شفقنا- همایش بین المللی ادیان ابراهیمی و همزیستی مسالمت آمیز عصر یکشنبه در تالار دکتر ناصر قربان نیا دانشگاه مفید برگزار شد.
به گزارش خبرنگار شفقنا، این همایش عصر یکشنبه با حضور نمایندگان سه دین ابراهیمی و سخنرانی رئیس دانشگاه مفید برگزار شد و همه سخنرانان بر لزوم همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان با حفظ کرامت انسانی تاکید کردند.
همزیستی مسالمت آمیز باید بر اساس قبول یکدیگر باشد
سید مسعود موسوی اردبیلی در این همایش، به موانع نظری این موضوع پرداخت و اظهار داشت: از نخستین دغدغه های انسان امروز حفظ صلح بین جوامع و همزیستی مسالمت آمیز بین صاحبان ایده ها و نظرات مختلف بوده است.
رئیس دانشگاه مفید ادامه داد: عوامل مختلفی از جمله تضاد منافع اجتماعی، اقتصادی و تفاوت های فرهنگی و دینی از موانع احتمالی همزیستی مسالمت آمیز جوامع هستند که در اینجا به موانع دینی اشاره خواهم کرد.
او افزود: در همزیستی مسالمت آمیز، افراد بدون اعمال خشونت و با حفظ حقوق متقابل در آرامش و صلح در کنارهم به سر می برند و اگر قائل باشیم هر فرد به واسطه طبیعت خود صرفا در فکر بیشینه کردن منافع خود است پس در وهله نخست هیچ کس برای دیگری سهمی از منافع قائل نمی شود اما در گذر تعاملات تاریخی بین آحاد بشر، افراد به منظور حفظ منافع خود اندک اندک بر روی رشته ای از دستورات رفتاری به نام اصول اخلاقی به توافق می رسند.
موسوی تصریح کرد: اگر بشر را موجودی خودخواه بدانیم که به اقتضای طبیعت خود به فکر منافع فردی خویش است پس اصول اخلاقی رشته ای از توافقات رفتاری هستند که افراد بنابر تجربه تاریخی و حفظ منافع خویش ناچاربه پذیرش آنها شده اند.
او با بیان اینکه افراد بشر از آن رو حقوق یکدیگر را رعایت می کنند که حفظ منافع فردی خود را در گرو آن می یابند، گفت: رعایت اخلاق عمل گرایانه منجر به حفظ صلح و همزیستی مسالمت آمیز می شود.
رئیس دانشگاه مفید افزود: اگر بدبین نبوده و بشر را موجودی که صرفا در پی بیشینه کردن منافعش است ندانیم بلکه قائل باشیم بشر بر اساس فطرت خود نیکی و احسان را پاس می دارد و براساس طبیعت خود به قواعدی که کردار نیک را همراه می آورد پایبند است در این صورت اصول اخلاقی مشترک و فطری بشر تضمین کننده رعایت حقوق متقابل افراد و ضامن همزیستی مسالمت آمیز است.
او با تأکید بر اینکه رعایت اخلاق را می توان ضامن همزیستی مسالمت آمیز افراد بشر دانست، عنوان کرد: هنگامی که پای اخلاق دینی به میان است رسیدن به همزیستی مسالمت آمیز با مشکلاتی مواجه می شود.
موسوی با بیان اینکه اخلاق دینی از جمله در برگیرنده تمامی آن دسته از قواعد حقوقی اقتصادی و اجتماعی است که بر اساس شریعت خاص باید در جامعه حاکم باشد، ادامه داد: مشکل اصلی اینجا است که بر خلاف اخلاق عملگرایانه افراد دینی از حقوق جهان شمول سخن نمی گویند؛ گرچه نظام اخلاق عملگرا دستخوش تغییرات می شود اما در هر عصر و دوره ارزش های آن را به طور جهان شمول می شود ارائه کرد.
او با اشاره به اینکه جهان شمولی دوره به دوره ثابت است یا از تفاوت های افراد عملگرا و فطری است، گفت: اگر توجه خود را تنها به ادیان ابراهیمی معطوف کنیم خواهیم دید در هرکدام، حقوق فردی، اقتصادی و اجتماعی پیروان خود را متمایز و غالبا برتر از حقوق سایرین می داند.
