آیت الله العظمی صافی یک مکتب اعتقادی، اصولی، فقهی و مهدوی را در حوزه علمیه پایه گذاری کردند/ ایشان یک مرجع مذهبی کاملا بروز بودند / جوانان را به بزرگداشت شعائر دینی تشویق می کردند؛ استاد حسن صافی در گفت وگو با شفقنا

شفقنا- آقازاده مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی از این مرجع فقید به عنوان مرجع دارای مکتب اعتقادی، اصولی، فقهی و مهدوی یاد کرد و گفت: ایشان یک مرجع مذهبی کاملا بروز بودند و با مردم و کشورها و افکار و اقوام و قبایل مختلف در ارتباط بودند و جدای از آنها نبودند و بسیاری از افکار و عقاید آنها را می دانستند. یکی از عوامل موفقیت ایشان در امور علمی این بود که به عقاید و انظار مخالفین هم آگاهی داشتند و می دانستند فلان فرقه چه عقیده ای دارد. فرقه ای را اگر می گفتند ضالّه است، کاملا ضلالت آن را بر مردم آشکار می کردند و به جهات مختلفی که ادیان و افکار مختلف داشتند، آگاه بودند.

شناخت سیره علمی و سلوک عملی بزرگان و مراجع عظام تقلید همواره واجد آموزه های ارزشمند و چراغ راه و الگویی برای نسل های آتی است. در همین راستا و به مناسبت فرارسیدن سالگرد ارتحال آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، خبرنگار شفقنا گفت وگویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن صافی گلپایگانی، آقازاده این مرجع فقید انجام داده است که تقدیم مخاطبان می گردد:

ویژگی متمایز در سیره علمی و عملی حضرت آیت الله العظمی صافی (ره) چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم. بنده اولا تشکر می کنم از عزیزانی که از خبرگزاری بین المللی شفقنا در خدمتشان هستم و نیز از مسئولان محترم این خبرگزاری. چون نزدیک سالگرد رحلت مرجع عالیقدر جهان تشیع، آیت الله العظمی صافی (رضوان الله تعالی علیه) هستیم، مطالبی را عرضه می دارم.

البته برای پاسخ به این سوال وقت زیادی لازم است. چون جهات مختلفی در این سوال است؛ هم از نظر علمی و هم عملی. اما از جهت علمی، آنچه می توان گفت؛ ایشان در گلپایگان نزد پدرشان که از مجتهدین عالی مقام و از اکابر علمای شیعه در آن عصر بودند، تحصیلات اولیه را آموختند. لازم به ذکر است که مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در اصفهان با مرحوم آیت الله ملا محمدجواد صافی گلپایگانی همدرس بودند. آیت الله العظمی صافی نقل کردند که آیت الله العظمی بروجردی به ایشان گفتند: « از نظر علمی، شاگرد اول حوزه اصفهان، گلپایگانی بودند و مقصودشان مرحوم آیت الله آخوند محمدجواد صافی بود.» وقتی آیت الله بروجردی به نجف اشرف مشرف شدند، فرمودند: «آنجا هم که رفتم اولین شاگرد مرحوم آیت الله آخوند خراسانی، گلپایگانی بودند و آن هم مرحوم آشیخ عبدالله گلپایگانی بود».

درجات علمی

از نظر علمی، درجه بسیار والایی داشتند؛ مرحوم والدشان در 22 سالگی از علمای بزرگی که در اصفهان بودند، اجازه اجتهاد داشتند. والد معظم ما در گلپایگان نزد پدرشان تحصیل کردند و علوم را فرا گرفتند. سپس به قم آمدند و خدمت مراجع بزرگ آن زمان مانند مرحوم آیت الله العظمی خوانساری، مرحوم آیت الله العظمی حجت و مرحوم آیت الله العظمی صدر رسیدند. سپس به نجف اشرف رفتند و نزد اعاظم علمای نجف بودند و مورد توجه حوزه علمیه نجف قرار گرفتند بخصوص نزد علمای آنجا مقام والایی داشتند. بعد از مدتی به قم آمدند و محضر آیت الله العظمی بروجردی رسیدند که حدود 17 سال نزد ایشان بودند و جزو مشاورین بزرگ مرحوم آیت الله بروجردی و با آن که سن مبارکشان کم بود عضو هیئت استفتای ایشان شده بودند.

