شفقنا- رئیس دانشکده مطالعات اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه رساله های عملیه موجود دارای زبان خشک هستند، گفت: این رساله ها در مقام بیان باید و نباید و با زبان دستور و تکلیف هستند و نسل جوان هم تکلیف پذیر نیست بنابراین لازم است زبان و ادبیات این رساله ها متناسب با نسل جوان تغییر کند و موضوعات نوین هم در ابواب جدید بدان ها اضافه شود.
دکتر محمد جاودان در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: رساله های عملیه با شکل و ساختار و ادبیات فعلی ممکن است برای بخشی از جامعه کاربرد داشته باشد اما علی القاعده ذهنیت و زبان و ادبیات نسل جدید دچار دگرگونی شده و تغییراتی کرده و ادبیات این رساله های عملیه «قدیمی» شده است.
وی تصریح کرد: رساله های عملیه فارسی که دفاتر مراجع تقلید چاپ و در اختیار مردم می گذارند، ظاهرا به کار مرحوم علامه کرباسچی در زمان حضرت آیت الله العظمی بروجردی برمی گردد. این کار بازتاب دهنده ادبیات و شیوه های ارتباطی و زبانی آن دوره است. درحالیکه از آن زمان تاکنون، تحولات زیادی را پشت سر گذاشتیم مخصوصا که این تحولات بسیار فراوان شده و فناوری های نوین آمده و این رسانه ها و فضای مجازی یک ادبیات جدیدی را رقم زده است.
وی ادامه داد: پیشرفتهای صورت گرفته در علوم و دانشها، به همراه تغییرات اساسی در ارتباطات جهانی و شبکههای جهانی که مرزهای جغرافیایی را در هم شکسته، موجب شکلگیری ذهنیت و زبان تازهای شده است. این تحولات همچنین نیازها و موضوعات جدیدی را به وجود آورده و مسائل مستحدثه در حوزههای مختلف شکل گرفته است. بنابراین، رسالههای عملیه که شامل بیان احکام شرعی و راهکارهای عملی برای افراد متدین هستند، باید با این ذهنیت و زبان جدید هماهنگ شوند و ادبیات نوین باید به این رسالهها وارد شود.
وی گفت: کرباسچی های جدیدی باید ظهور پیدا کنند و رساله های جدید با شکل جذاب تدوین کنند. بنظر می رسد، رساله های عملیه موجود هم از نظر گفتاری و نوشتاری و هم از جهت موضوعات و محتوا و ساختار و اصلاحات نیاز به بازاندیشی دارد و بازنویسی دارند.
رئیس دانشکده مطالعات اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان داشت: رساله های عملیه که در دست ماست دارای قدمت 60 الی 70 ساله است که به نظر می رسد حتی در زمان خود هم جامع نبوده و کاستی هایی داشته است. امروزه این کاستی ها زیاد شده است و لازم است که یکسری موضوعات را وارد این رساله ها بکنیم و چند جلد به آنها اختصاص دهیم. فرض کنید در حوزه سیاست، نسل جدید و حتی نسل قدیمی تر با مسائل مختلفی مواجه هستند که باید بحث شود و لازم است حتی بابی در رساله ها به این موضوعات اختصاص داده شود.
وی با بیان اینکه برخی ابواب در رساله ها به صورت ضمیمه آمده یا به صورت استفتائات مطرح شده است، گفت: یکی از مباحثی که در رساله ها بدان توجه شده، موضوع «بانکداری» است اما اگر ساختار جدیدی به رساله های عملیه داده شود باید فصل مستقلی را به این موضوع اختصاص دهند.
وی محیط زیست را هم مورد توجه قرار داد و خاطرنشان کرد: امروزه محیط زیست خیلی اهمیت پیدا کرده و مانند گذشته نیست؛ برخورد با حیوانات، درختان، جنگل ها، آب، طبیعت و … باب گسترده ای است که باید در رساله های عملیه بدان توجه شده و فصل خاصی به آن اختصاص داده شود.
وی افزود: احکام محیط زیست در جای خود بحث می شود، به همان ترتیب، اخلاق محیط زیست هم باید بیان شود. در دنیای امروز روی اخلاق محیط زیست در دانشگاه ها خیلی بحث می شود.
