آیت الله علوی بروجردی: عبودیتِ حقیقی آن است که بنده جز آنچه مولایش می‌خواهد، اراده نکند

شفقنا- آیت الله علوی بروجردی گفت: ما در بسیاری از موارد، در مقام تشخیص دچار نوعی اجتهاد شخصی می‌شویم و برای خود معناهایی می‌سازیم؛ گویی خود را حق مطلق می‌دانیم و تصور می‌کنیم هرچه می‌گوییم و می‌فهمیم، همان حقیقت است.

به گزارش شفقنا، آیت الله علوی بروجردی در جلسه‌ درس خارج فقه که روز چهارشنبه 16 مهر ۱۴۰۴ برگزار شد، با شرح فراز «وَاجْعَلْنِي مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ» از دعای مکارم‌الاخلاق امام سجاد (ع)، به تبیین معنای عبودیت و جایگاه عبد صالح در نگاه اهل‌بیت (علیهم السلام) پرداخت.

وی بیان داشت: اینکه امام سجاد (ع) از خدا مسئلت می‌کنند که «مرا از عباد صالح خود قرار بده»، باید دانست که عبد صالح بودن شأن والایی دارد. عبودیت به‌معنای مطلق «بنده بودن» نیست؛ بلکه عبودیتی مراد است که همراه با «صلاح» و «تشخیص درست» باشد.

وی ادامه داد: عبودیت به این معناست که انسان واقعاً عبد باشد، «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ»، یعنی بنده‌ای که تمام نگاهش به نگاه مولی است، با اراده‌ی او حرکت می‌کند و هیچ استقلالی برای خود قائل نیست. این مقام، همان مقامی است که خداوند پیامبر خود را به آن مفتخر کرده است.

آیت‌الله علوی بروجردی افزود: در تشهدِ نماز، ما هر روز چندین بار می‌گوییم: «وأشهد أن محمداً عبده و رسوله» این تعبیر معنای بلندی دارد؛ اینکه خداوند پیامبرش را نخست به عنوان «عبد» معرفی کرده، نشان می‌دهد که عبودیت بر رسالت مقدم است. شأن عبودیت فراتر از رسالت است؛ زیرا عبودیت، مقدمه و ریشه‌ی همه‌ی مقامات معنوی است.

وی تاکید کرد: عبدی که نگاهش صرفاً تابع و بدون تمیز باشد کافی نیست؛ لازم است بنده در مقام عبودیت، صلاحیت تشخیص خواست مولی را هم داشته باشد. فراز «واجعلنی من صالح العباد» درخواست عبودیت به تنهایی نیست، بلکه درخواستِ عبودیتی همراه با صلاح در تشخیص و عمل است.

وی در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به لغزش‌های رفتاری در عرصه تشخیص و داوری‌های دینی بیان داشت: ما در بسیاری از موارد، در مقام تشخیص دچار نوعی اجتهاد شخصی می‌شویم و برای خود معناهایی می‌سازیم؛ گویی خود را حق مطلق می‌دانیم و تصور می‌کنیم هرچه می‌گوییم و می‌فهمیم، همان حقیقت است. هر که از این خط و روش ما فاصله بگیرد، او را منحرف می‌پنداریم و حتی با استنادهای نادرست، خود را در برخورد با او مجاز می‌شماریم؛ در حالی‌که این همان مصداقِ اخسرین اعمالا است. انسان آزاد نیست هرچه را خود پسندید، عمل صالح بداند. عبودیتِ حقیقی آن است که بنده، جز آنچه مولایش می‌خواهد، اراده نکند؛ اما برای درک خواست مولی، نیاز به صلاح و تشخیص صحیح دارد، و این همان مقامی است که عبد صالح را از دیگران جدا می‌کند.

آیت‌الله علوی بروجردی برای توصیف اهمیت تشخیص نمونه‌هایی از تاریخ اهل بیت را بیان کرد و گفت: سلیمان بن صرد خزاعی هرچند انسانی مورد وثوق و پرهیزکار بود، اما در موقعیت حساس کوفه در تشخیص تعلل کرد و با تأمل و احتیاط عمل خود و اینکه باید جان شیعیان حفظ شود به حرف نائب امام، مسلم بن عقیل نکرد و گفت اگر امام تشخیص داد خواهند جنگید! و این تعلل پیامدهای سنگینی برای جامعه شیعی به جا گذاشت. این واقعه نمونه‌ای روشن از اهمیت «تشخیصِ صالح» در لحظات حساس تاریخی است و بر همین اساس، صلاح و تشخیص از ارکان عبد صالح به شمار می آید.

وی در ادامه با اشاره به مقام و شخصیت حضرت اباالفضل العباس (ع) بیان داشت: در زیارت آن حضرت می‌خوانیم «السلام علیک أیها العبد الصالح»؛ یعنی بنده‌ی صالحی که در کنار امام خود ایستاد و با اینکه برایش امان‌نامه آوردند و حتی امام حسین(ع) نیز اجازه‌ی بازگشت داده بودند، اما ایشان تصمیم گرفت در کنار برادر و امامش بماند و جان خود را در راه او فدا کند. همین تشخیص درست و تصمیم و وفاداری، منجر به شکل‌گیری آیینی شد که تا امروز پیوند مردم با عاشورا را حفظ کرده است. آثار تشخیص صحیح در صحنه‌ی تاریخ نشان می‌دهد که انتخاب درست، چگونه می‌تواند مسیرها را دگرگون سازد.

وی بیان داشت: عاشورا و جلوه‌های آن چنان تأثیرگذار است که حتی پیروان ادیان و فرهنگ‌های دیگر را نیز متأثر ساخته است؛ چنان‌که گاه مسیحیان در مراسم عزاداری سیدالشهدا (علیه السلام) شرکت می‌کنند و حتی افرادی از دیگر فرهنگ ها و کشورها مانند هندو و امثال آن نیز روضه‌خوان و خدمت‌گزار مجالس امام حسین(ع) می‌شوند. این جلوه، نشان‌دهنده‌ی هنر جذب و پیام جهانی عاشوراست.