شفقنا آینده- یک استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل منطقه درباره روابط ایران و روسیه می گوید: واقعیت آن است که روابط خارجی مطلوب، روابطی است که منافع ملی کشور را در تمامی ابعاد تأمین کند. صرف نزدیکی به یک قدرت جهانی، بدون بهرهبرداری ملموس از این روابط، نمیتواند مشکلات ساختاری کشور را حل کند. ایران باید در سیاست خارجی خود، اصل توازن و تأمین منافع ملی را محور قرار دهد و روابط خود را با کشورهایی چون روسیه، چین، و همچنین کشورهای غربی، بر اساس محاسبه دقیق سود و زیان تنظیم کند.
متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا آینده با دکتر میرقاسم مومنی را می خوانید:
-اخیرا محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران، در اظهاراتی تأملبرانگیز به بررسی روابط ایران و روسیه پرداخت. ایشان با اشاره به دو خط قرمز راهبردی روسیه در قبال ایران، تصریح کرد که «از منظر مسکو، ایران نباید به صلح پایدار با جهان دست یابد و همچنین نباید وارد درگیری مستقیم با قدرتهای جهانی شود.» با توجه به این اظهارات چه تحلیلی از روابط روسیه و ایران دارید و به نظر شما ایران چه سیاست هایی باید اتخاذ کند تا در چارچوب منافع ملی خود بهره ببرد؟
انتظار اینکه روسیه در مواقع حساس، منافع ایران را بر منافع خود مقدم بدارد، انتظاری غیرواقعگرایانه است
اظهارات دکتر ظریف را میتوان مکملی بر مواضع پیشین ایشان دانست که در حوزههایی چون پرونده هستهای، برجام، و نقشآفرینی ایران در بحرانهای منطقهای از جمله سوریه مطرح شده بود. وی همچنین به نقش روسیه در مانعتراشی برای تحقق صلح و اجرای کامل توافق برجام اشاره کرد و تأکید داشت که برخی اقدامات روسیه، از جمله بهرهبرداری از ظرفیتهای اقتصادی ایران، در راستای منافع خود و نه منافع ملی ایران بوده است. در این چارچوب، میتوان گفت که روابط ایران و روسیه همواره تحت تأثیر منافع ملی طرفین بوده و روسیه نیز، همانند هر کشور دیگری، تصمیمات خود را بر اساس منافع راهبردی خود اتخاذ میکند. انتظار اینکه روسیه در مواقع حساس، منافع ایران را بر منافع خود مقدم بدارد، انتظاری غیرواقعگرایانه است. ضربالمثل معروف روسی که میگوید: «مال من مال ماست، درباره مال شما میتوان مذاکره کرد»، بهخوبی گویای این رویکرد است.
دکتر ظریف با توجه به تجربیات دیپلماتیک خود بخشی از واقعیتهای پشتپرده روابط ایران و روسیه را آشکار کرده است
دکتر ظریف با توجه به تجربیات دیپلماتیک خود و سالها حضور در عرصه سیاست خارجی، بخشی از واقعیتهای پشتپرده روابط ایران و روسیه را آشکار کرده است. از جمله این موارد میتوان به استفاده ابزاری روسیه از ایران در مذاکرات با آمریکا، بهرهبرداری از توان نظامی ایران در بحرانهایی چون سوریه و اوکراین، و عدم تحقق وعدههایی نظیر تحویل هواپیماهای سوخو اشاره کرد.
روابط خارجی مطلوب، روابطی است که منافع ملی کشور را در تمامی ابعاد تأمین کند
ایران باید در سیاست خارجی خود، اصل توازن و تأمین منافع ملی را محور قرار دهد
-پرسش اساسی آن است که ایران چه سیاستی را باید در قبال روسیه اتخاذ کند؟ با توجه به مرزهای دریایی مشترک، موقعیت ژئوپلیتیکی، و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریمهای غرب، نزدیکی به روسیه در سالهای اخیر بهعنوان یک راهبرد مطرح بوده است. اما این نزدیکی تا چه اندازه توانسته مطالبات ایران را پاسخ دهد؟
واقعیت آن است که روابط خارجی مطلوب، روابطی است که منافع ملی کشور را در تمامی ابعاد تأمین کند. صرف نزدیکی به یک قدرت جهانی، بدون بهرهبرداری ملموس از این روابط، نمیتواند مشکلات ساختاری کشور را حل کند. ایران باید در سیاست خارجی خود، اصل توازن و تأمین منافع ملی را محور قرار دهد و روابط خود را با کشورهایی چون روسیه، چین، و همچنین کشورهای غربی، بر اساس محاسبه دقیق سود و زیان تنظیم کند.
