شفقنا- حجت الاسلام حامد میرزاخان، عضو مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، در سومین شماره از سلسله یادداشت های خود به مناسبت ماه محرم آورده است: «در جلسه پیشین، بررسی کردیم که چگونه جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص)، دچار انحرافی تدریجی شد: از خلافت سقیفه تا سلطنت اموی. فهمیدیم که صلح امام حسن (ع) و انفعال خواص، زمینهساز سلطه یزید و اختناق گسترده شد. در چنین شرایطی، امام حسین (ع) راهی جز مقاومت پیشِرو نداشت. جامعه در آستانه عاشورا با بحران مشروعیت، سکوت نخبگان، و تحریف گسترده دین مواجه بود؛ راه مقابله با این اوضاع و مقاومت در برابر تحریف دین و انحراف استفاده از استراتژی نهی از منکر است
اکنون، در ادامه مسیر، به بخش مهمی از پیام عاشورا خواهیم پرداخت: نهی از منکر و اصلاح جامعه در اندیشه امام حسین (ع). این پیام در کلام امام بهروشنی بازتاب یافته است. او نه برای قدرت یا جنگ، بلکه برای رسالت الهی «امر به معروف و نهی از منکر» به میدان آمد.
تحلیل مبنای فکری و الهی قیام عاشورا با تمرکز بر نهی از منکر و اصلاح اجتماعی از منظر کلام و اسناد امام حسین (ع) از مهم ترین اهداف این جلسه می باشد.
نهی از منکر در قرآن و سنت
چیستی و ضرورت نهی از منکر کجاست؟ نهی از منکر، یکی از فرائض دینی و ارکان جامعه قرآنی است و هدف آن جلوگیری از گسترش ظلم، فساد، جهل و انحراف در جامعه است.
آیات متعددی در قرآن کریم به این امر پرداخته شده است از جمله آیه 104 سوره آل عمران است که خداوند متعال می فرماید: «وَلتَكُن مِنكُم أُمَّةٌ يَدعونَ إِلَى الخَيرِ وَيَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ۚ وَأُولٰئِكَ هُمُ المُفلِحونَ؛ این آیه به این معناست که: و باید از میان شما گروهی [مردم را] به سوی خیر دعوت کنند». این بخشی از آیه ۱۰۴ سوره آل عمران به اهمیت دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارد و نشانگر مسئولیت اجتماعی مسلمانان در اصلاح جامعه می باشد.
قرآن کریم و اسلام، تضمینکنندهى خطِّ صحیح و صراط مستقیم را این قرار داده است که: «و لتکن منکم امّة یدعون الى الخیر» یعنى دعوت به خیر کردن؛ امر به نیکی ها کردن؛ نهى از فساد و بدی ها کردن؛ در مقابل تخلّفات، بىتفاوت نماندن و وظایف را بر دوش خود احساس کردن.(بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۷۳/۱۰/۱۹)
در آیه دیگری از قرآن کریم بهترین امت اسلامی کسی شناخته شده است که امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه خود میداند و به آن عمل میکند؛ كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ. (آل عمران، ۱۱۰)
دلیل بهترین امت بودن مسلمانان «امر به معروف و نهی از منکر کردن، و ایمان بخدا داشتن» ذکر گردیده، و این میرساند که اصلاح جامعه بشری بدون ایمان و دعوت به حق و مبارزه با فساد ممکن نیست. به علاوه انجام این دو فریضه، ضامن گسترش ایمان و اجرای همه قوانین فردی و اجتماعی میباشد و ضامن اجرا عملا بر خود قانون مقدم است. (برگزیده تفسیر نمونه، ج1، ص 319).
تحلیل کلام امام حسین (ع) درباره هدف قیام
در وصیتنامه امام حسین علیه السلام به محمد بن حنفیه حضرت می فرماید: إني لم أخرج أشِرًا ولا بطرًا ولا مفسدًا ولا ظالمًا، وإنما خرجت لطلب الإصلاح في أمة جدي، أريد أن آمر بالمعروف وأنهى عن المنكر.(بحارالأنوار، علامه مجلسی ج۴۴ ص ۳۲۹ ؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۸۹) مردم دنیا بدانند که من یک آدم جاه طلب، مقام طلب، اخلالگر، مفسد و ظالم نیستم، من چنین هدفهائی ندارم. قیام من، قیام اصلاح طلبی است. قیام کردم، خروج کردم برای اینکه میخواهم امت جد خودم را اصلاح کنم. من میخواهم امر به معروف و نهی از منکر بکنم.