پاسخ به سی و سه استفتاء

مرحوم والد ما می فرمودند: «زمانی، آیت الله بروجردی حدود 33 سوال علمی به من دادند که استفتاء از کشورهای مختلف بود و به من گفتند که پاسخ بدهید. من اینها را گرفتم و در یک شب همه را پاسخ دادم و صبح نزد آیت الله بروجردی بردم. ایشان تصدیق کردند و گفتند همه اینها که نوشتید درست است. به زبان خود فرمودند: «می نماید این چنین بهتر است که پاسخ استفتائات را بدهیم». یعنی یک نفره پاسخ استفتائات را می نوشتند و چندسالی که نزد آیت الله بروجردی بودند، سوالات مهمی که حتی از الازهر نزد آیت الله بروجردی می آمد، ایشان پاسخ می دادند. در زمان مرجعیت آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) عمده استفتائات ایشان را مرحوم آیت الله العظمی صافی پاسخ می دادند که حدود سی و چند سال می شود. در زمان مرجعیت خودشان که 30 سال مسائل شرعی و استفتاء را پاسخ می دادند که شاید هزاران مسائل علمی و شرعی خدمت ایشان می آمد که پاسخ می دادند و بخشی از این استفتائات به چاپ رسیده است. عمده استفتائات، علمی، پزشکی، قضایی و اقتصادی بود. ایشان با جوان ها در ارتباط بودند؛ سوالاتی که جوانان از ایشان می کردند و ایشان پاسخ می دادند در کتاب «با جوانان» به چاپ رسیده است. کتاب سه جلدی «معارف دین» حاوی سوالاتی است که جوانان و بزرگان درباره احادیث و توحید و معاد و نبوت از ایشان می پرسیدند.

تقریرات مورد تأیید آیت الله بروجردی

از نظر فقه و اصول، ایشان در قلّه بودند. کتاب های فقهی و نیز اصولی ایشان بسیار معتبر است و مورد توجه علماست.مرحوم آیت الله العظمی بروجردی به تقریراتی که ایت الله صافی از درس ایشان نوشته بودند توجه ویژه‌ای داشتند و در موارد مختلف در جمع فضلاء تقریرات مورد تأیید ایشان نوشته‌های آیت الله صافی بود. کتاب های دیگری هم غیر از فقه و اصول داشتند راجع به تاریخ اسلام، تاریخ حضرات معصومین (ع) که همگی از بهترین کتاب هایی است که در مذهب تشیّع نورافشانی می کند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی اهتمام بسیار به پاسداشت مناسبت های مهم مذهبی از جمله فاطمیه و شهادت امام صادق (ع) داشتند و گفته شده که ایشان در بازدید از سوگواره هایی مانند حدیث غربت، با پای برهنه وارد فضاهای تعبیه شده می شدند. اکنون که الزام به شعائر دینی در نزد برخی جوانان کمتر از گذشته شده است، اگر آیت الله صافی بودند برای ترمیم این وضعیت چگونه عمل می کردند؟

سوالی که مطرح فرمودید، سوال بسیار خوب و مناسبی است. همانگونه که در سوال هم بود، امروز با وضعیت خاصی مواجه هستیم و جوانان عزیز ما در یک فضایی قرار گرفتند که نسبت به سابق از نظر تعظیم شعائر دینی تا اندازه ای تفاوت کرده است. مرحوم آیت الله العظمی صافی نسبت به شعائر دینی بسیار بسیار اهمیت می دادند و همواره مردم و جوانان را در این امر بسیار مقدس تشویق می کردند، زمان های مختلف، اعیاد، بویژه نیمه شعبان و ایام وفات ، عید سعید غدیر و نیز ایام فاطمیه، محرم، ماه مبارک رمضان، خودشان گروه های مختلفی را به عنوان مبلغ به مناطق مختلف کشور می فرستادند و اهتمام زیادی به مناطق محروم داشتند و این حرکت تا سال آخر حیات ایشان ادامه داشت و بعد از ارتحال ایشان هم ما توانستیم تا اندازه ای راه ایشان را ادامه دهیم. الان هم با این گروه مبلغین همکاری داریم؛ در ماه مبارک رمضان، محرم، صفر و بویژه ایام فاطمیه حدود 100 نفر مبلغ را برای تعظیم شعائر دینی به مناطق محروم اعزام کردیم.

