شفقنا- جعفر فخرآذر؛ پژوهشگر تاریخ تشیع در یادداشتی اینگونه آورده است: «واقعه رحلت پیامبر (ص) نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود که همزمان هم بعد عاطفی داشت، هم ابعاد سیاسی و اجتماعی. بررسی دقیق این واقعه و تأمل در سیره اخلاقمدارانه، مردمدارانه و عدالتمحور پیامبر(ص) میتواند برای مسلمانان امروز راهگشا باشد. بازگشت به این اصول، از جمله وحدت، عدالت اجتماعی و توجه به حقوق مردم، میتواند جوامع اسلامی را به سوی پیشرفت و همبستگی هدایت کند.
بر اساس منابع معتبر تاریخی مانند سیره ابن هشام و طبقات الکبری، پیامبر اکرم(ص) در ماه صفر سال یازدهم هجری با شدت گرفتن بیماری، به تدریج توانایی حضور در میان مردم را از دست دادند. با این حال، آنچه در این روزها بیش از هر چیز برجسته است، اخلاقمداری بینظیر ایشان بود. پیامبر(ص) حتی در بستر بیماری، با مهربانی و تواضع با نزدیکان و یاران خود رفتار میکردند و لحظهای از توجه به نیازهای امت غافل نشدند.
نکته قابل تأمل اینجاست که پیامبر عظیمالشان اسلام تا آخرین لحظات، مسئولیت رهبری جامعه را رها نکردند. حتی در شرایط بیماری، دستورات مهمی درباره سپاه اسامه و برخی امور حکومتی صادر فرمودند که نشاندهنده تعهد عمیق ایشان به عدالت اجتماعی و حفظ حقوق مردم بود. پیامبر(ص) همواره بر برابری و رفع تبعیض تأکید داشتند و در این ایام نیز با توصیه به حفظ حرمت گروههای مختلف جامعه، از جمله ضعیفان و مستمندان، الگویی بیبدیل از مردمداری ارائه کردند.
روزهای پایانی حیات پیامبر(ص) مملو از مواعظ و توصیههای حکیمانه بود. ایشان در این لحظات حساس، نهتنها به مسائل حکومتی توجه داشتند، بلکه با تأکید بر وحدت مسلمین و احترام به حقوق یکدیگر، بذر وفاق و همدلی را در جامعه کاشتند. وصیتهای ایشان درباره اهل بیت(ع)، قرآن کریم و حفظ اتحاد امت، نشاندهنده عمق نگاه ایشان به ایجاد جامعهای متحد و عدالتمحور بود.
پیامبر(ص) با رفتار کریمانه و توجه به نیازهای مادی و معنوی مردم، قلوب را به خود جذب کرده بودند؛ صبح روز ۲۸ صفر، هنگامی که خبر رحلت پیامبر(ص) منتشر شد، جامعه مدینه دچار بهت و حیرت عجیبی شد. برخی صحابه در ابتدا این خبر را نمیتوانستند باور کنند و این نشاندهنده عمق پیوند عاطفی مردم با پیامبر(ص) و نتیجه سالها مردمداری و محبت بیوقفه ایشان به امت بود.
عمق فاجعه رحلت نبی مکرم اسلام(ص) برای خاندان نبوت به حدی بود که حضرت علی(ع) در آن روزهای سخت، علاوه بر رسیدگی به امور کفن و دفن، میبایست از حضرت زهرا(س) نیز حمایت میکرد. با این حال، رفتار حضرت علی(ع) در این لحظات، که ادامهدهنده سیره پیامبر(ص) در صبر، بردباری و حفظ وحدت بود که نشان از تأثیر عمیق اخلاقمداری پیامبر(ص) بر یاران نزدیک ایشان داشت.
واقعه سقیفه بنیساعده که در فاصله بسیار کوتاهی پس از رحلت اتفاق افتاد، نشاندهنده عمق بحران جانشینی بود. در حالی که هنوز پیکر مطهر رسول خدا(ص) به خاک سپرده نشده بود، این مجمع تشکیل شد. این رخداد آغازگر چالشهای بزرگی بود که در غیاب پیامبر(ص) به دلیل انحراف از اصول عدالت اجتماعی و وحدتمحوری ایشان به وجود آمد.
بررسی تطبیقی منابع فریقین نشان میدهد که غصب فدک و برخی حوادث دیگر، همگی در فاصله بسیار کوتاهی پس از رحلت اتفاق افتاد که نیاز به بازخوانی تاریخی دارد. این وقایع، فاصله گرفتن برخی از سیره عدالتمحور پیامبر(ص) را نشان میدهد که همواره بر رعایت حقوق همه افراد، از جمله زنان و محرومان، تأکید داشتند. پیامبر(ص) در طول حیات خود، با برقراری عدالت در تقسیم منابع و رفع ظلم، الگویی عملی از جامعهای عادلانه ارائه کردند.
امروز ما باید از این واقعه تاریخی درسهای مهمی بگیریم. اولاً، حفظ وحدت اسلامی بر اساس توصیههای آخر پیامبر(ص) ضروری است. ایشان بارها بر همدلی و پرهیز از تفرقه تأکید کردند و این وصیت، امروز نیز میتواند راهگشای حل اختلافات در جهان اسلام باشد. ثانیاً، باید از سیره ایشان در مدیریت بحرانها الگو بگیریم. پیامبر(ص) در مواجهه با مشکلات، با حکمت، صبر و اخلاقمداری عمل میکردند و این رویکرد، بهترین الگو برای جوامع امروزی است.
نکته مهم دیگر، لزوم بازگشت به قرآن و عترت است که پیامبر(ص) به عنوان ثقلین معرفی فرمودند. این دو، گوهری هستند که میتوانند امت اسلامی را از پرتگاه تفرقه نجات دهند. همچنین، سیره پیامبر(ص) در توجه به حقوق مردم، از جمله اقشار ضعیف، زنان و مستمندان، باید سرلوحه سیاستگذاریهای اجتماعی قرار گیرد. ایشان با ایجاد فضایی عادلانه و مبتنی بر همدلی، نشان دادند که عدالت اجتماعی و وفاق، کلید سعادت یک جامعه است».