این وصیتنامه، بیانیه رسمی و الهی قیام امام حسین علیه السلام است و سه رکن در آن دیده میشود:
الف: نیت خالص (عدم انگیزه نفسانی)
ب: مأموریت اصلاح امت
ج: وظیفه امر به معروف و نهی از منکر
امام در خطبهای که در منزل بَیَضَه خواند، فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ، إنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: مَنْ رَأَى سُلْطَانًا جَائِرًا… فَلَمْ يُغَيِّرْ عَلَيْهِ بِقَوْلٍ وَلَا فِعْلٍ كَانَ حَقًّا عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ…(محمدی ریشهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ع، ص۴۱۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۰۴. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج۱، ص٣٣۵)
ای مردم، پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود: هر مسلمانی با سلطان ستمگری مواجه شود… ولی او در مقابل چنین حاکمی، با عمل یا با گفتار، اظهار مخالفت نکند، بر خداوند است که این فرد (ساکت) را به جایگاه همان طغیانگر، (در آتش جهنم) داخل کند.
امام حسین علیه السلام علت قیام و انگیزه مبارزه خویش را برای اصحاب خود و سپاه حر تشریح کند و با استناد به سنت پیامبر (ص)، جامعه را به مقابله با ظلم و فساد فرا میخواند.
راهبرد امام در اجرای نهی از منکر
رهبر امام حسین علیه السلام در اجرای امر به معروف و نهی از منکر و مقاومت در برابر ظلم از چند طریق این کار را انجام میدادند:
الف: استفاده از زبان دعوت و هشدار
نامه به بزرگان کوفه، مردم بصره و شخصیتهای کلیدی و ایراد خطبهها در مکه و در مسیر کربلا جهت روشن سازی اذهان عمومی مردم جامعه، اصحاب خود و سپاه دشمن.
ب: تشکیل جبههای از مؤمنان مسئول
از دیگر راهبرد های امام در اجرای نهی از منکر، دعوت از خواص دیندار مانند زهیر، حبیب، مسلم بن عقیل و همچنین تأکید بر آگاهی، انتخاب آزادانه و تعهد ارزشی بود.
ج: شهادتطلبی بهعنوان آخرین ابزار اصلاح
آخرین ابزار و راهبرد اساسی جهت استحکام و مقابله با ظلم و ستم و اجرای امر به معروف و نهی از منکر در وقتی همه درهای گفتگو و دعوت بسته میشود، خون مظلوم میتواند قلبها را بیدار کند.
در اسلام و لسان قرآن و اهل بیت معصومین(ع)، شهادت گزینش مرگ سرخ متکی بر شناخت و آگاهی بر مبنای آزادی و اختیار در مبارزه علیه موانع تکامل و انحرافات فکری است که مجاهد با منطق و شعور و بیداری انتخاب می کند و روحیات یک ملت و تاریخ را تضمین می نماید. شهادت مکتب سازنده ای است که شگرفترین اثرات و خلل ناپذیرترین واکنش های نسل های بهم پیچیده تاریخ را داراست.
در حقیقت، شهادت خون دوباره ای است که به کالبد نیمه جان جامعه وارد می گردد، خون این عنصر خلیفه اللهی در نظام اجتماعی به عنوان گویاترین و مؤثرترین عامل تبلیغ صدق و صفا، حق و حقیقت آگاهی و سازندگی خواهد بود.
با توجه به نکاتی که مطرح گردید نتیجه میگیریم که: نهی از منکر نهتنها یک فریضه فردی، بلکه راهبردی اجتماعی است و امام حسین (ع) از ابزارهای متنوع معرفتی، سیاسی و اخلاقی برای انجام این فریضه استفاده کرد.
قیام عاشورا، عالیترین تجلی «نهی از منکر تمامعیار» است که در بستر ایمان، حکمت و آگاهی رخ داد. و با نثار خون خود در قدم آخر به عنوان گویاترین و مؤثرترین عامل باعث ماندگاری و از بین رفتن ظلم و ستم یزیدیان گردید».
