شفقنا- مصطفی در نزدیکی کاخ درالامان کابل یک مغازه کوچک مواد غذایی دارد. اگرچه که از چند سال پیش وضعیت کاسبی خوب است اما این روزها چندان چنگی به دل نمی زند. مصطفی با لحنی شکوه آمیز می گوید:”همه چیز گران شده است. بسیاری از مردم توانایی خرید ندارند”.
مصطفی مغازه خود را در دوران رییس جمهور سابق افغانستان یعنی حامد کرزی افتتاح کرد. او از آن دوران خاطرات خوشی دارد زیرا از زمان پایان دوران ریاست جمهوری کرزی چنین به نظر می آید که مشکلات بسیار بیشتر شده است. مصطفی می گوید:” غنی کاسبی من را خراب کرد”. اشرف غنی از نزدیک به یک سال پیش ریاست جمهوری افغانستان را بر عهده دارد و روی کار آمدن غنی از سوی غربی ها به عنوان اولین جابجایی دمکراتیک و مسالمت آمیز در افغانستان گرامی داشته می شود.
اما از زمان روی کار آمدن غنی نه تنها مردم افغانستان فقیرتر شده اند بلکه وضعیت امنیتی این کشور نیز وخیم تر شده است. به گزارش سازمان ملل متحد تنها در شش ماهه نخست سال جاری 5000 غیرنظامی در هندوکش جان خود را از دست داده اند. به عقیده ناظران امور افغانستان و بر پایه اطلاعات موجود نه تنها پیکارجویان تروریست طالبان بلکه نیروهای ارتش و نیروهای وفادار به دولت کابل نیز در قربانی شدن این مردم به یک اندازه نقش داشته اند.
درگیری ها میان طرفین جنگ روز به روز به پایتخت افغانستان نزدیک تر می شود. در داخل شهر کابل نیز همواره حملات تروریستی صورت می گیرد و نفوذ طالبان افزایش می یابد. مصطفی می گوید:” در منطقه ای که من شیر مغازه ام را از آن جا تامین می کنم همیشه درگیری وجود دارد”.
اما گروه رادیکال طالبان در هفته های گذشته پیروزی های زیادی را نصیب خود کرده است. تروریست های طالبان در پایان ماه دسامبر طی حملاتی برق آسا شهر استراتژیک قندوز را به اشغال خود درآوردند و تاسف بار آن که برای غلبه بر 7 هزار مامور پلیس و سرباز مستقر در قندوز تنها به 500 پیکارجوی طالبان نیاز بود! طالبان از این پیروزی خود بهره های تبلیغاتی زیادی برد و این امکان را پیدا کرد که برای مدتی پرچم سفید خود را در میدان مرکزی شهر به اهتزاز درآورده و قدرت خود را به رخ مردم جهان بکشد.
در رابطه با حمله طالبان به شهر قندوز بار دیگر پرزیدنت اشرف غنی به یک سپر بلا بدل شده است. در هفته های اخیر بارها شماری از مردم در برابر کاخ ریاست جمهوری تجمع کرده و خواهان کناره گیری وی شده اند. و اگرچه که ارتش افغانستان تقریبا بلافاصله واکنش نشان داد و حملات متقابل خود را آغاز کرد اما اعتماد مردم به دولت بسیار کاهش یافته است.
حمله و اشغال قندوز توسط طالبان برای بسیاری از ناظران سیاسی و کارشناسان امری کاملا محتمل و قابل پیش بینی بود. “جیسون لیال” از دانشگاه ییل آمریکا می گوید:” طالبان در دو سال گذشته به صورت آهسته اما مطمئن به گسترش و تثبیت نفوذ خود مشغول بودند. افزون بر آن کنترل نواحی اطراف و منتهی به استان های بقلان و تخر نیز در اختیار آنها بود”. افزون بر آن طالبان و گروه های همسو از ساختارهای ضعیف سیاسی این مناطق و نارضایتی های عمومی مردم از دولت نیز به نفع خود سود می بردند. لیال که تخصص او به ویژه در رابطه با امور افغانستان است با تاکید می گوید:” طالبان از وجود این دولت ضعیف در کابل و وجود فساد گسترده و شبه نظامیان خشونت گرا نیز در جهت جذب غیرنظامیان افغان سوءاستفاده کرده و خود را به عنوان یک آلترناتیو سیاسی برتر مطرح می کند”.
علاوه بر آن دولت کابل در رابطه و در جریان درگیری ها و مناقشه ها غالبا آشفته و بی خبر نشان می دهد و گاه اخبار نادرست منتشر می کند. به عنوان مثال کوتاه زمانی پس از حمله طالبان به قندوز از سوی دولت مرکزی اعلام شد که “همه چیز تحت کنترل قرار دارد”. این در حالی بود که درست در همان زمان نیروهای طالبان با سلاح ها و خودروهای به غنیمت گرفته شده در شبکه های اجتماعی مانور می دادند و به همین دلیل کارشناسان رسانه های افغانی را نیز به ضعف و ناکارآمدی متهم می کنند. “م. اسلامی” یکی از فعالان سیاسی در کابل می گوید:” رسانه ها نه تنها واکنش دوراندیشانه ای نشان ندادند بلکه کاملا هیستریک رفتار کردند. افزون بر آن به صورتی هدفمندانه اخبار و گزارش های جعلی مخابره کردند و بیش از پیش مردم را به وحشت انداختند”.
