعی را در جامعه می‌توان به آن نسبت داد مثلا می خواهم ازدواج کنم آیا این ازدواج، همسو با زندگی مسالمت آمیز مدون در برنامه هست یا خیر؟ تمام انسان ها در این برنامه از حق هم‌زیستی مسالمت آمیز بهره مندند و حق دارند در منافع اقتصادی و امنیتی از یک سهم برخوردار باشند و البته این موضوعات با زور و  اجبار نمی شود بلکه با حالت نرم، گفت وگو و به صورت مسالمت آمیز باید انجام پذیرد؛ این امر منافات با نص و حق نیست.

* ما اگر به طور خلاصه اقلیتی را جدا نکنیم و به طور کلی قضاوت کنیم، همه راویان گرایش های متفاوتی دارند، فرمایشات شما از جانب سایر علما عمومیت ندارد. مورد دوم، شما فرمودید این یک حدیث اخروی است ولی احکام جاری ما به ازای فعلی دارد مثلا دیه ها فرق دارد یا می گویید نجس هستند؛ چطور بحث دیه و قصاص را توجیه می کنید؟ آیا فقه ما این را به خدا واگذار نکرده؟ ما می خواهیم جامعه سلم مدنی تاسیس کنیم در حالی که احکامش برای افراد گوناگون متفاوت است، چطور این عدالت و مساوات برقرار خواهد شد؟ تا آن زمان که زمینه برای ظهور فراهم و تصدی امر به شکل مستقیم بدون نائب امام زمان(عج) انجام شود، تکلیف اجرای این احکام چه می شود؟

این مقدار صحبت هایی که کردم از پایگاه های اختلافی علمای شیعه نیست از پدیده های ضروری شیعه است. سیستم اداره شهر، کشور، سیستم جهانی و قسمت چهارم خدمات مدنی، قسمت پنجم دیدگاه اخروی است که آن ها را باب بندی کرده‌ام؛ نکته اول این‌که روی یک مساله که مورد اتفاق علمای شیعه نیست، تکیه نمی کنیم. میشود سیستم کامل شهر و کشور و جهان را با استفاده از موارد اتفاق علمای شیعه  ارائه و ترسیم کرد نه مواضع اختلاف شیعه را، ومعلوم است که غیر معصوم نمی تواند رئیس کل نظام جهانی باشد.

و نکته دیگر که پنج باب معاهد و مسالم و مصالح و اهل ذمه و اسیر، وهمچنین آیه مبارکه. (فما لکم من ولایتهم من شیء حتی یهاجروا – انفال/72) این را  نشان می دهدكه کسی که مؤمن باشد و زندگی در ذمه دیگر بلاد غير اسلامي را برگزیند، حق امنیت  بگردن دولت اسلامی ندارد؛ اما یک بت پرستی که مسالم ماست، حق امنیتمدنی  دارد.

نكته دیگر اینکه در مورد نجاست کافر ومنع ازدواج با او باید اینگونه بیان شود که کفر یک بیماری است وقانونگذار اسلامی راههای پیشگیری از این بیماری را معین کرده وکافر حق ندارد که بیماری خود را بین سائر مردم منتشر کند وبه پیشگیری دیگران اعتراض کند، دولت هم چنین حقی را ندارد که سبب انتشار این بیماری بین مردم شود.

در بحث نجاست کافر این را تصور کنید که اگر کسی مریض باشد آیا حق دارد بدون معالجه بین مردم حاضر شود وبا آنان مخلوط وموجب انتشار بیماری شود یا اینکه دولت برای حفظ مردم از ابتلا به این بیماری باید این قوانین را رعایت کند، پس کفر یک بیماری است، مشکل این است که در دنیای امروز بین کافر وغیر کافر فرق گذاشته نمیشود و این را بیماری حساب نمی کنند.

* بحث دیات چه می شود؟

دیات یک بحث مسلم است.  بله اگر مسلمانی با اصرار وتعمد در کشتن  اهل کتاب را بکشد، وکشتن ایشان را سبک بگیرد نه اینکه درگیری اتفاق دهد جزایش  جنایت قتل نفس است نه دیه همانطور که فقها در کتاب قصاص تفصیل دادند.