حضرت آیت الله صافی بر ارتباط با جوانان تاکید داشتند. حدود 1700 نفر از طلاب از موسسه تبلیغ دارالزهرا که تحت اشراف دفتر آیت الله العظمی صافی فعالیت می کند، فارغ التحصیل شدند و می توانند پاسخگوی سئوالات و شبهات جوانان بویژه آنچه در فضای مجازی پیش می آید باشند.

تعظیم شعائر

ایشان نسبت به تعظیم شعائر بسیار اهمیت می دادند. در ایام فاطمیه با پای پیاده همراه دسته عزاداری برای عرض تسلیت به حرم کریمه اهل بیت (ع) می رفتند. ایشان همچنین در مشهد مقدس، دسته عزاداری علوی را راه اندازی کردند که روز 21 ماه مبارک رمضان از مدرسه مرحوم آیت الله العظمی خوئی جمعیت زیادی با ایشان به سمت حرم امام رضا (ع) برای عرض تسلیت حرکت می کردند. این دسته عزاداری بعد از رحلت ایشان همچنان پابرجاست و مراسم را برگزار می کند.

بنیانگذار دهه مهدویت

در اعیاد بویژه عید نیمه شعبان، آیت الله العظمی صافی بنیانگذار دهه مهدویت بودند که بارها و بارها در اعلامیه های متعددی که هرسال به مناسبت نیمه شعبان اعلام می کردند، مردم را به برپایی مجالس جشن و سرور ترغیب می کردند و نیز سخنرانان را به سخنرانی برای جوانان در این ایام دعوت می نمودند.

حضرت آیت الله صافی به عید سعید غدیر خم هم خیلی اهمیت می دادند. ایشان در همین زمینه کتابی دارند به نام «پیام های غدیر» که حاوی پیام های ایشان به این مناسبت به کنگره ها و مراسمات است. ایشان شرکت فعالی در مراسمات جشن غدیر داشتند و این شعائر را تعظیم و مردم را تشویق می کردند.

خاطرات ناگفته و آموزنده که از ایشان به یادگار دارید، بیان بفرمائید

حضرت آیت الله صافی مدافع حریم اهل بیت (ع) بودند و به عنوان یک مرجع مهدوی شناخته شده بودند. کتاب «منتخب الاثر» ایشان از بهترین کتاب هایی است که درباره وجود مقدس امام زمان (عج) نوشته شده است که خود بحث مفصلی می طلبد.

ایشان کتابی به نام « صراط مستقیم» دارند. عده ای از علمای کرج خدمت ایشان رسیدند و با خود 170 شبهه را آورده بودند و عنوان کردند که اینها بین جوانان پخش شده است. سن والد آن موقع، 95 سال بود. ایشان بسیار متاثر شدند و تمام 170 شبهه را در مدت یک هفته پاسخ دادند. ایشان شبهاتی که عامه درباره مذهب تشیع دارد، را به خوبی پاسخ دادند.

حدود 70 سال قبل، یکی از علمای عامه به نام محی الدین خطیب شبهاتی را نسبت به مذهب تشیع وارد کرده بود. عده ای از علمای تهران خدمت والد رسیدند و اظهار نگرانی کردند. آیت الله والد معظم ما کتابی به نام «مع الخطیب فی خطوط العریضه» در پاسخ به شبهات وی نوشتند. این کتاب، کتاب بسیار مفید و ارزنده ای است که در عالم اسلام بارها به چاپ رسید. آیت الله العظمی خوئی رحمة الله در نجف اشرف وقتی این کتاب را دیده بودند از مراتب علمی آیت الله العظمی صافی و این کتاب بسیار تمجید کرده بودند.

