شفقنا- اعظم حاتمی؛ کارشناس تاریخ اسلام و تشیع گفت: امام رضا (ع) در سختترین و طولانیترین مناظرات و گفتوگوها، بدون این که در دام کوچک ترین استدلال باطل یا غیر اخلاقی بیفتد، با استفاده از منطق و استدلال با طرف مقابل خود به گفت و گو میپرداخت و به پرسشهای آنان پاسخ میداد.
حجت الاسلام جعفری فراهانی در گفت وگو با شفقنا به نقش گفت وگو در قرآن کریم اشاره کرد و افزود: در قرآن کریم، از «جدال» صحبت شده است و یا در آیات فراوانی دستور «قُل» به کار رفته یعنی از پیامبر (ص) خواسته شده که با مردم گفت و گو کند و و حقایق دینی را به مردم بازگو نماید و یا درباره مخالفان به پیامبر (ص) دستور به «احتجاج» و «جدال احسن» داده شده است.
وی تصریح کرد: سیره و زندگی پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) شرایط گفت وگو را به ما تعلیم دادند که باید به آنها به عنوان «سبک دیالوگ و محاوره» توجه کرد. امروزه عرصه و میدان بزرگی برای سبک زندگی در عرصه ها و ساحت های مختلف در جامعه ما مطرح است و آنچه که در غرب به عنوان سبک زندگی (LIFE STILE) مطرح بوده امروز در بین بخشی از افراد دانشگاهی و حوزوی به ویژه در مباحثی همچون خانواده، مدیریت، اجتماع، معیشت، سیاست و حکمرانی و موارد دیگر جا باز کرده است.
اصول گفت وگو و دیالوگ در سیره امام رضا (ع)
وی با بیان اینکه گفت وگو (دیالوگ) در منطق و نگاه امام علی بن موسی الرضا (ع) جایگاه ویژه ای دارد، گفت: مبانی و اصولی که در سیره عملی امام رضا (ع) در گفت و گوی ادیان و مذاهب مطرح بود، عبارت است از عدالت، کرامت انسانی، آزادی فکر و عقیده، نفی تعصب و نژادپرستی و رعایت اصول اخلاقی در مناظره و گفت و گو با دیگران. امام رضا (ع) در سختترین و طولانیترین مناظرات و گفتوگوها، بدون این که در دام کوچک ترین استدلال باطل یا غیر اخلاقی بیفتد، با استفاده از منطق و استدلال با طرف مقابل خود به گفت و گو میپرداخت و به پرسشهای آنان پاسخ میداد.
رئیس گروه مطالعات بنیادی مجمع جهانی اهل بیت (ع) تصریح کرد: امام رضا (ع) به گفت وگو و صحبت با افراد مختلف اهمیت می دادند و معیارهایی را بیان کردند از جمله در یکی از سخنان خود فرموده بودند که گفت وگو باید با علم و آگاهی، با حلم و بردباری و با مدارا و محبت توام باشد. گفت و گوی بدون محبت منتج به نتیجه نمی شود.
وی با بیان اینکه زمان امام رضا (ع) ویژگی و مشکلات خاص خود را داشته است، تاکید کرد: حاکمانی مانند هارون، امین و مامون افراد خشن و تندی بودند و از موقعیت و قدرت خود سوء استفاده می کردند. در چنین فضایی، دیالوگی که باید استفاده شود بسیار سخت است و از عهده همه افراد خارج است. لذا شخصیتی مانند امام رضا (ع) با آن علم و صبر و بردباری و حلم و تسلط به مبانی دینی قادر به گفت وگو بود. با این همه، حکام عباسی تحمل نمی کردند. به ویژه آنکه امام با علم و آگاهی، مباحث تاریخی و فقهی و سیاسی و اجتماعی را بیان کرده و شرایط حاکم را برمی شمارد و مردم را به اطاعت از حاکمان عادل و برقراری عدالت در جامعه دعوت می کردند.
جعفری فراهانی با تاکید بر اینکه دیالوگ در زمان امام علی بن موسی الرضا (ع) بسیار سخت بوده است گفت: اگر امام (ع) می خواست با سران مذاهب و ادیان و دانشمندان گفت وگو کند، بسیار دشوار بود چون اکثر علمای آن زمان، علمای درباری بودند و ظرفیت لازم برای گفت وگو را نداشتند و اگر نزد امام و دیگر ائمه علیهم السلام حاضر می شدند به قصد مطرح کردن خودشان بود و اینکه گزارش هایی را به دروغ به حکام بدهند.
وی ادامه داد: در دوره حاضر، با توجه به پیشرفت های زیادی که به ویژه درعرصه فضای مجازی صورت گرفته، زمینه بزرگی را برای دیالوگ باز کرده است و رمز موفقیت ما مسلمانان و شیعیان در استفاده از این وسایل صوتی و تصویری و اینترنت بسیار سخت است. در این گفت وگو با حفظ جنبه های عمومی که بیان شد، باید افراد با تخصص و علم و آگاهی به مبانی دینی و منطق قوی صحبت کنند.