* اگر نیت او قتل نفس نباشد؟

اگر در پیوند اجتماعی با آنها شرط کردند که ما دیه کامل بگیریم این قرارداد بعنوان قراداد استثنائی مندرج است. و حقوقی که در قراداد برای انها مقرر شده ثابت می شود.

* شما این حقوق را برای زنان هم قائل هستید؟

من در مورد زن ها بدون این‌که دست به ثوابت بزنم ثابت می کنم چون آن را از ضروریات می دانم.

* نجاست کفار چطور است؟

من بدون اینکه دست به ثوابت بزنم و همانطور که گفتم هیچ لطمه ای به روند بشر و یا سیستم زیست بشر بخورد هم چون یک دکتر و پزشک هر چیزی که ببینم و استنتاج کنم می گویم و در سوی دیگر مشکل یا بیماری هم اگر وجود داشته باشد، باید آن را درمان کنم.

* چون احکام خاص است، ما اگر بخواهیم اجرا کنیم احتمالا تبعیض رفع نمی شود.

یک مقدمه عرض کنم بنده عقیده ندارم که غیب امام زمان (عج) به معنای عدم حضور در صحنه است بلکه غیبت در مقابل ظهور وآشکارا بودن است.  ایشان در مرکز اداره این جهان قرار دارد و همه چیز را کنترل می کند. حضرت مهدی (عج) در جامعه جهانی فعال است، و به نظرم فعال تر از او نیست ولی نامرئی است یعنی به طور مخفی است. و به عبارت دیگر یک شبکه خیر نامرئی است. البته کمی از این برنامه بطور آشکار انجام می شود اما چه زمانی به طور کامل آشکار می شود؟ زمانی که مردم قابلیت مسئولیت پذیری در این برنامه وپروژه الهی عدالت خواهی را داشته باشند. با این حال او می تواند با حضور قدرت های بزرگ به کارش ادامه دهد پس این‌که قبل از ظهور و بعد از ظهور دو سیستم در امامت وفعالیت مهدوی متفاوت وجود داشته باشد نخیر این طور نیست همین سیستم که در عصر غیبت بشکل مخفی ونامرئی هست در عصر ظهور آشکارا و علنی خواهد شد.

بنا براین مقدمه در سیستم مهدوی راه برای همه باز است وهمه بدون فرق به گرویدن به این نظام دعوت شده اند، وتفرقه بر أساس دین یک تفرقه نژاد پرستانه وناسیونالیستی نیست بله تفرقه بر أساس انتخاب نظام است، گرایش مهدوی هم به ترور نیست بلکه به تعقل وتفکر ونشر معرفت است، وبا این گرایش جهان را اداره میکند. نه این‌که با قدرت و به اصطلاح امروزی از لابی های قدرت و ثروت استفاده تا اراده خود را تحمیل کند. چیزی که الان در سازمان های بین المللی جریان دارد. مانند حق وتو که یک زور است و تحمیل اراده خود بر دیگری است.

آن‌چه که به نظر عدالت آمیز است حاکمیت مراکز داده ها وآماری وپژوهشی فرا علمی ومشورتی در همه زمینه ها ورشته هاست زیرا با استفاده کردن از تجربیات و آگاهی های شما از شما استفاده می کنند بدون اینکه توجه کنند که شما چه دین و چه مذهبی وچه نژادی دارید. مرحوم میرزای نائینی این نظر را می پسندد وقائل به محوریت خرد جمعی واستفاده از تجارب همگان است. و قبول دارد به طوری که این سیستم را یک ماده خام می داند که می تواند دست مایه کارهای بزرگی شود، البته این در بخش نظم مدیریتی معیشت مردم است نه در بخش نظم روابط اجتماعی.