مدافع راستین اهل بیت علیهم السلام

دفاع ایشان از اهل بیت (ع) بسیار روشن است. یکی از کارهایی که ایشان کردند، کتاب «شهید آگاه» را حدود 50 سال قبل و در پاسخ به کتابی درباره امام حسین (ع) نوشتند. به نظر بسیاری از علمای شیعه، این کتاب آنگونه که باید و شاید حادثه عظیم کربلا را نتوانسته بود تبیین کند و اشکالات و شبهاتی را وارد کرده بود. آیت الله صافی به این کتاب پاسخ دادند و مولف کتاب گفته بود: «از بهترین پاسخ هایی که به من داده شده بود، کتاب «شهید آگاه» بود». مرحوم والد درباره امام حسین (ع) کتاب های متعددی نوشتند. یکی از کتاب های ایشان، «پرتوی از عظمت امام حسین (ع)» است که مرحوم علامه جعفری رضوان الله تعالی علیه از این کتاب بسیار تجلیل کردند.

غیرت دینی

حضرت آیت الله صافی در مسائل دینی بسیار متعصّب بودند و اگر می دیدند جایی اتفاق ناگواری می افتاد یا هجمه ای به معارف دین و مبانی اسلام وارد می شد، ورود پیدا می کردند. چنانچه کنگره هایی می خواست تشکیل شود که خلاف مبانی تشیع بود، ایشان ورود می کردند و از برگزاری آن جلوگیری می نمودند.

مواضع بین المللی

از جمله ویژگی های ایشان این بود که اگر کسی کار خوبی را انجام می داد – ولو در کشور غیردینی بود- نامه می زدند و او را تشویق می کردند. مثلا در اتریش، دادگاه عالی اتریش، قانونی که ضد حجاب بود را لغو کرد. ایشان به رئیس دادگاه نامه نوشتند و از ایشان تشکر کردند. یا در آذربایجان می خواستند مسجدی که به نام حضرت زهرا (س) بود را خراب کنند، ایشان نامه به رئیس جمهور آذربایجان نوشتند و از ایشان خواست که این مسجد را خراب نکند. رئیس جمهور آذربایجان از تخریب مسجد جلوگیری کرد و آن مسجد از بزرگترین مساجد شیعیان بود که بحمدلله حفظ شد.

بخاطر می آورم، در کشور فرانسه، قانونی گذاشته بودند که دختران نباید با حجاب وارد دانشگاه شوند و اگر کسی با حجاب اسلامی وارد دانشگاه شود، او را جریمه می کنند. آقایی آنجا اعلام کرده بود شخصی باحجاب دانشگاه برود، جریمه اش را پرداخت می کند. آیت الله صافی نامه نوشتند و از این شخص تقدیر کردند.

یکی از نمایندگان کنگره آمریکا، خانم مسلمانی بود. مراسم تحلیف در کنگره با کتاب مسیحیان صورت می گرفت اما این نماینده مسلمان با قرآن سوگند یاد کرد. آیت الله العظمی صافی از ایشان تجلیل کردند و نامه برای ایشان نوشتند.

یک جهاتی بود که اگر کارهای مهمی را برای ترویج اسلام و مذهب در هرکجای عالم اتفاق می افتاد، ایشان تیزبین بودند، بروز بودند، متوجه می شدند و فورا دستور می دادند از ایشان تجلیل کنید. از آن طرف هم اگر یک کار خلاف شرعی انجام می گرفت، ایشان وارد می شدند و جلوگیری می کردند و آن اشخاص را توبیخ می کردند.

تمام هم و غم ایشان این بود که مردم را به طرف اسلام ببرند، سعادت واقعی ایشان در پناه معارف نورانی اهل بیت (ع) و ظل سایه مبارک امام زمان (عج) بود.

نگاه ایشان به ارتباط دین و دنیای جدید چگونه بود؟

ایشان یک عالم بروز بودند، جدای از مسائل نبودند. مسائل سیاسی را کاملا آگاه بودند. زمانی که در شورای نگهبان بودند به مسائل آگاهی کامل داشتند به نحوی که فقها و حقوقدانان شورای نگهبان تعجب کرده بودند که عالمی از قم به تهران بیاید و این همه آگاهی از علوم روز دنیا بویژه حقوق داشته باشد. ایشان یک مرجع مذهبی کاملا بروز بودند و با مردم و کشورها و افکار و اقوام و قبایل مختلف در ارتباط بودند و جدای از آنها نبودند و بسیاری از افکار و عقاید آنها را می دانستند. یکی از عوامل موفقیت ایشان در امور علمی این بود که به عقاید و انظار مخالفین هم آگاهی داشتند و می دانستند فلان فرقه چه عقیده ای دارد. فرقه ای را اگر می گفتند ضالّه است، کاملا ضلالت آن را بر مردم آشکار می کردند و به جهات مختلفی که ادیان و افکار مختلف داشتند، آگاه بودند.

