شفقنا افغانستان- در روزی که جهان برای تجلیل از «روز جهانی دختر» به ستایش امید، توانایی و رؤیای دختران میپردازد، در افغانستان میلیونها دختر از پشت دیوارهای بلند ممنوعیت، تنها نظارهگر این جشن جهانیاند.
اینجا، رؤیا جرم است و تحصیل گناه؛ جایی که طالبان با سیاستهای زنستیزانه خود نهتنها دروازهٔ مکاتب را بستهاند بلکه پنجرهٔ امید را نیز از روح و روان نسل تازه دختران گرفتهاند.
به گزارش شفقنا افغانستان؛ چهار سال پس از بازگشت طالبان، افغانستان به تنها کشوری در جهان بدل شده که در آن تحصیل دختران ممنوع است واقعیتی تلخ که اکنون سلامت روانی میلیونها دختر نوجوان را در معرض بحرانی خاموش و مرگبار قرار داده است.
امروز، در روزی که جهان از پیشرفت دختران سخن میگوید، دختر افغان در سکوت، میان دیوارهای ترس، ناامیدی و انزوا برای بقا میجنگد.
واقعیت تلخ: افغانستان تنها کشور با ممنوعیت تحصیل دختران
طبق گزارش یونسکو و سازمان ملل متحد، افغانستان تنها کشور جهان است که در آن دختران از تحصیل در دورههای متوسطه و دانشگاهی محروماند.
حدود ۱.۵ میلیون دختر نوجوان از سال ۲۰۲۱ تاکنون از رفتن به مکتب بازماندهاند.
این محرومیت آموزشی، تأثیری فراتر از یادگیری دارد تحصیل برای بسیاری از دختران تنها مسیر ارتباط اجتماعی، خودباوری و امید به آینده بود. با بسته شدن دروازههای مکاتب دنیای آنها نیز فرو ریخته است.
بحران خاموش: تأثیر مستقیم بر سلامت روان
تحقیقات سازمان جهانی بهداشت (WHO) و برنامههای سلامت روان جامعهمحور (MHPSS) نشان میدهند که در میان دختران افغان افسردگی، اضطراب، استرس مزمن و ناامیدی از آینده به شکل نگرانکنندهای در حال افزایش است.
بسیاری از دختران در گفتگوهای میدانی از «احساس بیفایدگی»، «از دست رفتن انگیزه» و «ترس از آینده مبهم» سخن میگویند.
یکی از معلمان زن در کابل بهصورت محرمانه میگوید:
«دخترانی که روزی شاگرد ممتاز بودند، حالا از خانه بیرون نمیروند، حرف نمیزنند و شبها گریه میکنند.»
فشارهای چندگانه بر روان دختران
بحران سلامت روان دختران در افغانستان تنها ناشی از بسته شدن مکاتب نیست بلکه مجموعهای از فشارهای همزمان بر دوش آنها سنگینی میکند:
فقر اقتصادی و ناامنی غذایی: خانوادههای بسیاری پس از سقوط نظام جمهوری دچار فقر شدید شدهاند؛ این وضعیت فشار روانی را تشدید میکند و حتی برخی خانوادهها دختران خود را به ازدواج زودهنگام وادار میکنند.
خشونت خانگی و اجتماعی: در محیطهای بسته و بدون نظارت، خشونت روانی، جسمی و حتی جنسی علیه دختران رو به افزایش است.
محدودیت ارتباطات و انزوای اجتماعی: قطع و محدودیت اینترنت در بسیاری از مناطق باعث شده ارتباط دختران با دوستان و دنیای بیرون کاهش یابد.
ترس از آینده و فقدان الگو: نسلی از دختران با این پرسش مواجهاند که «آینده من چیست؟» و هیچ پاسخ روشنی نمییابند.
ازدواج زودهنگام؛ فرار از فقر یا سقوط در رنج؟
گزارشهای یونیسف نشان میدهد که نرخ ازدواجهای اجباری در برخی ولایات افغانستان تا ۳۰ درصد افزایش یافته است.
دخترانی که از تحصیل بازماندهاند در معرض فشارهای خانوادگی برای ازدواج در سنین پایین قرار دارند تجربهای که پیامدهای شدید روانی از جمله اضطراب، افسردگی پس از ازدواج و احساس «بیهویتی» را در پی دارد.
در ولایت بدخشان یک فعال اجتماعی میگوید:
«بسیاری از دختران فقط برای رهایی از فقر ازدواج میکنند، اما به زودی وارد چرخهای از خشونت و بیقدرتی میشوند.»