پس در جنبه معیشتی همه چیز با برابری و مساوات انجام می پذیرد و اینکه گفته اند «یملأ الارض قسطا و عدلا » سبب تاکید بر عدالت این است که رکن دین عدل و قسط است نه شعار انتحال وانتساب صوری به دین. وقتی این رکن برقرار شد منسوب به دین واقعی می شود و عین عدالت است. وسیستم شایسته و گویا برای این پروژه عدالت الهی در دیدگاه قرآن و اهل بیت، مکتب اهل بیت(ع)  است.

* در این مکتبی که بحث می کنید، تکلیف احکام راجع به زنان چی شود؟ ارث زنان؟ امامت زنان؟ دیه زنان؟

عرض می کنم که نسبت به زنان باز من روی ایده خودم شروع می کنم از پایگاه های ضرورتی شیعه نه پایگاه های اختلافی علما.

در حجیت اهل خبره، آقایان علمای شیعه اختلافی بین زن و مرد قائل نیستند. پزشک، مختصص مکانیک، متخصص نفت و … هیچ عالم زنی که در هنر، اجتهاد و فنی، تخصص داشته باشد ما آن را نفی نمی کنیم.

دوم، در حکمرانی جامعه تنها قانون دان که فقیه و … حاکم نیست بلکه یک قانون حاکم چند تا پایه دارد، در قانون و فقه و …  هم‌چون موضوعات امنیتی و اقتصادی و نفتی و بانک‌داری و مانند ان در  هر بستری از زندگی ما قول نخبگان در آن کاربرد دارد؛ مثلا در موضوع پارلمان و مشروعیت قضایی ؛ می دانید سیستم غرب  نظامی پیشرفته تر از نظام انتخابات است وآن این است که قوه قضاییه و مجریه باید تحت سیطره مراکز پژوهشی و مشورتی قرار بگیرند البته فعلا  که دست مایه قدرت سیاسی می شوند منتها از جهت تئوری این پیشرفت بالاتر از انتخابات است به دلیل این‌که عقل جمعی حاکم است بدون رنگ و نژاد لذا حتی اگر شهروند یک کشور نباشیم ولی از تخصص مان در آن کشور استفاده می شود. مشارکت به نوعی تخصص نخبگان خواهد بود البته این یک نوع پیشرفت در نظام مشارکت و عدالت خواهی است.

ولذا در قوه قضاییه مشورت نخبگان چه زن و چه مرد کاربرد دارد. ولی در قهرمان بودن و ریاست کردن و زیر فشار بودن قاضی از این لحاظ زن نمی تواند قاضی باشد.

حضرت زهرا(س) فدک را که به عنوان خزانه پیغمبر بود را اداره می کرد و خدا بدون تأخیر پیامبر را ملزم کرد که اختیار آن باغ در دست حضرت زهرا باشد یعنی ایشان وزیر خزانه داری دولت اسلامی بودند و یا خود ام هانی خواهر حضرت امیر (ع) در زمان پیامبر(ص) و زمان خود حضرت امیر بلکه تا زمان امام زین العابدین (ع) مسئولیتهای امنیتی واگلاعاتی هنگفتی داشت. زیرا در برخی موضوعات و موارد زنان نمی توانند ظاهر شوند ولی در برخی موارد می توانند حضور پیدا کنند که امنیت و اطلاعات از این دست است.

در جایی که کار زن قهرمانی نمی خواهد و از جهت دانش و علم و در صورتی که رو در رویی مردان نباشد مجالی برای زنان هست، از جهت ارث سهم کمتری دارد در مقابل مسئولیت های مالی کمتری بر دوش اوست. برخی مساله در جامعه غرب بسیار مشکل ساز شده،

* حضرت آیت الله فیاض قائل هستند که زن می تواند قاضی هم باشد.

99 درصد علمای شیعه قاضی شدن زن را قبول ندارند. وبر اساس نظر مشهور فقهای شیعه در ده قرن سخن میگویم . حالا غربی ها چند درصد وزیر زن و رئیس زن دارند؟ آمار می گوید کمتر از ده درصد شاید پنج در صد. چرا؟ طبیعت زن طبیعت دیگری است. ولی این نکته به معنای بیزاری از زن نیست.