نکاتی از تاکید ایشان بر علم آموزی و معنویت در نزد طلاب علوم دینی را بیان فرمائید؟ نمونه هایی از تلاش های علمی ایشان از جوانی تا روزهای آخر عمر شریف ایشان را تبیین فرمایید؟

این سوال بسیار خوبی است بویژه برای حوزویان و جوانان عزیز بسیار مفید است. ایشان خود را از کتاب جدا نمی دانستند و همیشه با کتاب مانوس بودند یعنی از دوران نوجوانی تا روزهای آخر عمرشان کتاب می خواندند. یعنی آن شب آخر که وضعیتی پیدا کردند که ایشان را به بیمارستان منتقل کردیم، کتاب در دستشان بود. خداوند متعال یک حافظه قوی به ایشان داده بود که تا دم آخر حیات، این حافظه حفظ شده بود و این از معجزات الهی بود که خداوند به ایشان عنایت کرده بود.

جدیت و تلاش در علم آموزی

بسیاری از احادیث و روایات و کتاب های فقهی را از حفظ  بودند. خیلی از خطبه های امام علی (ع) را از حفظ بودند. صحیفه سجادیه و بسیاری از دعاهای امام سجاد (ع) را از حفظ بودند. و این برای طلاب درس مهمی است که خودشان را جدای از علم و تحصیل و تدریس نمی دانستند و نمی گذاشتند لحظه ای از عمرشان به بطالت بگذرد. من یادم است در درس، روزهای آخر که برای تابستان یا ایام خاص دیگر تعطیل می شد، می فرمودند حوزه تعطیلی ندارد، ما تعطیلی نداریم و آقایان باید مشغول تحصیل باشند و کتاب بخوانند و مقاله بنویسند و تاریخ را مطالعه  کنند. ایشان یکروز بیکار نبودند، اصلا بیکاری برای ایشان معنا نداشت. در همین اتاق یا کتابخانه شان مشغول مطالعه بودند یا استفتائات را پاسخ می دادند و عده ای هم خدمت ایشان می آمدند سوال می کردند. در دوران غیبت کبری شاید برای هیچ عالمی، چنین وضعیت خاصی که برای ایشان پیش آمد، نیامده بود و آن این است که ایشان بیش از 70 سال، به استفتائات و مسایل دینی پاسخ می‌دادند.

توسل و دعا

یکی از عوامل موفقیت ایشان، توسل به ائمه معصومین (ع) است. اهل ذکر و دعا و عبادت و بکاء بودند. هرروز بعد از نماز صبح، دعای عهد می خواندند، بسیاری از دعاها را از حفظ می خواندند. روز جمعه آخر عمر، ایشان دعای کمیل را از حفظ خواندند. در مجلس امام حسین (ع) آنچنان از خود بیخود می شدند که گاهی اوقات روضه خوان که مشغول روضه می شدند، عمامه را از سر برمی داشتند و همینطور دستان خود را بر سر می زدند و های های گریه می کردند. یادم است، زمانی به حرم حضرت معصومه (س) رفته بودم، علم بزرگی آورده بودند، ایشان رفتند این علمات را بوسیدند تا به مردم اعلام کنند اینها همه ارزش دارد. اینها نشانه های عزاداری سیدالشهدا (ع) و نمادی برای عزاداری امام حسین(ع) است.