عضو هیئت علمی دانشکده فلسفه دانشگاه مفید، با بیان اینکه هنگامی حقوق مندرج در یک نظام اخلاقی جهان شمول نباشد بعید است پیروی از آن منجر به صلح پایدار شود، گفت: ارزش ها و حقوق مندرج در نظام اخلاق عملگرایان در گذر تاریخ به نوعی تعادل و ثبات می رسد و و از طرفی به تعادل جامعه قوام می بخشد.
او ابراز کرد: ارزشهای اخلاق عمل گرایانه با گذر زمان به تحولات اجتماعی دستخوش تغییرات و اصلاح می شوند، در این میان تحولات اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهند لذا تعادل موجود در نظام اخلاق گرایانه کما بیش با تعادل موجود در جامعه مطابقت می کند و هزینه چندانی ندارد.
موسوی اردبیلی، نظام اخلاق فطری در جامعه را هم بدون هزینه دانست و افزود: ارزش های نظام اخلاق دینی چون در برگیرنده ارزش های متفاوت برای افراد متفاوت است در شرایط طبیعی با مقاومت هایی در جامعه مواجه می شود و اعمال آن در شرایط مساوی ممکن نیست.
او تصریح کرد: برای اینکه اخلاق دینی را با پذیرش جامعه منطبق سازیم باید برای همه به یک نحو اجرا شود که یک راه حل ممکن تغییر دادن باز تفسیر شریعت اصول اخلاقی است به نحوی که ریشه های اختلافات حقوقی را از میان برداریم.
رئیس دانشگاه مفید، ادامه داد: این راه حل موانع روش شناختی بزرگی در بر دارد و باز تعریف رادیکالی تفسیر شریعت طوری که اختلافات حقوقی جامعه را از بین ببرد نهایت منجر به بدعت می شود به گونه ای که تنها پوسته شریعت باقی می ماند.
او عنوان کرد: راه حل دیگر این است که با اعمال مصلحت قسمت هایی از شریعت را که منجر به نابرابری های حقوقی می شود را تعطیل کنیم اما این تعطیلی نمی تواند موقتی باشد زیرا مادامی که بخواهیم در جهان متکثر انسانی از شریعت پیروی کنیم این تعطیلی باید ادامه یابد که در عمل به معنی حفظ و قطع دائمی آموزه های دینی است و منجر به همزیستی مسالمت آمیز نمی شود بلکه منجر به حذف اخلاق دینی به نفع همزیستی می شود.
موسوی گفت: همزیستی مسالمت آمیز در یک معنا تحمل دیگری است و در معنای دیگر قبول یکدیگر است که همزیستی مسالمت آمیز اگر بر اساس تحمل یکدیگر باشد پایدار نیست بلکه باید بر اساس قبول یکدیگر باشد.
عدالت یک اصل برای رسیدن به همزیستی مسالمت آمیز است
در ادامه، سعید رهایی نیز به بیان نگاه قرآن از منظر فقهی و حقوقی به همزیستی ادیان ابراهیمی پرداخت.
او با بیان اینکه با بررسی آیات قرانی چهار اصل را باید مورد توجه قرار دهیم تا بتوانبم در عمل به همزیستی برسیم، گفت: همزیستی ایده ال نیست بلکه مرحله اول است و آنچه مطلوب ادیان الهی است این که ادیان ابراهیمی و جهان بشریت به وحدت مطلوب و کمال انسانیت برسد همچنانکه در مباحث حقوق بین المللی این بحث شایع است که در حقیقت همزیستی مرحله ای برای رسیدن به همکاری و همکاری مرحله ای برای رسیدن به وحدت و اتحاد است.
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه مفید، اظهار داشت: از چهار اصلی که برای رسیدن به همزیستی از آیات قرآنی درک می شود ابتدا انگیزه و خواستن به همزیستی است و اینکه صاحبان ادیان بخواهند در کنار هم زندگی کنند که برای این منظور دو مبنا وجود داد که یکی عبارت است از اعتقاد به کرامت انسانی و اگر این کرامت وجود نداشته باشد نمی توان همزیستی مطلوب داشت.
