شفقنا- دکتر محمد مسجدجامعی چالشهای موجود در تحقق مفهوم «دولت – تمدن» در کشورهای ترکیه و هند را مورد بررسی قرار داد.
به گزارش شفقنا به نقل از اندیشه ما، نشست «دولت-تمدن؛ هند و ترکیه در تقاطع تاریخ و سیاست» با هدف بررسی پیچیدگیهای تاریخی، فرهنگی و سیاسی دو کشور مهم آسیایی، هند و ترکیه، برگزار شد. این نشست فرصتی بود برای تحلیل چگونگی تأثیر تاریخ و تمدن در شکلگیری دولتهای مدرن، و نقش سیاست داخلی و خارجی در مسیر توسعه و تعاملات بینالمللی این دو کشور.
مقدمه: مفهوم دولت-تمدن و اهمیت هند و ترکیه
موضوع نشست حول محور مفهوم «دولت-تمدن» شکل گرفت؛ مفهومی که به بررسی رابطه بین هویت تمدنی و ساختارهای دولت مدرن میپردازد. تمدن به عنوان مجموعهای از باورها، فرهنگ، سنتها و تاریخ مشترک، در شکلدهی به هویت ملی و سیاستهای دولت نقش کلیدی دارد.
از سوی دیگر، دولت مدرن نمادی از ساختار سیاسی، قوانین و نهادهای رسمی است که کنترل و سازماندهی جامعه را به عهده دارد. در تقاطع این دو، هند و ترکیه قرار دارند که هر کدام به نحوی خاص، تاریخ و تمدن خود را در سیاست داخلی و خارجی بازتاب میدهند.
هند با تاریخچهای کهن، محل تلاقی فرهنگها و مذاهب مختلف، از تمدنهای قدیمی و امپراتوریهای بزرگ تا استعمار بریتانیا، تجربهای پیچیده از ایجاد هویت ملی در بستر تنوع فرهنگی دارد.
در دهههای اخیر، روند ناسیونالیسم هندو به عنوان جریان غالب سیاسی، چالشها و فرصتهای متعددی را در حوزه سیاست داخلی و خارجی ایجاد کرده است.ترکیه، به عنوان وارث امپراتوری عثمانی و مبدع جمهوری کمالیستی، نمونهای دیگر از تلاش برای بازسازی هویت تمدنی در چارچوب دولت مدرن است. ترکیه تلاش کرده است تعادلی بین میراث اسلامی-عثمانی و مدرنیسم غربی برقرار کند و نقش خود را در سیاست منطقهای و جهانی تعریف نماید.
هند؛ ناسیونالیسم هندو و پیچیدگیهای هویت ملی
یکی از محورهای اصلی نشست، بررسی ناسیونالیسم هندو در هند بود که در سالهای اخیر به شدت بر سیاستهای دولت تاثیر گذاشته است. حزب بهاراتیا جاناتا (BJP) و رهبری آن با تاکید بر هویت هندو به عنوان هویت غالب ملی، سعی در بازتعریف هند به عنوان کشوری با ریشههای هندو داشتهاند.
این رویکرد، که به آن «هندوتوا» نیز گفته میشود، در فضای تنوع مذهبی هند که جمعیت قابل توجهی مسلمان، مسیحی، سیک و سایر اقلیتها را در خود جای داده، چالشهای فراوانی ایجاد کرده است. اختلافات اجتماعی و سیاسی، تغییرات در قانون اساسی و سیاستهای آموزشی از جمله نمودهای این روند است.
از منظر تاریخی، هند کشوری با چندین تمدن و فرهنگ متداخل بوده است که استعمار بریتانیا نیز با سیاست تقسیم و تفرقه، بر پیچیدگیهای هویت ملی افزوده است. با این حال، هند پس از استقلال، سعی کرد تا با نظام سکولار و دمکراتیک، وحدت در تنوع را حفظ کند. اما ظهور ناسیونالیسم هندو، معادلات سیاسی و اجتماعی را دستخوش تغییر کرده است.
سیاست خارجی هند و موقعیت ژئوپولیتیکی
هند در سیاست خارجی خود توازنی بین تقویت روابط با غرب، به ویژه ایالات متحده، و حفظ استقلال استراتژیک دنبال میکند. در سالهای اخیر، با توجه به تهدیدهای منطقهای مانند چین و پاکستان، هند تلاش کرده است اتحادهای استراتژیک و اقتصادی را گسترش دهد.