* اما در غرب اگر مردم خواستند زن را متصدی خود کنند، مانعی نیست؟

عمر این داستان حداکثر به 5 دهه یا 7 دهه قبل  می رسد چرا نهایتا 5 الی 10 درصد امور به دست زنان سپرده شده است؟

* تا دهه 20 زنان حق رأی نداشتند کم کم در دهه 60 بود که در اروپا زنان حق رأیشان پیدا شد، در این فضا، امکان تحصیل و کسب و کار باز شد، سطح به سطح جلو می رود.

می دانید در غرب از جهت آماری، مزد زن کمتر از مزد مردان است.

* اگر مردم خواستند که زنی را حاکم خود کنند، تکلیف چیست؟

از دیدگاه سیستم این کار اشتباه است. زن قابلیت ندارد که به طور مثال قصاب شود، ولی قابلیت دارد که دانشمند شود. مهم شأن زن است که باید مراعات شود.

* اگر با این فتواها کسانی مخالفت کردند، نرم افزاری برخورد می کنید؟

بله! اگر کسی خواست با ما بجنگد بله مقابله می کنیم ولی بحث ومجادله در دیدگاههای علمی ایرادی ندارد.

* با پول خودش تلویزیون بزند و دیدگاه شما را رد کند شما چه می کنید؟

از راه بحث علمی دیدگاه اشکالی ندارد ولی کشاکش مشکل دارد. به صورت علمی بحث کنند.

من سوالم این است در منطق شما که مردم شما را بالا بردند و رئیس شدید حالا این مردم می خواهند شما را پایین بیاورند شما چه می کنید؟سخت افزار یا نرم افزار؟

باید بین مخالفت های علمی و مخافت ها و جنگ امنیتی که یکی از ابزارش تهاجم فرهنگی است فرق قائل شویم.

* بحث مهمی است که شما مطرح فرمودید. شما فقیه هستید. می خواهم استدعا کنم این دو نکته را تعمق بفرمایید؛ مخصوصا در مورد حاکمی که از سوی مردم به حکومت می رسد و همان مردم خواهان برکناری او از قدرت هستند.

دو مسأله است یکی مشروعیت است که مرهون به نظر وقبول اکثریت مردم نیست ولذا امیر المؤمنین (ع) وامام حسن (ع) با پشت کردن مردم به آنها مشروعیت خود را از دست ندادند.

بله مسئولیت ائمه (ع) این نیست که اگر مردم به برنامه حق پشت کردند و تحمل مسئولیت نکردند به تنهایی قیام کنند و اقامه دولت حق نمایند بله باید نقش تربیت مردم را به دست بگیرند و آنها را هدایت کنند والا جبری نیست که مردم را مجبور به تحمل مسئولیت کنیم (أنلزمکوها وانتم لها کارهون) بلکه هدایت واتمام حجت، وامیر المؤمنین (ع) تا جایی که مردم تحمل وتعهد داشتند در جنگ جمل وصفین ونهروان ادامه دادند.

وکذلک شیوه اهل بیت (ع) فشار بر مردم با تآسیس گروههای مخفی وسری وترور وزور نیست، بلکه شیوه اهل بیت (ع) شیوه دعوت با علم ومعرفت وبار آوردن مردم از لحاظ فکری وعلمی است تا با احساس مسئولیت قیام فی نقشهای خویش کنند. بله تقابل به مثل با جنگ امنیتی ومخفیانه دشمن باید انجام گیرد وجنگ نرم دشمن با جنگ نرم جواب داده میشود.

* یک جایی از بحث شاید غامض باشد ولی برای اهل علم پیچیده نیست ولی چون من فقیه نیستم هضم آن برای من  کمی سخت است چون در جاهایی به نظریه ولایت فقیه امام خمینی (ره) طعنه میزند و آن را زیر سوال می برد.

تصدی خود ولایت فقیه را من در کشور قائل هستم ولی نقش فقیه بدون نقش نخبگان نیست.