سبک گفت وگوی مداراتی آموزش داده شود
آقای جعفری فراهانی اظهار داشت: گفت وگوهای بین ادیانی سال هاست که در ایران و کشورهای دیگر انجام می شود و تاکنون نشست های فراوانی بین رهبران و دانشمندان علمای شیعه و رهبران دیگر فرق و مذاهب و ادیان برگزار شده است. آنچه در این گفت وگوها مهم است، داشتن شناخت لازم از ادیان مقابل است.
وی افزود: در گفت وگوهای بین ادیانی نباید «جزمیت» داشت یعنی یک عالم مسلمان بعد از ارائه نظر خود نباید توقع داشته باشد که طرف مقابل در همان جلسه، تسلیم او شود و سخنان او را بپذیرد. مقصود از «جدال احسن» این است که نظرات و سخنان خود را بیان کنیم و به طرف مقابل زمان بدهیم تا بر روی سخنان ما فکر و تامل کند. و چه بسا در مقطعی تسلیم سخنان ما شود.
باید از روی محبت و مدارا گفت وگو کنیم
وی تصریح کرد: ما باید از روی محبت و مدارا گفت وگو کنیم و به کسانی که می خواهند در این زمینه ها (جدل و گفت و گو) وارد شوند، سبک گفت وگوی مداراتی آموزش داده شود و تشویق شوند که براساس رافت و مهربانی گفت وگو کنند نه تندی و خشونت و غضب و ناسزاگویی که بسیار مخرب و آسیب زننده است.
کارشناس تاریخ اسلام و تشیع یادآور شد: پیامبر اکرم (ص) در اواخر عمر شریف، نامه هایی به سران کشورهای بزرگ آن زمان (ایران، مصر و حبشه) نوشتند و پادشاه حبشه وقتی رفتار مسالمت آمیز و توام با مهربانی مسلمانان را دیدند، حقانیت آنها را فهمید و از استرداد آنها به کفار خودداری کرد. اینها نمونه ای از گفت وگوها و دیالوگ های سازنده در تاریخ اسلام است که می توان از آنها درس گرفت.
وی بیان داشت: متاسفانه نسل امروز ما واجد ضعف هایی است که جامعه باید آنها را برطرف کند. از جمله در مدارس و دانشگاه ها دیده شده است که بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان به علل مختلف، دوره آموزش خود را جدی نمی گیرند و اطلاعات معارفی آنها بسیار ضعیف است و در مقاطع بالاتر این ضعف خود را به خوبی نشان می دهد.
آقای جعفری فراهانی با بیان اینکه این ضعف می تواند هم از جانب استاد و هم از جانب دانشجو باشد، تاکید کرد: حتی الامکان باید این آسیب ها برطرف گردد تا آموزش ها در دوره دانش آموزی و دانشجویی بدون نقص و عیب دنبال شود.
تقوا و ارتباط با خالق را مهمترین راه مقابله با آسیب های پیش روی نسل جوان است
وی به آسیب های فضای مجازی اشاره کرد و گفت: فضای مجازی دستاوردهای مثبتی برای بشر داشته است و بسیاری از ارتباطات علمی را آسان کرده است. فناوری ها و ابزارهای جدید در حوزه پزشکی هم دستاوردهای مثبتی را داشته است. اما همین فناوری می تواند ابزار فساد و گناه هم باشد. به این صورت که دشمنان از طریق فضای مجازی مطالب فاسد خود را به نسل جوان القاء می کنند. نسل جوان به دلیل بی تجربگی یا کم تجربگی هم زود فریفته می شوند. لازم است هم مسئولان و اساتید و خانواده، هم مدارس و هم جامعه با برنامه های مختلف آگاهی لازم را به نسل جوان دهند تا فریفته این فضای خطرناک نشوند.
جعفری فراهانی تقوا و ارتباط با خالق را مهمترین راه مقابله با آسیب های پیش روی نسل جوان دانست و گفت: باید به جوانان گوشزد کرد که ایمان به خدا را در خود تقویت کرده و به مبانی دینی توجه کنند. خداوند همانگونه که در قرآن هم فرموده است: «لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغیّ»؛ یعنی ما انسان را آزاد آفریدیم تا دنبال رشد خود برود و به جای انحراف و ظلم به دنبال تکمیل ایمان خود از طریق تمسک به خدا و انجام واجبات الهی برود. حرکت در مسیر هدایت الهی و دوری از غیّ و فساد تنها راه کانالیزه کردن جامعه و اقشار مختلف برای سعادت و رشد و نجات از آسیب هاست.
