شفقنا- استاد دروس خارج حوزه علمیه گفت: روحانیت و حوزه های علمیه باید مطابق با نیازهای زمان و متناسب با شرایط جغرافیایی احکام را استنباط کرده و با نگاه فقهی جدید به مسائل، نیازهای شرعی مردم را پاسخ دهند. رساله های عملیه از لحاظ زبان قابل فهم بویژه برای جوانان دارای نقص هستند همچنانکه بسیاری از مسائل روز هم در این رساله ها به چشم نمی خورد و لازم است ابواب و موضوعات جدید بدانها اضافه شود.
استاد محسن غرویان در گفت وگو با شفقنا بیان داشت: امام خمینی در ابتدای جلد نخست تحریرالوسیله مطالبی را راجع به رساله های عملیه و لزوم تقلید و اجتهاد بیان کردند. ایشان همچنین کتاب مستقلی تحت عنوان «اجتهاد و تقلید» دارند که راجع به محتوای رساله هاست و درباره اینکه اجتهاد باید مطابق مقتضیات زمان و مکان باشد به طور مبسوط مطالبی بیان کردند که علاقمندان را بدان ارجاع می دهم.
برخی مجتهدین گاهی از زمان عقب هستند و نیازهای زمان را درک نکردند
وی ادامه داد: رساله های عملیه پاسخ دین به نیازهای بشر در مورد مسائل زندگی و سبک زندگی است. درواقع مجتهدینی که رساله می دهند می خواهند پاسخ دین را به نیازهای انسان متمدن بیان کنند. از سوی دیگر، انسان در حال تحول است و نیازهای او هم تغییر می کند. نوع تدین و نوع زندگی دینی هم تحت تاثیر تحولات جدید است بنابراین رساله های عملیه باید پاسخ این سوالات جدید را به انسان مسلمان بدهد؛ اما متاسفانه برخی مجتهدینی که رساله چاپ می کنند گاهی خودشان از زمان عقب هستند یعنی نیازهای زمان را درک نکردند یا توجهی به نیازهای زمان ندارند. به طور کلی رساله های عملیه موجود در بسیاری از مسائل عصر جدید که انسان متمدن بدان نیاز دارد عقب هستند درحالیکه لازم است خود را با شرایط جدید و تحولات زمانه هماهنگ کنند و این مستلزم آن است که مجتهدین و علمایی که رساله عملیه می نویسند در جریان تحولات انسان معاصر باشند و نیازهای او را بشناسند، انتظار بشر از دین را مطالعه کرده و سپس برحسب نیازهای جدید رساله های عملیه را بنویسند. از این جهت، نقص در رساله های عملیه موجود به چشم می خورد.
وی با بیان اینکه رساله های عملیه کنونی از لحاظ زبان قابل فهم برای جوانان دچار نقص هستند، گفت: از یکسو علما تعلیم و تعلم مسائل دینی را واجب می دانند و مردم باید از علما سوال کنند، از سوی دیگر علما و مطالب آنها باید سهل الوصول باشد یعنی کتاب و رساله های آنها با ادبیات سنگین که نسل جوان بدان آشنایی ندارد، نوشته نشود. برخی رساله ها از این روانی برخوردار نیستند و بسیار ثقیل الفهم هستند و نسل جوان از آن زده می شود. به نظر من، باید تحولی در نگارش و ادبیات رساله های عملیه به وجود بیاید تا نسل جوان دانشگاهی بتوانند مطالب این رساله های عملیه و فلسفه احکام را در حد و اندازه درک خود بفهمند. می توان پاورقی ها و تعلیقات و ملحقاتی در این رساله های عملیه اضافه کرد که فلسفه احکام توضیح داده شود.