جاودان گفت: مالکیت مجازی، ارزهای مجازی، تقطیع سخنان که در برخی موارد با آبروی فرد مرتبط است، ارجاعات به منابع دروغین، تحریف های تاریخی و احکامی که به فضای مجازی مربوط می شود و نیز مسائل پزشکی جدید از موضوعاتی است که در رساله های عملیه باید احکام شرعی آنها بیان شود.
وی پیشنهاد کرد: مبلغان در منابر خود به مسائل مبتلابه روز بپردازند؛ به عنوان نمونه، مسائل مربوط به رانندگی که در کشور ما متاسفانه فراوان است. راننده ای که با سرعت غیر مجاز و عدم رعایت قوانین رانندگی به دیگری خسارت مالی یا جانی می زند یا پارک کردن دوبل که سبب از دست رفتن زمان دیگرانی می شود که در ترافیک می مانند. مسئولیت اخلاقی و شرعی اینها باید هم توسط مبلغان و هم رساله های عملیه بیان شود.
وی بیان داشت: برخی مراجع تقلید در ابتدای رساله خود اعتقادیات را بیان کردند یا مسائل مربوط به توحید را آورده اند که این خوب است اما باید این مسائل با زبان ساده و استدلالی بیان شود.
وی افزود: رساله های عملیه زبان «خشک» دارند یعنی زبان آنها، زبان الزام و تکلیف است و کسی تکلیف را دوست ندارد بنابراین باید این زبان از «خشکی» بیرون بیاید و جذاب شود. به عنوان مثال، شروع رساله های عملیه با مسئله «تقلید» است. چقدر خوب است که در زمان کنونی که شبهاتی درباره این مسئله در فضای مجازی مطرح می شود، چند صفحه از رساله های عملیه را به فلسفه رجوع افراد به مرجع تقلید با زبان جذاب اختصاص دهند و بلکه اصل تعبد به صورت خردمندانه و خردپذیر تبیین شود.
وی درباره جلوگیری از متورم شدن رساله های عملیه با افزودن موضوعات و باب های جدید به آنها گفت: رساله های عملیه مکمل هایی تحت عنوان «استفتائات» دارند که با هدف پاسخگویی بیشتر به مسائل است. اما به نظر بنده، کارشناسان و متخصصان در حوزه های مختلف باید مامور شوند کار جدی روی رساله ها کنند و بخشی از مسائل و فروعی که محل رجوع نیستند را حذف و موضوعات محل ابتلا را اضافه کنند.
وی ادامه داد: راهکار دیگر این است که یک نسخه حجیم رساله های عملیه تهیه شود و یک نسخه مختصرتر از دل آن بیرون آورده شود و مسائل موردنیاز و مورد ابتلای جامعه را منعکس کرده و در اختیار عموم قرار دهند.
عضو هیئت علمی گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب معتقد است: رساله های عملیه فعلی که به زبان فارسی نوشته شده اند برای اینکه مورد استفاده تمام مسلمانان در شرق و غرب عالم قرار گیرد باید بومی سازی شوند و متناسب با احتیاجات و نیازها و مسائل مردم آن جوامع باشند.
وی به عنوان مثال به اثر حضرت آیت الله جوادی آملی اشاره کرد و گفت: کتاب «مفاتیح الحیاة» حاوی مسائل دنیوی با استقبال مردم مواجه شد و چندین مرتبه چاپ شد. رساله های عملیه هم اگر از لحاظ ادبیات و ساختار و ابواب و زبان تغییر کند و بروز شود قطعا مورد استقبال قرار خواهند گرفت.
وی به فاصله نسلی اشاره کرد و گفت: تصویر نسل کنونی نسبت به دنیا و زندگی و ارتباط انسان ها با یکدیگر، خدا و دین تغییر کرده و این تغییرات در رساله ها دیده نمی شود یا بسیار کم است و هنوز همان رساله های قدیمی بازنشر می شوند.
دکتر جاودان تاکید کرد: شواهد نشان می دهد نسل امروز نمی تواند با رساله های عملیه ارتباط برقرار کند. البته باید این را هم در نظر داشت که ادبار به مسائل دینی و اقبال به مادی گری امری جهانی است و مختص جامعه ما نیست. به عبارت دیگر، یک نوع دنیاگرایی عام در جهان در جریان است و افراد به دنبال بهره بردن بیشتر از دنیا هستند.
