شفقنا- حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی مهریزی همزمان با آغاز ماه محرم ۱۴۴۷ در بخش اول از سلسله نوشتارهایی که در اختیار شفقنا قرار داد، «فرازی از زیارت عاشورا » را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد:
یکی از فرازهای زیارت عاشورا این عبارت است: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» به گمان من این فراز یک قاعده و اصل ثابتی را در فرهنگ شیعی به ما می آموزد.
یک بخشی از فرهنگ دینی ما را زیارتنامه ها تشکیل می دهد و یک بخش از هویت شیعی، رفتن به زیارت، کنار قبور ائمه(ع) و پیامبر(ص) است. در این زیارتنامه ها، زیارت امام حسین(ع) جایگاه ویژه ای دارد، در بسیاری از مناسبت ها توصیه شده که در کنار اعمال خاص، زیارت امام حسین(ع) را هم انجام دهیم و در میان زیارت های امام حسین(ع)، زیارت عاشورا، زیارت شاخصی است.
با این مقدمه که زیارت، بخشی از فرهنگ شیعی و هویت شیعی است، و زیارت امام حسین(ع) در میان این زیارت ها و زیارتنامه ها برجسته است و زیارت عاشورا در میان زیارتنامه های امام حسین(ع) جایگاه ویژه و شاخصی دارد، این عبارت باید بسیار قابل توجه باشد چرا که داریم امام حسین(ع) را زیارت می کنیم، کسی که زندگیشان با ایستادگی و قیام در برابر دستگاه ظلم و با اجتناب از بیعت با حاکمان وقت رقم خورد و پایان عمرشان هم شهادت بود. یا به تعبیری امام حسینی که یک بخشی از زندگی ایشان امتناع از بیعت و ایستادگی در برابر جور بود و پایان زندگی ایشان هم شهادت بود بنابراین به صورت طبیعی توقع می رود که اینگونه دعا کنیم: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا حُسِین و وَ مَماتی مَماتَ حُسِین؛ خدایا زندگی من مثل زندگی امام حسین باشد و مرگ من هم مثل مرگ امام حسین باشد.» ولی اینگونه دعا نمی کنیم و به ما این چنین تعلیم ندادند بلکه گفته اند کل آل الله و امامان و پیامبر(ص) را در نظر بگیرید و دعا کنید: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ زندگی و مرگ من همانند زندگی و مرگ پیامبر(ص) و اهل بیت پیامبر باشد.»
نکته قابل توجه در این تغییر این است که شرایط، اوضاع، احوال و وضعیت ها متفاوت و متغییر است، نه سبک زندگی و قالب و ظاهرش یک سبک ثابتی است و نه مدل مُردن و پایان این جهان یک مدل ثابت است، آنچه که مهم هست برای شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) و مسلمانان بلکه برای انسان، این است که این مجموعه را با هم در نظر بگیرند، اکنون دوره، زمان و زمانه ما با کدام یک از این شکل ها سازگار است و پایان کارمان با کدام یک از این پایان ها سازگار است!؟
در میان امامان، سخت ترین پایان زندگی، شهادت امام حسین(ع) است و برای برخی از امامان در درجات پایین تر و برخی به شکل ساده تر رقم خورده است لذا به نظرم این تعلیم، تعلیم مهمی است که ما گمان نکنیم که همیشه زندگی و شرایط یک چیز را اقتضا می کند و یک چیز را می طلب و اگر آن اتفاق نیفتاد از آن خط و مسیر فاصله گرفته ایم.
زندگی هر یک از ائمه(ع) از جمله امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در دوره و شرایط متفاوتی بوده است، دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) عمدتاً به تعلیم، تعلم و اشاعه فرهنگ و شکل گیری علوم اسلامی می گذرد، دوره امام سجاد(ع) دوران خاصی است، امام حسن(ع) با معاویه صلح می کند و امام علی(ع) 25 سال سکوت می کنند، زندگی اهل بیت پیامبر این چنین است و پایان زندگی این بزرگان هم متفاوت است و یکسان نیست. آنچه مهم هست اینکه بتوانیم عنصر واحد و اصلی را پیدا کنیم که در قالب ها و شکل های مختلف تجلی و بروز دارد.
یک حدیثی در بسیاری از کتاب های حدیثی شیعه ذکر شده، شیخ صدوق در «علل الشرائع» و شیخ مفید در دو تا از کتابهایشان «الفصول المختارة و الارشاد»، همچنین در کتب «دعائم الاسلام» و «کفایةُ الأثَر» هم آمده است که کمتر خوانده می شود: «الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ إبنای هذان إِمَامَانِ قَاما أَوْ قَعَدا»؛ از پیامبر(ص) نقل شده که این دو، از فرزندان من و هر دو امام هستند؛ چه قیام کنند و چه قعود کنند.
این سخن در واقع یک تفکری را فراتر از یکسری مسایل تعلیم می دهد که همیشه دنبال قیام نیستیم و همیشه دنبال قعود نیستیم بلکه اقتضائات عقلانی و عقلایی زندگی تعیین می کند که ما اکنون در چه دوره ای قرار داریم.
مرحوم شهید سیدمحمدباقر صدر کتابی دارند که عنوان آن بسیار زیباست و به نظرم این عنوان از همین آموزه ها گرفته شده است. عنوان کتاب است: «ائمه اهل البیت؛ تنوع ادوار و وحدة هدف» زندگی امامان شیعه دوره های متنوعی داشت، اما یک هدف را دنبال می کردند و آن هدف دعوت انسان ها به سوی خدا، عبادت و بندگی خدا و عدالت بود.
این فراز از زیارت عاشورا هم به گمان من این نکته مهم را تعلیم می دهد: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ زندگی و مرگ ما، همانند زندگی پیامبر و آل پیامبر و امامان باشد.» اینکه اکنون در کدام شرایط، دوره و وضعیت قرار داریم باید به صورت عقلانی و واقع بینانه نگاه کنیم و آن را در نظر بگیریم و براساس آن حرکت کنیم.
