شفقنا – بخشی از فرمان امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر، به یکی از کلیدیترین اصول حکمرانی، یعنی اخلاق مسئولین در مواجهه با خواص و خویشاوندان، اختصاص دارد. ایشان با هشدار دربارهی طمعورزی، چپاولگری و عدم انصاف اطرافیان زمامدار، دستور میدهد که حاکم باید قاطعانه با ریشههای ستمکاری خواص مقابله کرده، از واگذاری اموال و امتیازات عمومی به آنان بپرهیزد و در اعطای حق، بین خویش و بیگانه تفاوتی قائل نشود؛ زیرا هرگونه امتیازدهی به نزدیکان، علاوه بر زیان به مردم، عیب و ننگ ابدی برای حاکم به همراه خواهد داشت. همچنین، راهکار شفافسازی و عذرخواهی برای زدودن سوءظن از ذهن مردم را به عنوان یک وظیفه اخلاقی و سیاسی بیان میفرماید.
در نامه 53 نهج البلاغه آمده است:
همانا زمامداران را خواص و نزديكانى است كه خود خواه و چپاولگرند، و در معاملات انصاف ندارند، ريشه ستمكاريشان را با بريدن اسباب آن بخشكان، و به هيچ كدام از اطرافيان و خويشاوندانت زمين را واگذار مكن، و به گونه اى با آنان رفتار كن كه قرار دادى به سودشان منعقد نگردد كه به مردم زيان رساند، مانند آبيارى مزارع، يا زراعت مشترك، كه هزينه هاى آن را بر ديگران تحميل كنند، در آن صورت سودش براى آنان، و عيب و ننگش در دنيا و آخرت براى تو خواهد ماند.
حق را به صاحب حق، هر كس كه باشد، نزديك يا دور، بپرداز، و در اين كار شكيبا باش، و اين شكيبايى را به حساب خدا بگذار، گر چه اجراى حق مشكلاتى براى نزديكانت فراهم آورد، تحمّل سنگينى آن را به ياد قيامت بر خود هموار ساز.
و هر گاه رعيّت بر تو بد گمان گردد، عذر خويش را آشكارا با آنان در ميان بگذار، و با اين كار از بدگمانى نجاتشان ده، كه اين كار رياضتى براى خود سازى تو، و مهربانى كردن نسبت به رعيّت است، و اين پوزش خواهى تو آنان را به حق وامى دارد.
و هر گاه رعيّت بر تو بد گمان گردد، عذر خويش را آشكارا با آنان در ميان بگذار، و با اين كار از بدگمانى نجاتشان ده، كه اين كار رياضتى براى خود سازى تو، و مهربانى كردن نسبت به رعيّت است، و اين پوزش خواهى تو آنان را به حق وامى دارد.