وی تصریح کرد: در نهایت، باید پذیرفت که هیچ کشوری منافع ملی خود را فدای کشور دیگر نمیکند. ایران نیز باید با واقعگرایی، دیپلماسی فعال، و بهرهگیری از ظرفیتهای داخلی و بینالمللی، سیاستی را در پیش گیرد که در آن، روابط خارجی ابزاری برای توسعه ملی و ارتقای جایگاه بینالمللی کشور باشد، نه صرفاً هزینهای بدون بازده.
-در شرایطی که ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، در سخنانی به ایران اشاره کرده و از حمایتهای خود سخن گفته است، این پرسش مطرح میشود که اساساً روسیه چه نوع حمایتی از ایران ارائه داده که ممکن است روزی بخواهد تهدید به قطع آن کند؟ آیا ایران در معادلات راهبردی روسیه، جایگاهی دارد که چنین مواضعی را توجیه کند؟
در بسیاری از موارد، روسیه بیش از آنکه ایران به آن نیاز داشته باشد، به ایران نیازمند است
همکاری با روسیه باید در چارچوب منافع متقابل و با شفافیت کامل صورت گیرد، نه با پذیرش هزینههای چندبرابری و بدون بازده ملموس
واقعیت آن است که بحث اصلی، نه حمایتهای نمادین بلکه معادلات سیاسی بینالمللی است. ایران، فراتر از یک کشور با مرزهای جغرافیایی مشخص، حامل یک ایدئولوژی و نفوذ منطقهای و بینالمللی است. زمانی که روسیه درباره ایران سخن میگوید، در واقع درباره کلیت نقش و جایگاه ایران در نظم جهانی صحبت میکند؛ جایگاهی که برای اروپا و آمریکا نیز اهمیت راهبردی دارد. از این منظر، میتوان گفت که در بسیاری از موارد، روسیه بیش از آنکه ایران به آن نیاز داشته باشد، به ایران نیازمند است. ایران میتواند از این وابستگی نسبی بهرهبرداری کند و امتیازاتی را در تعاملات بینالمللی کسب نماید. لازمه این امر، اتخاذ یک سیاست خارجی مستقل و مبتنی بر منافع ملی است؛ سیاستی که در آن، ایران بتواند با قدرتهای جهانی از جمله آمریکا، اروپا، کشورهای منطقه و همسایگان خود وارد مذاکره شود و چارچوب همکاریها را بر اساس اصول و منافع خود تعریف کند. در این مسیر، ایران باید بهجای تبعیت بیچونوچرا از خواستههای روسیه، مواضع خود را شفاف و مبتنی بر اصول اعلام کند. همکاری با روسیه نیز باید در چارچوب منافع متقابل و با شفافیت کامل صورت گیرد، نه با پذیرش هزینههای چندبرابری و بدون بازده ملموس.
وابستگی بیش از حد به روسیه، نمیتواند راهبردی پایدار باشد
در خصوص صداقت و شفافیت روسیه، باید گفت که این کشور همواره منافع خود را در اولویت قرار داده و در بسیاری از موارد، این موضوع را بهصراحت اعلام کرده است. برای نمونه، در بحران سوریه، گزارشهایی منتشر شد مبنی بر انتقال اطلاعات نظامی به اسرائیل توسط روسیه؛ موضوعی که برخی مسئولان نظامی نیز به آن اشاره کردهاند. این نشان میدهد که روسیه در تصمیمگیریهای خود، صرفاً منافع راهبردی خود را مدنظر دارد. در چنین شرایطی، ایران باید با واقعگرایی، سیاست خارجی خود را بازتعریف کند. وابستگی بیش از حد به روسیه، در حالی که این کشور در پروندههایی چون اوکراین و سوریه از ایران بهرهبرداری کرده و هزینههایی را به کشور تحمیل کرده است، نمیتواند راهبردی پایدار باشد.
-چرا نظام سیاسی کشور، با وجود شواهد متعدد، حاضر به بازنگری در این سیاست نیست؟
وابستگی یکجانبه به هیچ قدرتی، نمیتواند ضامن امنیت و توسعه کشور باشد
این موضوع نیازمند پاسخگویی مسئولان تصمیمگیرنده در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی است. اظهارات اخیر دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین، نیز در همین راستا قابل تأمل است و باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
در نهایت، ایران باید روابط خارجی خود را بر اساس منافع ملی، اصول راهبردی، و محاسبه دقیق سود و زیان تنظیم کند. وابستگی یکجانبه به هیچ قدرتی، از جمله روسیه، نمیتواند ضامن امنیت و توسعه کشور باشد. سیاست خارجی موفق، سیاستی است که در آن، استقلال، توازن، و منافع ملی در اولویت قرار گیرد.