اما پس از آن که سازمان پزشکان بدون مرز اعلام کرد که جنگنده های آمریکایی یک بیمارستان در قندوز را بمباران کرده اند، نقطع عطف و تحولی در رابطه با رویدادهای قندوز ایجاد شد. بر اساس این گزارش ها که از قندوز به بیرون مخابره می شد شمار زیادی از غیرنظامیان بر اثر آن حمله جان خود را از دست داده بودند. در آن بیمارستان که تنها مرکزی در منطقه بود که امکان مداوای جراحت های شدید در آن وجود داشت حداقل 22 نفر کشته و شمار زیادی به شدت مجروح شدند و در میان قربانیان علاوه بر گروهی از پزشکان و کارکنان بیمارستان یک روزنامه نگار هم دیده می شد که برای یک رادیوی محلی گزارش و خبر تهیه می کرد.
پس از آن که سخنگوی مطبوعاتی نیروهای آمریکایی از حمله به “افراد دشمن” و “خسارت های احتمالی دوجانبه” گفت تازه معلوم شد که حمله هوایی نیروهای آمریکایی به آن بیمارستان به درخواست نیروهای ارتش افغانستان که در منطقه حضور داشته اند انجام شده است.
کوتاه زمانی پیش از فاش شدن این واقعیت تلخ اما بسیاری از سیاستمداران محلی افغانستان طالبان را مسوول آن کشتار اعلام کرده و عقیده داشتند که طالبان از آن بیمارستان به عنوان پایگاه استفاده می کرده است. اما سازمان پزشکان بدون مرز همه این ادعاها را واهی اعلام کرد و حمله به آن بیمارستان را مصداق جنایت جنگی می داند. “توماس روتیگ” بنیانگزار نهاد موسوم به شبکه تحلیل امور افغانستان با صراحت می گوید:” بسیاری از آن چه که در افغانستان می گذرد مصداق جنایت جنگی است. سیاستمداران محلی ادعاهای کذب مطرح می کردند زیرا بسیاری از مجروحان طالبان نیز در همان بیمارستان بستری بودند. بر طبق قوانین بین الملل همه طرف های جنگ از حق مداوا در بیمارستان برخوردارند و هر کس بیمارستان و یا مرکز درمانی را هدف قرار دهد مرتکب جنایت جنگی شده است”.
تا همین ساعت های اخیر نیز هنوز مشخص نبود که کنترل قندوز در دست کدام طرف است. اگرچه که دولت کابل به درستی اعلام می کرد که نیروهای ارتش قندوز را باز پس گرفته اند اما طالبان تا چندین ساعت بعد حاضر به پذیرش شکست خود نبودند و ضعف در ساختار رسانه ای افغانستان به این بی خبری ها دامن می زد. با همه این احوال اما طالبان باز هم به نوعی آن چه را که می خواست به دست آورد و به گفته “وحید مژده” تحلیل گر ساکن کابل:” گذشته از هر چیز دیگر حمله به آن بیمارستان به احساسات منفی مردم علیه نیروهای اشغالگر آمریکایی دامن می زند”.
اما رویدادهای اخیر قندوز و دیگر نقاط افغانستان پیامدهای دیگری نیز داشت که شاید مهم ترین آن تشدید موج مهاجرت ها از کشور باشد. در حال حاضر بیش از ده درصد از کل جمعیت افغانستان در حال فرار از کشور بسر می برند. افغان ها پس از شهروندان سوریه بزرگ ترین جمعیت پناه جویان در اروپا را تشکیل می دهند. البته بسیاری از افغان ها در آغاز به صورت قانونی از کشور خارج شده اما سپس از همان راه های معمول و غیرقانونی مسیر اروپای غربی را در پیش گرفته اند.
از چندی پیش خروج قانونی از افغانستان بدون گذرنامه های جدید و بیومتریک امکان پذیر نیست. به همین خاطر هر روزه صف های طویلی در مقابل ادارات ذیربط در کابل تشکیل می شود. بر اساس اطلاعیه های رسمی هر روز به طور متوسط دو هزار تقاضای خروج از کشور مورد بررسی قرار می گیرد و این همه نشان از یک مهاجرت و کوچ دستجمعی و بزرگ دارد. “فیصل” که یک دانشجوی اهل کابل است می گوید:” این جا دیگر چیزی وجود ندارد که بتواند من را نگه دارد”. او نیز به مانند بسیاری دیگر از هموطنانش نه تنها به دلیل جنگ و ویرانی بلکه به دلیل فساد گسترده در کشور خواهان فرار است. بر اساس آمار سازمان شفافیت بین الملل ، افغانستان همچنان یکی از فاسدترین کشورهای جهان محسوب می شود. فیصل تاکید می کند:” اهمیت ندارد که در این جا چه کار می کنید. اگر روابط خوب نداشته باشید هیچ شغلی به شما داده نمی شود. من می خواهم به سوئد و نزد اقوامم در آن کشور بروم”.
اما در همین زمان فقیرترین فقرا به حال خود رها شده اند. رضا که در نزدیکی اداره گذرنامه یک دکه فتوکپی و عکس فوری دارد می گوید:” پولی ندارم که فرار کنم. باید از همین دکه نان خانواده ام را تامین کنم”. و سپس با لبخند اضافه می کند:” شاید این کار دشوار به نظر بیاید اما ما فقط می توانیم امید داشته باشیم که بالاخره زمانی وضعیت بهتر شود”.
منبع: قنطره
ترجمه:محمدعلی فیروزآبادی- شفقنا