نیازمند ابواب و موضوعات جدید در رساله های عملیه هستیم
وی با بیان اینکه نیازمند ابواب و موضوعات جدید در رساله های عملیه هستیم، گفت: بسیاری از مراجع علاوه بر ابواب مربوط به صوم و صلوة و طهارت و امثالهم، بخشی با عنوان مسائل مستحدثه مطرح می کردند. به عنوان مثال، امام خمینی در رساله خود بخشی با عنوان مسائل جدید داشتند. آیت الله هاشمی شاهرودی هم در رساله خود بخشی را به مسائل جدید اختصاص داده بودند. ولی مسائل مستحدثه هرروز اضافه می شود که نیاز به اظهارنظر مجتهد دارد و دیدگاه دین باید بیان شود.
وی تصریح کرد: معاملات دیجیتالی، رمزارزها، بیمه، لقاح مصنوعی، کاشت نطفه در رحم و …. مسائل جدیدی هستند که نیاز به نگاه های جدید فقهی دارد بنابراین باید سال به سال مسائل جدیدی در این رساله های عملیه اضافه شود.
استاد دروس خارج حوزه علمیه بیان کرد: ما با دو دسته مسائل در رساله های عملیه مواجهیم؛ یک دسته مسائل فردی هستند و دیگری مسائل سیاسیات و اجتماعیات است. امروزه یک فرد مسلمان هم باید تکلیف شرعی خود را در مسائل سیاسی و اجتماعی بداند و هم در مسائل عبادی فردی.
وی افزود: فقها و مجتهدین تا قبل از انقلاب اسلامی بیشتر به مسائل فردی توجه داشتند ولی امام خمینی جزو پیشتازان این عرصه بودند که فقه را به صحنه جامعه و حوزه سیاست آوردند و فقه و احکام فقهی را در مسائل سیاسی و اجتماعی و رهبری جامعه مطرح کردند و به دنبال ایشان برخی از مجتهدین دیگر هم رویکرد تازه ای نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی پیدا کردند اما غالب رساله های عملیه در حال حاضر خالی از مسائل سیاسی و اجتماعی و بیشتر ناظر به ابواب عبادی فردی است.
رساله های عملیه نیازمند بحث های جدید با نگاه فقهی جدید هستند
وی تاکید کرد: با توجه به رویکرد امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب اسلامی، بنظر می رسد که مسائل سیاسی و اجتماعی، اقتصاد، عدالت اجتماعی، خانواده، قضا، وکالت، فلسفه حقوق، آزادی در بیان و آزادی در پوشش و تمام رفتارهایی که جنبه اجتماعی دارد نیاز به نگاه فقهی جدید دارد.
وی گفت: میزان آزادی پوشش و محدودیت های نوع پوشش از مسائلی است که نیاز به فلسفه فقه و فلسفه حقوق دارد درحالیکه در رساله های عملیه سنتی مطرح نشده و باید بحث های جدیدی ارائه شود.
جای فقه اخلاق و فقه حقوق در رساله های عملیه خالی است
وی گفت: حقوق و اخلاق با عمل یک انسان دینی و مذهبی سروکار دارد. هر حقی یک تکلیفی ایجاد می کند و رساله های عملیه تکالیف ما را مشخص می کنند. در نظام های حقوقی دنیا در کنار هر حقی، یک تکلیفی مطرح می شود؛ مثلا پدر و مادر بر فرزند حق دارند، در مقابل، فرزند تکلیف دارد که باید حق پدر و مادر را ادا کند. بنابراین حق و تکلیف باهم هستند پس در رساله های عملیه باید بحث های حقوقی داشته باشیم و فقه الاخلاق هم مطرح شود.
وی تصریح کرد: لزومی ندارد که تمام اینها در یک کتاب باشد ولی هربخشی می تواند یک رساله عملیه باشد. یک رساله عملیه مجموعه آئین زندگی فرد مسلمان را مشخص می کند و اشکالی ندارد که در چند جلد باشد. آنچه مسلم است اینکه جای فقه اخلاق و فقه حقوق در رساله های عملیه خالی است و باید به نحو مبسوط و روشن بیان شود.