او ادامه داد: دومین مورد بحث مدارا است که نباید سر ناسازگاری با هم داشته باشیم و هوای نفس را چه شخصی و جمعی مقدم بر خواسته الهی نکنیم چرا که بسیاری موارد درگیری ادیان در واقع درگیری صاحبان آنان باهم است و به خاطر امیال نفسانی برخی افراد متدین است که ادیان به خلاف همزیستی راه می یابند.
رهایی به موضوع صلح اشاره و تصریح کرد: در فضای جنگ همزیستی فراهم نمی شود و لذا آیات الهی دعوت می کند انسان ها را به صلح گرچه آیاتی هم وجود دارد که به جنگ دعوت می کند که این امر برای کسانی است که پایبند به همنشینی نیستند و در مقام برتری جویی بر می آیند ولی در حالت کلی اصل آیات بر صلح است.
او با اشاره به اینکه مسئله صلح از سال ۱۹۴۵ با تصویب منشور ملل متحد به عنوان قاعده پذیرفته بین المللی درآمده است، گفت: دوران پیش از منشور دوران مطلوبیت جنگ است ولی از ۱۹۴۵ دیدگاه ها متفاوت شد و جهان صلح را به عنوان مبنای همزیستی ذکر می کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، افزود: سومین اصل برای رسیدن به همزیستی مسالمت آمیز عدالت است و بدون آن همزیستی معنا نخواهد داشت.
او ادامه داد: برای برقراری عدالت دو مبنا باید داشته باشیم اول اینکه قائل به سلطه بر دیگران نباشیم و دوم مسئله حقوق بشر ایست که مبنایی برای عدالت می باشد و اگر اجرا نشود و حقوق بشر شناخته نشود عدالت نیز اجرا نخواهد شد.
رهایی با اشاره به اینکه هردینی خود را حق می داند و متدینین راستین بر اساس عقیده و اعتقاد دین خود را پذیرفته اند، گفت: اگر هر دینی که قائل به حقانیت و معتقد است دیگران هم باید راه حقانیت را طی کنند نه از باب زور بلکه از باب هدایت خواه نا خواه دیگران را به حق دعوت خواهند کرد.
او با تأکید بر اینکه چهارمین مسئله برای رسیدن به همزیستی این است که عنصر دعوت را بپذیریم نه عنصر نبرد را، عنوان کرد: موانعی در این مسیر وجود دارد که متأسفانه ادیان و دین شناسان وضعیت موجود را با وضعیت مطلوب خلط کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، عدم توجه به موضوعات دقیق فقهی را مانعی دیگر خواند و افزود: اگر عنصر زمان و مکان را در موضوعات فقهی لحاظ نکنیم نمی توانیم قائل به همزیستی باشیم.
او گفت: فقیه متأسفانه در مقام یافتن کلام حقیقی و یافتن کلام شارع در مسائلی چون همزیستی و جهاد کمتر برآمده است و بسیاری فقها در این زمینه مقلد بودند.
رهایی تصریح کرد: طبق آیه ۶۴ سوره آل عمران قرآن فراتر از همزیستی اهل دنیا را به همکاری دعوت می کند آنچه که امروز در حقوق بین المللی مطرح است.
او افزود: حضرت امیر قاعده زرینی را مطرح کردند که آنچه را برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه را که برای خود نمی پسندی برای دیگران هم نپسند و بعد از آن ذکر می کنند سرآمد اندیشه بعد از ایمان به خداوند مدارا است و هیچ خیری برای آنان که همنشینی به نیکی ندارند نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، گفت: طبق نسخه امیرالمؤمنین(ع) برای همزیستی همه مردم با همه تفاوت هایی که دارند همزیستی آن ها یک ظرفی است شامل دو سوم عقلگرایی و یک سوم تغافل و حساسیت نسبت به تفاوت ها به خرج ندادن.
ایران و لبنان الگوی همزیستی مسالمت آمیز هستند
پروفسور ادوارد ژوزف الم نیز در سخنانی به نمونه های همزیستی مسالمت آمیز میان ادیان الهی و ضرورت همبستگی میان آنها پرداخت.
او به موضوعات اقتصادی، محیط زیست و مهاجرت جهانی اشاره کرد و آنها را از مشکلات جدی در ارتباط با انسان شناسی دانست.