شفای چشم به سبب احادیث اهل بیت علیهم السلام

ایشان به چشم درد بسیار شدیدی مبتلا شده بودند. روزها این درد طول کشید. اطباء مختلف بویژه عموزاده ایشان که پزشک حاذقی بود، برای معالجه آمدند ولیکن درد چشم همراه ایشان بود. یادم است روزی خدمت ایشان بودیم و نزد والده مکرمه از مرحوم محدث قمی صحبت شد که زمانی فرزند ایشان بیمار بود و دکتر برای ایشان شربتی تجویز کرده بود، آن را در لیوانی ریخته بودند تا فرزند ایشان بنوشد. مرحوم حاج شیخ عباس قمی با دست خود این شربت را هم می زد. به او گفتند چرا این کار را می کنید؟ فرمود: من با این دست هزاران حدیث نوشتم، این شفاست.  اتفاقا آن شربت را به فرزندش داد و خورد و شفا گرفت. والده مکرمه به آیت الله صافی گفتند که شما با این دست هزاران حدیث نوشتید، منتخب الاثر را نوشتید، شما همین کار را بکنید. والد مکرم، همان موقع، دستشان را به چشمشان مالیدند و درد چشم خوب شد. این باید توجهات غیبی باشد. شاید ما با قواعد امروزی نتوانیم اینها را متوجه شویم ولی آن روح پاکی که ایشان داشتند و با عالم غیب در ارتباط بودند، این مسائل هم برایشان پیش آمده بود.

منزلت و آینده مرجعیت شیعه را چگونه می بینید؟ در سیره آیت الله العظمی صافی برای حفظ این منزلت، چه رویکردهایی اتخاذ شد؟

بنده در آن حدی نیستم که پاسخگوی این سوال باشم. بحمدلله علما، بزرگان و مراجع هستند که انشاء الله آنگونه که امام زمان (عج) فرمودند، ایشان پاسدار دین و نگهبان شریعت هستد و همه اینها به اخلاص آقایان و توجه آنها به امام زمان (عج) ارتباط دارد. همه طلاب و غیر طلاب باید توجه داشته باشیم که ما در محضر آقا امام زمان (ع) هستیم.

از من سوال کردند که آیا مرحوم آیت الله العظمی صافی خدمت امام زمان تشرف داشتند، من عرض کردم که واقعا نمی دانم و از ایشان نپرسیدم که چنین تشرفی را داشتند یا خیر؟ ولی آنقدری که می توانم پاسخ بدهم این است که ایشان همیشه در محضر امام زمان (عج) بودند و خود را  از امام زمان جدا نمی دیدند. امام زمان را شاهد و ناظر اعمال خود می دیدند و هرچه داشتند به امام زمان (عج) تقدیم می کردند. یعنی کسی که امام زمان را ببیند و بداند امام زمان شاهد اعمال اوست از امام زمان جدا نیست و لذا کاری می کند که رضایت امام زمان را جلب کند. این وظیفه همه شیعیان است. همانطورکه عالم محضر خداست، عالم محضر ولی خداست. و امروز ولی خدا وخلیفة الله بالارضین، وجود مقدس آقا امام زمان (عج) است. و ایشان هم خیلی بر این مسئله تاکید داشتند و به طلاب و غیرطلاب همیشه سفارش می کردند که همیشه به یاد حضرت باشید و مردم را هم به یاد حضرت بیندازید. اینگونه نباشد که ما جدای از حضرت باشیم، هرروز و هرشب به یاد حضرت باشیم و کاری کنیم که رضایت حضرت را جلب کند.

گاهی اوقات که مسئولین خدمت حضرت می آمدند، موضوعی را می گفتند که باعث خوشحالی ایشان بود، می فرمودند: «کار خوبی را که انجام می دهید اول شخصی که خوشحال می شود، وجود مقدس آقا امام زمان است. باید به این فکر باشید. و اگر خدای ناکرده خلافی انجام دهید، باز اول کسی که ناراحت می شود، وجود مقدس آقا امام زمان است.»

انشاء الله تعالی این راه ایشان در حوزه های علمیه ادامه داشته باشد. ایشان زحمت زیادی کشیدند و یک مکتب بزرگ اعتقادی، اصولی، فقهی و مهدوی را در حوزه علمیه پایه گذاری کردند. کتاب های ایشان باید نزد طلاب و غیرطلاب نشر پیدا کند و آن وظایف مهمی که در طول این صدسال برعهده گرفته بودند، دیگران هم متوجه باشند که باید این راه را ادامه دهند.

گالری تصاویر