غرویان با تاکید بر لزوم بخش بندی رساله های عملیه گفت: تحولات جهانی در اعمال عبادی مانند روزه و نماز تاثیر ندارند اما در مسائل سیاسی و اجتماعی و حقوق انسان موثر هستند و ما باید احکام فقهی خود را با علم روز و انسان شناسی روز متناسب کنیم به نحوی که انسان امروز آن را بفهمد و پذیرش کند.
وی اظهار داشت: ما مدعی هستیم که فقه آئین اداره زندگی بشر است بنابراین مجتهدین باید مبانی و اصول دین شناسی را بدانند و موضوعات جدید را هم درست بشناسند و استنباط کنند و پاسخ نیازهای جدید را استکشاف کرده و نظر دهند. اگر مجتهدین ما در جریان مسائل جدید قرار گیرند قدرت دارند که احکام را از منابع استنباط کرده و پاسخ مسائل جدید را بدهند.
ضرورت تدوین رساله های عملیه به زبان های مختلف و متناسب با شرایط محیطی
وی با بیان اینکه نظام فقهی شیعیان با دیگر مذاهب اسلامی تفاوت دارد، گفت: مبانی کلامی شعه هم با دیگر مذاهب اسلامی تفاوت دارد. کسانی که اهل سنت و پیرو یکی از مذاهب چهارگانه بوده اند، و شیعه شده اند باید با کلام شیعه آشنا شوند و با فلسفه احکام در مذهب شیعه آشنایی پیدا کنند لذا ضرورت دارد، مجتهدین شیعه در رساله عملیه خود بخش هایی را اضافه کنند. در بین فقهای گذشته، شیخ طوسی این کار را کرده و کتاب «خلاف» را نوشت و اختلاف فتاوای فقهای شیعه با اهل سنت را درآورد. بنده درس خارج فقه حضانت را با رویکرد تطبیقی دارم که در آن نظرات چهار فرقه اهل سنت و نظرات شیعه را بیان می کنم. جهان امروز، جهان تکثر ادیان و مذاهب و افکار و مکاتب است. ما باید مواضع اختلافی را در درس های خود بیان کرده و استدلال خود را بگوئیم. این بحث ها برای مستبصرین می تواند خیلی مفید باشد.
وی تاکید کرد: رساله های عملیه هم باید متناسب با نیازهای جدید و نیز متناسب با مناطق مختلف جهان شود. شرایط جغرافیایی و شرایط زندگی در هر کشوری، سوالات شرعی جدید را پدید می آورد مانند روزه گرفتن در قطب. رساله های عملیه ما باید متناسب با مناطق مختلف سکونت مسلمانان و شیعیان، مسائل مربوط به آن منطقه را داشته باشد و از نظر زبان هم رساله های عملیه به زبان های مختلف به دنیا عرضه شود و به آسانی قابل فهم باشد تا بتواند در اقصی نقاط پاسخ سوالات خود را دریافت کنند.
رساله های عملیه در نرم افزارهای مختلف بارگذاری شوند
وی با اشاره به پیشرفت تکنولوژی و فناوری های نوین گفت: رساله های عملیه باید در نرم افزارهای مختلف و به اشکال مختلف بارگذاری شود تا مقلدین و افراد به راحتی به این مطالب دست یابند. امروزه ضرورتی به چاپ مکتوب رساله های عملیه نیست بلکه آنچه اهمیت دارد انتشار است. مراجع و مجتهدین دارای سایت هستند و استفتائات و نظرات آنها بارگذاری می شود و این باید گسترش یابد و رساله های عملیه به اشکال مختلف در اختیار مقلدین قرار گیرد.
مسئولین و مدیریت حوزه علمیه باید خود را با جهان امروز هماهنگ کنند و به این نکته توجه کنند که زمان به سرعت در حال گذر است و تحولات به سرعت در دنیا در حال رخ دادن است و دروس خارج فقهی و اصولی باید از زمان عقب نیفتند والا روحانیت و حوزه های علمیه از گردونه خارج می شوند و مردم وقتی نیازهای فکری و عقیدتی و دینی خود را از حوزه دریافت نکنند به سراغ منابع دیگر می روند و فلسفه وجودی حوزه ها از دست خواهد رفت.