استاد تمام دانشگاه نتردام لوییز، گفت: از سخنان بزرگان ادیان می توان فهمید در متون مقدس همزیستی مسالمت آمیز مطرح شده و مهم بوده است.
او تصریح کرد: در طول تاریخ نمونه هایی از همزیستی مسالمت آمیز وجود دارد که می توان به همزیستی ایران با لبنان اشاره کرد.
ادوارد ژوزف ادامه داد: اگر به دوران معاصر نگاه کنیم خواهیم دید لبنان و ایران از جهاتی نه همه جهات الگوی همزیستی مسالمت آمیز هستند.
او عنوان کرد: متأسفانه در طی جنگ داخلی لبنان برخی یهودیان بومی مهاجرت کردند اما هنوز عده ای هستند و تلاش است زمینه ای فراهم شود که بقیه نیز به سرزمین لبنان برگردند.
استاد دانشگاه نتردام، افزود: نکته این است چطور می شود همزیستی معنوی را بین ادیان الهی برقرار کینم و چگونه مسیحیان، یهودیان و مسلمانا ن می توانند در این دنیای مادی و سرمایه داری این مسائل را مورد توجه قرار دهند.
او با بیان اینکه دو مسئله محیط زیست ومهاجرت در نتیجه مشکل عمده اقتصادی است که بوجود می آید، مطرح کرد: نگاه به انسان شناختی فلسفی مشکل اصلی موضوع اقتصادی است.
ادوارد ژوزف الم به مفهوم آزادی در میان ادیان الهی اشاره و به تفاوت های آزادی که در اسلام با دیگر ادیان و آزادی که بعد از انقلاب فرانسه شکل گرفت پرداخت.
او با بیان اینکه آزادی که بعد از انقلاب صنعتی شکل گرفت مبتنی بر یک آزادی مطلق است، افزود: از نگاه ادیان ابراهیمی آزادی به این مفهوم نیست که آزاد هستیم هرکاری را انجام دهیم بلکه آزاد هستیم کارهایی که خوب است را انجام دهیم .
ادیان ابراهیمی می توانند زمینه ساز همزیستی مسالمت آمیز با حفظ کرامت انسانی باشند
یونس حمامی لاله زار در ادامه این همایش طی سخنانی اظهار داشت: یهودیت رستگاری را مختص به خود نمی داند.
او افزود: از آرزوهای دیرینه بشریت دسترسی به صلح و همزیستی مسالمت آمیز بوده است و این مساله به اندازه ای اهمیت دارد که از وظایف موعود نیز شمرده شده است.
خاخام اعظم جامعه کلیمیان تهران ارزش وجودی انسان را یکی از مبانی مهم دانست و گفت: اولین قدم ادیان الهی دعوت انسان به توحید و نیز هدایت او برای زندگی سعادتمندانه و ارزش بخشیدن به شخصیت انسانی بوده است.
او ابرازکرد: منجی انسان ها را هدایت نموده تا به همزیستی مسالمت آمیز و صلح جهانی دست یابند و همچنین بین اقوام داوری نموده و امت های زیادی را متنبه می نماید، شمشیرهای خود را تبدیل به گاو آهن و نیزه ها را نیز تبدیل به قیچی باغبانی می کند، ملتی بر ملت دیگر شمشیر نخواهد کشید و هرگز جنگ رخ نمی دهد.
حمامی لاله زار تصریح کرد: در کتاب های مقدس یهود روایت های زیادی وجود دارد که می تواند دست مایه زندگی مسالمت آمیز، نه تنها بین پیروان ادیان توحیدی بلکه بین همه ابنای بشر باشد.
او عنوان کرد: در آموزه های یهود انسان والاترین آفریده خداوند است که هستی و خلقت به خاطر او تدوین یافته معرفی می شود.
خاخام اعظم جامعه کلیمیان تهران ادامه داد: افراط یا تفریط در احکام دینی و برتراندیشی نسبت به ادیان و مذاهب دیگر بدون در نظر گرفتن چهارچوب وادله الهی نتیجه ای جز زیر پا گذاشتن حقوق انسانی به بار نمی آورد.
او افزود: از دیدگاه بنده این امکان وجود دارد که هر متدینی با حفظ رعایت شریعت خود زمینه های همزیستی مسالمت آمیز را فراهم کند.
