شفقنا- «بم» مثالی است که نشان داد ما در مدت زمان خیلی طولانی توانستیم شهر را به حالت طبیعی و اولیه برگردانیم اما در کشوری مثل ژاپن با وجود سونامی و دیگر حوادث، ظرف مدت بسیار کوتاهتری کشور را به حالت طبیعی بازمیگردانند
الهام علمشاهی در روزنامه شهروند نوشت، در جهان کنونی روند توسعه مفهوم مدیریتبحران بهعنوان علمنوین از بحث «مدیریتپاسخ» آغاز شده است؛ به این معنی که مدیریتبحران تنها پس از وقوع حادثه، انجام میشد، بنابراین نه بحث آمادگی و نه مباحث پیشگیری مطرح بوده است. به مرور زمان مباحث آمادگی هم به مدیریتبحران اضافه شد تا با انجام اقداماتی از قبل، شرایط پاسخ هنگام وقوع بحران موثرتر صورتگیرد. اما پس از بررسیهای بیشتر، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که این میزان آمادگی کافی نیست و به همین جهت رویکرد پیشگیری و کاهش خطرپذیری در چارچوب مدیریتبحران گنجانده شد تا با انجام اقدامات مناسب، تلاش شود بحرانی رخ ندهد یا اگر رخ داد کمترین خسارت را داشته باشد. همه این بررسیها به قبل از سال ٢٠٠٥ بازمیگردد. پیش از سال ٢٠٠٥ تنها مباحث کاهش خطرپذیری و مدیریتریسک مطرح بود؛ اما پس ازسال ٢٠٠٥ و مطرحشدن سند «هیوگو» در دنیا، مفهوم جدیدی با عنوان «تابآوری» در حوزه مدیریت بحران، در دنیا با رویکردی فراتر از مدیریت ریسک مطرح شد. برای بررسی این موضوع با عباس استادتقیزاده، قائممقام سازمان مدیریتبحران تهران گفتوگو کردهایم تا بیشتر با این مفهوم در حوزه شهری آشنا شویم.
آقای دکتر؛ در ابتدا به معرفی مفهوم «تابآوری» و پیشینه آن بپردازیم.
با توجه به اینکه در بحث مدیریتشهری تلاشها برای رسیدن به نقطه ایدهآل، یعنی «توسعهپایدار» انجام میشود و با توجه به اینکه نمیتوان به مدیریتریسک صرفا بهعنوان یک موضوع کاملا بسته نگاه کرد؛ به همین جهت باید برای رسیدن به مفهوم توسعهپایدار، مدیریتریسک را در دل این بحث نهادینه کرد. در ارتباط میان این دو مفهوم یعنی مدیریتریسک و خطر و نیز توسعهپایدار، مفهوم جدیدی با عنوان «تابآوری» ایجاد شد. این عبارت در علوم دیگر همچون مهندسی، فیزیک، روانشناسی و اقتصاد هم پیش از این کاربرد داشت که بهتازگی در مدیریتبحران هم کاربردی شده است.
مفهوم «تابآوری» چیست و چرا از کلمه تابآوری بهجای کلمات دیگر استفاده میکنیم؟
به این دلیل که این عبارت، کاملا یک رویکرد جامع و حتی فراتر از آن را به مدیریتریسک دارد. در تعریف ذهنی و تئوری این مفهوم میتوان بیان کرد؛ در نگاه نخست، توانایی و ظرفیت یکشهر، یکجامعه و یکسیستم مدنظر است تا بتواند در برابر حوادث پیشروی خود مقاومت کند، با حوادث و بحرانها تطابق و سازگاری داشته باشد، کمترین خسارت را در برابر اتفاقات به خود ببیند، بتواند پس از وقوع بحران، به فعالیتهای اساسیاش ادامهدهد و درنهایت با سرعت بیشتر و روشهای موثرتر به حالتطبیعی یا بهتر از آن بازگردد.
اگر بخواهیم «تابآوری» را عملیاتی تعریف کنیم و بگوییم چه اقداماتی در این زمینه انجام شده است، چه توضیحی میتوان بیان کرد؟
در تعریف عملیاتی «تابآوری شهری»، اقدامات به ٣ بخش اصلی تقسیم میشود؛ بخش اول، انجام اقداماتی است که میزان جذب انرژی را در شهرها بالا میبرد، فرض را بر این بگذاریم که وقوع زلزله ٦ ریشتری در تهران هیچ خسارتی را برجای نمیگذارد؛ بنابراین باید اقداماتی صورت گیرد تا مقاومت شهر بالا رود و دربرابر زلزله ٦,٥ ریشتری هم خسارتی بهوجود نیاید، بنابراین در این شرایط نباید هیچ خسارتی را برای ساختمانها، زیرساختها و مردم متصور شد، درواقع آستانه تحمل شهر را با اقدامات موثر بالامیبریم.