* شما می فرمایید در یک کشور فقیه می تواند متصدی امور شود؟

بنده کوشای این هستم که از روی تسالمات و مشهورات فقه شیعه یک نقشه ارائه بدهم که نخبگان در آن نقش دارند هم فقها و هم مؤمنان و …

* تمایزات شما با نگاه امام خمینی کجاهاست؟ یعنی کجاهای نظریه ولایت فقیه را قبول می کنید و کجای آن را حاشیه می زنید؟

نظر خود امام خمینی این نیست که تمامی کارها وصلاحیت های معصوم بر گردن فقیه است و لذا خود ایشان در تحریر الوسیله قائل به اختصاص جهاد ابتدائی برای امام معصوم (ع) است و معنای جهاد ابتدائی ریاست جهانی دنیا است البته اقای خوئی وملا باقر سبزواری قائل به عموم نیابت فقیه از امام در جهاد ابتدائی از باب حسبه هستند ولی 99.9% علمای شیعه معتقد به اختصاص به معصوم هستند.

* در حال حاضر وضعیت مرجعیت شیعه را چطور ارزیابی می کنید؟

بسیار خوب بسیار عالی. این گستردگی نیروهای زبده علمی و کوشای در این راه هروقت که علم بالا می رود مذهب شیعه بیمه می شود. خدا نکند وقتی علم افت می کند میکروب ها وارد مکتب می شوند.

* نگرانی هایی وجود دارد در مورد سنت های مرجعیت مثلا در صورت زنده بودن مراجع شاگردان اعلام مرجعیت می کنند؛ سنت های مرجعیت مانند گذشته رعایت می شود؟

آقای خویی هنوز به پنجاه سالگی نرسیده بود که رساله عملیه داد. این سابقاً بوده و طبیعی است و در دوران شیعه همیشه بوده است.

* قبلا مرجعی که از دنیا می رفت مُهر او را می شکستند و اموال به مرجع بعدی منتقل می شد، اما اکنون مراجع که فوت می کنند هنوز دفترشان باز است.

البته این نکته منفی ندارد. مهم این است که فعالیت دینی و فرهنگی این مرجع بماند. این شفافیت باعث نظارت و این نظارت باعث بالارفتن عقل همگانی می شود.

* با نوع دیدگاهی که دارید هرگز مورد انتقاد و فشار قرار نگرفتید؟

چون خودم مذاقم توجه به قول مشهور است و مشهور دوران ده قرن اخیر را می پسندم و کلا قدیمی پسندم لذا اینها یک سپری برای من است البته نه برای فریب دادن یعنی مته به خشخاش نمی گذارم. پویا بودن مذهب اهل بیت(ع) این نیست که ثوابت را تغییر بدهیم بلکه باید ثوابت را نگه داریم و پل بزنیم بین جدید و قدیم و متغییرها.

* اشاره داشتید که جمع بین دیدگاه ها بسیار مهم است، در موضوع مرجعیت نظرتان چیست؟قائل به مرجعیت اعلم واحد هستید؟

اعتقاد من هیچ گاه بر مرجع تقلید تک نبوده است، حتی دوران شیخ مفید ایشان با شیخ مرتضی نوعی تنافس علمی داشتند. البته در علوم مختلف تک رو داشته ایم مثلا فلان عالم در فلان رشته از علم از همه اعلم است ولی اینکه در تمام علوم سرآمد باشد خیر. همیشه این اختلافات در دیدگاه ها بوده و خواهد بود.

* از اذان صبح تا موقعی که می خوابید چقدر مطالعه، تدریس یا عبادت می کنید؟

عموما صبح بیدار می شوم بعضی  عبادات را انجام می دهم بین الطلوعین معمولا بیدار هستم مگر آنکه خستگی ام مفرط باشد. چهار درس دارم. اول اصول بعد فقه و عقاید و تفسیر. معمولا پروژه ای نگاه می کنیم و معمولا هر روز مباحث داغ تر و جدی تر می شود.