حمامی لاله زار با بیان اینکه در دین یهود ضرورتی نیست تا همه انسان ها را یهودی کرد، گفت: راه و روش را مطرح می کنیم انتخاب با خود فرد است.
او تصریح کرد: این امکان برای ادیان ابراهیمی وجود دارد که زمینه ساز همزیستی مسالمت امیز با حفظ کرامت انسانی باشند.
ادیان مختلف باید همدیگر را قبول کنند
مار نرسای بنیامین شامگاه یکشنبه در همایش ادیان ابراهیمی و همزیستی مسالمت آمیز که در دانشگاه مفید برگزار شد، اظهار داشت: همایش های مختلفی در دانشگاه ها در این خصوص برگزار شده است که به نظر من می تواند بسیار مفید باشد.
او افزود: این چنین مراسم ها برای شناخت بهتر و بیشتر ادیان از یکدیگر و آگاهی از آموزه ها و اعتقادات یکدیگر می تواند مؤثر باشد.
اسقف اعظم کلیسای شرق اشوری به تاریخ حضور اشوریان در ایران پرداخت و گفت: اشوریان از تاریخ پر فرزاو نشیبی برخوردار هستند و در ایران از حدود ۳ هزار و ۷۰۰ سال قبل از مسیحیت حضور داشتند.
او تصریح کرد: کلیساهای مختلفی در شهرهایی چون تهران، اهواز و ارومیه وجود دارد که می توان به کلیسای مریم با قدمت ۲ هزار سال اشاره کرد.
مار نرسای بنیامین گفت: در سال های اخیر ما شاهد بودیم که بین اسلام، مسیحیان، کلیمیان و زرتشتیان جلسات خوبی در سطوح مختلف برگزار شده است که اینها ادامه دارد و بسیار مفید است که حداقل موجب شناخت یکدیگر از هم می شود.
اسقف اعظم کلیسای شرق اشوری عنوان کرد: باید بتوانیم نسبت به هم شناخت پیدا کنیم، همیدگر را نقد کنیم و با هم مذاکره نماییم و همدیگر را قبول نماییم نه تحمل کنیم.
او افزود: این قبول همدیگر موجب شده است تا در این کشور در یک جامعه زندگی کنیم و با احترامی که به مذهب رسمی کشور داریم بتوانیم آداب و رسوم خود را برگزار نماییم که این از ویژگی های نظام جمهوری اسلامی ایران است.
مار نرسای بنیامین به دیدگاه های روشن بینانه امام خمینی(ره) نسبت به رعایت حقوق ادیان دیگر اشاره کرد و گفت: متأسفانه شورای نگهبان در فروردین ماه امسال و پیش از برگزاری انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت اقلیت‌های مذهبی در شوراهای شهر را غیرشرعی عنوان کرده بود که دیوان عدالت اداری هم به استناد همین نظر، عضویت یکی از اعضای شورای شهر یزد را معلق کرد و در مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفت .
او در پایان افزود: ما بین دو صلح قرار داریم اول صلح با خداوند و دیگر همچون که مسیح دعوت کرده صلح با همسایه خود.
اسقف اعظم کلیسای شرق اشوری تصریح کرد: صلح عطیه ای از سوی خداوند است و خوشا به حال کسانی که برای برقراری صلح تلاش و کوشش می کنند. امیدورایم صلح در تمام دنیا برقرار شود چرا که در سایه صلح است که انسان به پیشرفت و امنیت های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می رسد.
برای دعوت به همزیستی مسالمت‌آمیز باید از خود و منیت و انانیت خود دست برداریم
در ادامه، مسعود ادیب، در سخنانی اظهار داشت: دنیا بعد از انقلاب ارتباطات به دهکده کوچکی تبدیل شده که ساکنان آن روبروی هم نشسته‌اند.
او بیان کرد: از اواخر قرن گذشته میلادی دین‌گرایی جان تازه‌ای در دنیا گرفت و با گرایش به نماد ها، شعارها و آرمان های گوناگون بار دیگر در عرصه حیات اجتماعی رخ نمود و باعث شور، امید، حرکت و ایثار بوده و البته شروع تمایزطلبی‌ها و تنش‌ها ،جنگ‌ها و خونریزی ها نیز بوده است.