بررسی نشست نشان داد که سیاست خارجی هند نه تنها بر مبنای مصالح اقتصادی و امنیتی، بلکه تحت تأثیر هویت ملی و تاریخی نیز قرار دارد. این کشور به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان یک قدرت منطقهای و جهانی است و در این راه از میراث تمدنی و فرهنگی خود بهره میبرد.
ترکیه؛ میراث عثمانی و نوسازی جمهوری
در بخش دیگری از نشست، به تاریخچه ترکیه و مسیر تحول آن پرداخته شد. ترکیه پس از سقوط امپراتوری عثمانی، با رهبری مصطفی کمال آتاتورک، جمهوریای سکولار و مدرن پایهگذاری کرد که از بسیاری جنبهها در تقابل با سنتهای اسلامی-عثمانی بود.
با این حال، در دهههای اخیر، سیاستهای دولت ترکیه به سمت احیای برخی از نمادها و ارزشهای تمدنی عثمانی گرایش یافته است. این رویکرد تحت رهبری حزب عدالت و توسعه (AKP) به ریاست رجب طیب اردوغان، تلاش میکند ترکیه را نه تنها به عنوان یک دولت مدرن بلکه به عنوان رهبری تمدنی در منطقه مطرح کند.
این سیاست بازسازی تمدنی، از طریق تقویت هویت اسلامی و تمرکز بر میراث عثمانی، ترکیه را به بازیگر مهمی در سیاست منطقهای و جهانی تبدیل کرده است.
سیاست داخلی و چالشهای ترکیه
تلاش برای بازسازی هویت تمدنی در ترکیه با چالشهایی نیز مواجه است. تنشهای سیاسی داخلی، محدودیت آزادیهای مدنی، و اختلافات میان سنت و مدرنیته از جمله مسائل کلیدی هستند. نشست به این نکته پرداخت که ترکیه در مسیر توسعه خود همواره بین حفظ میراث تمدنی و تطبیق با معیارهای دولت مدرن و دموکراسی دچار تردید بوده است.
سیاست خارجی ترکیه و نقش منطقهای
ترکیه با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی خود در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه، در سیاست خارجی خود نقش مهمی ایفا میکند. نشست به تحلیل نحوه تعامل ترکیه با اتحادیه اروپا، روسیه، آمریکا و کشورهای منطقه پرداخت.
سیاست خارجی ترکیه، بر اساس تمایل به بازسازی نفوذ تاریخی عثمانی، تلاش میکند حضور خود را در خاورمیانه، شمال آفریقا و بالکان گسترش دهد. همچنین، ترکیه به عنوان یک پل میان تمدنهای مختلف، در حوزههای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فعالیت میکند.
مقایسه هند و ترکیه: فرصتها و چالشها
در پایان نشست، به مقایسه میان هند و ترکیه پرداخته شد و تأکید شد که هر دو کشور در تقاطع تاریخ و تمدن، در مسیر شکلگیری هویت ملی و سیاستهای دولت خود، فرصتها و چالشهای خاص خود را دارند.
هند با تنوع مذهبی و فرهنگی بسیار بالا، درگیر مسئله حفظ وحدت ملی و تعریف هویت سیاسی است. ترکیه نیز بین میراث عثمانی و ضرورتهای مدرن، در تعادل پیچیدهای قرار دارد. هر دو کشور سعی دارند از تاریخ و تمدن خود برای تثبیت جایگاه جهانی بهره ببرند.
نتیجهگیری
نشست «دولت-تمدن؛ هند و ترکیه در تقاطع تاریخ و سیاست» تصویری جامع و چندبعدی از روندهای تاریخی، فرهنگی و سیاسی این دو کشور ارائه داد. تأکید بر نقش هویت تمدنی در سیاست داخلی و خارجی، نشان داد که چگونه تاریخ و فرهنگ میتوانند هم فرصتساز باشند و هم چالشزا.
هند و ترکیه به عنوان دو بازیگر مهم منطقهای، در حال تعریف مجدد روابط خود با جهان و خود هستند؛ روندی که آینده منطقه و جهان را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