نابودی نظام حمایتی سلامت روان
در سالهای اخیر بسیاری از مراکز مشاوره و رواندرمانی که با کمک سازمانهای بینالمللی فعالیت داشتند، بسته یا محدود شدهاند.
کارشناسان میگویند سیستم سلامت افغانستان از ابتدا در زمینه رواندرمانی ضعیف بود اما اکنون با کاهش بودجههای بینالمللی و سیاستهای محدودگر طالبان تقریباً فروپاشیده است.
سازمان جهانی بهداشت در گزارش ۲۰۲۵ خود هشدار داده است که:
«نیاز به خدمات سلامت روان در افغانستان بیش از هر زمان دیگری است اما ظرفیت پاسخگویی به آن در پایینترین سطح تاریخ معاصر قرار دارد.»
تابوهای فرهنگی و سکوت اجتماعی
در جامعهای که مشکلات روانی اغلب با «کمباوری دینی» یا «ضعف شخصی» اشتباه گرفته میشود، دختران کمتر جرأت بیان دردهای روانی خود را دارند.
مشاوره روانی هنوز در بسیاری از مناطق افغانستان با شرم و قضاوت همراه است؛ این تابوها سبب شده بسیاری از رنجهای روانی بیصدا و پنهان بماند.
پیامدهای روانی: از افسردگی تا خودآسیبی
کارشناسان سلامت روان هشدار میدهند که موجی از افسردگی، اضطراب و بیانگیزگی نسل جدید دختران افغان را دربر گرفته است.
مواردی از خودآسیبی و اقدام به خودکشی در میان دختران نوجوان در ولایات مختلف گزارش شده است؛ پدیدهای که بهگفته نهادهای محلی در سالهای اخیر بهطور نگرانکنندهای رو به افزایش است.
بسیاری از این خودکشیها نتیجه مستقیم ناامیدی، فشار خانوادگی، ازدواج اجباری و فقدان چشمانداز آینده است.
با نبود خدمات روانپزشکی ترس از قضاوت اجتماعی و سکوت اجباری این فاجعه اغلب بیصدا رخ میدهد و در سایه بیتوجهی پنهان میماند.
نقش جامعه جهانی و سازمانهای بینالمللی
اگرچه سازمانهای بینالمللی مانند یونسکو، یونیسف و WHO بارها نسبت به وضعیت دختران هشدار دادهاند اما به دلیل کنترل طالبان بر نهادهای داخلی اجرای برنامههای گسترده بسیار دشوار شده است.
کارشناسان معتقدند باید تمرکز بر سه حوزه باشد:
آموزش از راه دور و آنلاین برای دختران محروم از مکتب
ایجاد برنامههای حمایت روانی جامعهمحور
فشار دیپلماتیک بینالمللی برای بازگرداندن حق آموزش زنان و دختران
راهکارها و پیشنهادها
برای کاهش بحران سلامت روان دختران افغان مجموعهای از اقدامات همزمان ضروری است:
بازگشایی فوری مکاتب دخترانه: آموزش نهفقط حق انسانی بلکه درمان روانی و امید به زندگی است.
ایجاد فضاهای امن روانی و اجتماعی برای دختران: مانند مراکز فرهنگی، کارگاههای مهارتآموزی و برنامههای گروهی.
تقویت خدمات رواندرمانی محلی: آموزش کارمندان بهداشت برای ارائه مشاورههای ابتدایی روانی.
برنامههای حمایتی اقتصادی برای خانوادهها: تا فشار مالی عامل ازدواج زودهنگام نباشد.
پوشش رسانهای مسئولانه: خبرنگاران باید با حفظ کرامت دختران، صدای آنان را به جهان برسانند.
روز جهانی دختر؛ روزی برای شنیدن صدای خاموشان
روز جهانی دختر در سال ۲۰۲۵ با شعار «دختری که هستم، تغییری که رهبری میکنم» برگزار میشود؛ اما در افغانستان میلیونها دختر حتی اجازه ندارند رؤیای رهبری در سر بپرورانند.
آنچه امروز لازم است همدلی، اقدام و فشار جهانی برای بازگرداندن حق آموزش، حق زندگی و حق سلامت روان به دختران این سرزمین است.
و در آخر
در افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان سلامت روان دختران بهصورت سیستماتیک نابود میشود.
محرومیت از آموزش، فقر، خشونت و انزوا نسل جوان را در چرخهای از افسردگی و ناامیدی فرو برده است.
در روز جهانی دختر، جهان باید به یاد داشته باشد که پشت هر درِ بستهٔ مکتب، دختری نشسته که هنوز رویای فردا را در دل دارد و این رویا نباید خاموش شود.