عضو هیئت علمی دانشکده فلسفه دانشگاه مفید، افزود: اکنون با این سؤال مواجه هستیم که احیای دین عامل این مشکلات بوده است یا خیر؟
او مطرح کرد: سابقه نزاع‌های جهان امروز و حوادث خونبار خاورمیانه نشان می‌دهد که به رغم شعارهای دینی و نماد های مذهبی موضوع درگیری‌ها امر دیگری است.
ادیب تصریح کرد: انقلاب اسلامی به حرکتی دامن زد که بازگشت به دین و تکیه بر امکانات و ارزش ها بوده است و از آن پس مطالبات مردم رنگ دینی به خود گرفت در حالی که در گذشته این نزاع ها میان غرب و شرق بود.
او با بیان اینکه غرب وقتی از جنگ‌های داخلی فارغ شدند به سمت مناطق دیگر رفتند و به نزاع پرداختند و خاورمیانه عرصه تاخت و تاز دولتهای قدرتمند و تازه نفس اروپایی شد، ابراز داشت: غصب سرزمین فلسطین و درگیری میان ترک‌ها و ارامنه و دامن زدن به اختلافات قومی و ده‌ها جنایت دیگر کارنامه استعمارگران در غرب آسیا، هندوستان ، شرق دور و افریقا است.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید عنوان کرد: داعش و القاعده زائیده دین‌خواهی نیستند، بلکه محصول ظلم، استعمار و تجاوز مستمر غرب و آگاهی مردمان و احساس و لمس کردن آن در این سرزمین هاست که برای ریشه‌کنی آن باید احساس ستم دیدگی، عقب ماندگی و فروکوفتگی را از ذهن مردمان زدود و این میسر نیست مگر با احیای کرامت انسانی و پرهیز از معیار های دوگانه و تفوق طلبی سلطه جویان.
ادیب گفت: با این همه استفاده از دین، به عنوان ابزاری برای دفاع و مقاومت و مقابله با خشونت و ترور، منجر به نزاعات خونبارتر شده و این عوارض تلخ بی ارتباط با نوع نگاه دینداران نیست.
او افزود: دین در نگاه درست، ابزار هدایت انسان است و قرار نبوده است که برای دین خدا، مشتری جمع کنیم و قرار نبوده است که مردمان را در صف تظاهرات به نفع خدا و پیامبران متراکم کنیم بلکه باید همانطور که قرآن فرموده با ارمغان دین غل و زنجیر از پا و دست آدمیان باز کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، ابراز داشت:انبیاء نیز برای رفع این نزاعات آمده اند ولی اگر انسان را ابزار اجرای دین دیدیم و انسان را مقصر اجرا نشدن آن دانستیم بر او خشم خواهیم گرفت اما اگر دین را ابزار نجات انسان دیدیم و در عدم تحقق این نجات دین را تفسیرناشده یافتیم برای انسان دل می سوزانیم.
او افزود: خدا دین را فرستاد تا ما را به بندگی فراخواند و بندگی نیز یعنی کنار گذاشتن همه رنگ ها و تعلقات و به رنگ حقیقت درآمدن ولی ما از دین رنگی برای کاسبی و زندگی خود ساخته ایم و خداوند امت‌های همه ادیان را فرزندان خود دانست تا در خدمت او باشند.
ادیب تصریح کرد: با اینکه پیامبران ما را به خداپرستی دعوت کردند ولی ما معبد و گوساله و سرزمین را به پرستش گرفتیم؛ پیامبران آمدند تا نگاه مارا از زندگی روزمره به افق های متعالی بازگردانند و ما همه سرمایه های جادانه آنان را به لذت و منافع امروز خود تبدیل کردیم.
او گفت: با پیروان ادیان از راه تعامل و ارتباط دوستانه و احترام متقابل می‌توانیم به همزیستی برسیم، لذا دعوت ما با یکدیگر باید مبتنی بر گفت‌وگوی صمیمانه باشد، زیرا پیروان ادیان حداقل از دید خودشان، خود را به حق و در خدمت خدا می‌دانند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، اظهار داشت: برای دعوت به همزیستی مسالمت‌آمیز باید از خود و منیت و انانیت خود دست برداریم و دین را روغن چراغ روشنایی بخش هدایت و نه بنزین و نفت خصومت تلقی کنیم.