* بعد از درس؟

یک جلسه عمومی با مردم دارم.

* اگر مردم مشکلات شخصی هم داشته باشند جواب می دهید؟

بله! حدود دوساله است که انجام می دهم؛ قبلاً یک پنج شنبه و جمعه بود اما اکنون هر روز هست. عصر یک جلسه علمی کارگاهی داریم، شب هم یک جلسه دیگر با آقایان در عقاید؛ تقریبا هر روز سه جلسه کارگاهی دارم.

* خانواده؟

وقت فراغت با آنها در سفر یا جاهای دیگر هستم.

* هیچ شده حال طلابتان که غایب باشد را بپرسید یا به ملاقات او بروید؟ رابطه شما با شاگردان به چه صورت است؟

ارتباطمان دوستانه است. ارتباط ارباب و آقایی نیست. من سراغ نمی گیرم چون ممکن است در رودروایستی حضور در کلاس من را داشته باشند به همین جهت اختیار را به خودشان واگذار می کنم.

* اگر طلبه ای بیاید و از شما کمکی بخواهد، چه می کنید؟

دوستانه به او کمک می کنم.

* رفت آمد بین علما به چه صورت است؟

جلسه ارتباطات برقرار است؛ الحمد لله با علما هستیم و سراغ هم را می گیریم.

* به عنوان یک روحانی از شغل و کار و مسیری که انتخاب کردید، راضی هستید؟

خیلی حمد و سپاس خدا را می کنم که این بنده ناچیز رو لایق دانستند که به این مسیر وارد شوم.

* زیارت در برنامه های شما هست؟

جزء مطالب درسی است چون زیارت نامه جزء منابع درسی است وقتی مطالعه می کنم  گویی که یک کلاس پیش حضرت امیر می روم.

* در باب زیارت اشکال می کنند که در و پنچره را نبوسند؛ چرا علما بعضا  به این مساله اهتمام ندارند؟

من مشهور را می‌پسندم. مشهور است در روایات اهل بیت در تبرک جستن به بارگاه ائمه که مورد عنایت آقایان در فتوا نیست ولی تا زمان شهید اول، شیخ طوسی در کتاب المزار آن را جزء آداب اسلامی آورده و ریشه قرآنی هم دارد. «اذهبوا بقمیصی هذا فالقوا علی ابی یرتد بصیرا» یا «واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی» تماس سنگ به حضرت ابراهیم خداوند آن را محل نمازگزاردن و بارگاه قرار می دهد. یا «فی بیوت اذن الله» مراقد آهل بیت (ع) خانه مقدس خدا هستند.

* به فتواهایی که می دهید، عمل می کنید؟

بله! مثلا در مورد ازدواج دخترم وظیفه مشورتی داشتم و مشورت دادم راه را نشان دادم و تصمیم را در فضایی دوستانه به خود دخترم واگذار کردم.

* اگر نظر شما را رد کند اشکالی ندارد؟

اشکالی ندارد. همیشه با خانواده برخورد دوستانه داشتم و زور و اجباری نداشتم.

* کتاب مشهور سلیم بن قیس را می پذیرید؟

جای دغدغه ندارد.  و گفته نقل شده از شیخ مفید این است که اصل کتاب جای شک ندارد ولی برداشت از این کتاب به حسب نسخه های مختلف نیاز به رجوع به تخصص عالمان دینی دارد، و این فرمایش شیخ مفید مختص به این کتاب نیست. مثل کتاب کافی با چاپ های مختلف منتشر شده ولی در اصل کتاب جای شکی نیست. دوم اینکه نعمانی شاگرد کلینی و صدوق در کمال الدین راه هایی دارد که اصالت کتاب را ثابت می کند، و این کتاب را بزرگان علما نقل و اعتماد کردند.

میز کار حضرت آیت الله سند در نجف اشرف
میز کار حضرت آیت الله سند در نجف اشرف
اخبار مرتبط

پاسخ دیدگاه

لطفا نظر خود را وارد کنید
نام خود را بنویسید