درخصوص اقداماتی که میتواند آستانه تحمل و مقاومت شهر را بالا ببرد، بیشتر توضیح دهید.
اگر در رابطه با مباحث شهری صحبت کنیم، این اقدامات عمدتا شامل ساختوسازها میشود که باید ساختمانها را مقاوم بسازیم؛ دقیقا تفاوت میان مقاومسازی و تابآوری همینجا بروز میکند، بنابراین «مقاومسازی» بخش اول تابآوری محسوب میشود. پس نکته اول از نظر عملیاتی، مقاومکردن همه سازهها، زیرساختها و حتی خود مردم است؛ مردم هم نباید با بروز کوچکترین مسألهای به هم ریخته و مستاصل شوند. همه این فعالیتها با هدف مقاومترکردن ساختار، ساختمانها و مردم شهر انجام میشود.
و بخش دوم اقدامات در حوزه تابآوری؟
این بخش تحتعنوان «ظرفیت خنثیسازی» بیان میشود. فرضکنیم بعد از انجام اقدامات مقاومسازی، ظرفیت شهر از ٦ریشتر به ٦,٥ ریشتر ارتقا یافت؛ اما اگر زلزلهای با قدرتی بالاتر از ٦.٥ریشتر رخ داد، قطعا خسارتهایی را بهجا خواهد گذاشت، بههمینمنظور باید یکسری از اقدامات همواره در شهر فعالباشند و هرگز تعطیل نشوند. هنگام وقوع چنین بحرانهایی، تعدادی از عملکردها و فعالیتهای شهر محدود یا تعطیل میشوند. بهعنوان مثال، اگر آلودگی هوا در شرایط اضطرار قرار بگیرد، مدارس و ادارهها تعطیل میشوند؛ اما هرگز بیمارستانها، شرکتهای آب و گاز و برق تعطیل نخواهند شد. بنابراین با وجود احتمال بروز خسارتها در شرایط بحران، اقداماتی را که هرگز تعطیل نخواهند شد با عنوان «فعالیتهای حیاتی شهر» تعریفمیکنیم.
در این زمینه و در بخش دوم چه اقداماتی صورت خواهدگرفت؟
در این بخش علاوهبر مقاومکردن سیستمهای اصلی، باید سیستمهای پشتیبان و جایگزین هم در دست باشد. بهعنوان نمونه اگر برق اصلی قطع شد، برق فرعی وجود داشته باشد و درصورت قطعی برق فرعی، از منبعی دیگر این کمبود و اختلال جبران شود. گذری داشته باشیم به زمستان ١٣٨٦ و یکی از مشکلاتی که در آن دوره داشتیم؛ در آن سال شبکه گاز کل کشور بههم وصل نبود، به این معنی که در مناطقی گاز داشتیم اما بهدلیل عدم وجود خط انتقال و کاملنبودن شبکه، گاز مناطقی دیگر از کشور قطع بود. اما اگر سیستم گاز به شکل اصطلاحا عنکبوتی بههم وصل بود، در صورت قطع گاز در منطقهای، از منبعی دیگر این اختلال جبران میشد.
از منظر شهرسازی در داخل شهرها، رویکردها بهطورکلی در این حوزه به چه شکل است؟
از منظر شهرسازی، تفاوت نگاهها در رویکردها چه در حوزه راهها و چه در حوزه شریانهای حیاتی اصطلاحا به شکل درختی و عنکبوتی است. در ساختار درختی، اگر قسمتی از یک مجموعه قطع شود، ارتباطش با دیگر قسمتها نیز کاملا قطع میشود و انتهایش به جایی بسته نیست. اما در ساختار عنکبوتی هر کجا قطع شود، سیستم بهطور خودکار از منبعی دیگر وصل شده و به فعالیت و حیات خود ادامه میدهد. این ساختار تحتعنوانهای «ظرفیت خنثیسازی»، «ظرفیت تداومحیات» یا «ظرفیت کسبوکار» تعریف میشود. بنابراین در شهر بایستی دو مجموعه از فعالیتها تعریف شود؛ یکسری فعالیتهای حیاتی و دایمی و یکسری فعالیتهای غیرحیاتی. برای فعالیتهای حیاتی باید مجموعهای از شبکهها و سیستمهای پشتیبانی تعریف شوند که در هر شرایطی بتوانند خدمت ارایه کنند و هرگز منقطع نشوند.
و اما بخش سوم اقدامات برای افزایش تابآوری شهرها چه خواهد بود؟
بخش سوم در شرایطی شکل میگیرد که فعالیتهای حیاتی و دایمی تعریفشده قطع شوند؛ باید بدانیم که در این شرایط چگونه و با سرعت بیشتر به حالت عادی بازگردیم، به تعبیر دیگر، بهجای صرف زمان یکماه، ظرف مدت یکهفته سیستم به حالت طبیعی برگردد. بهعنوان مثال، در زلزله «هاییتی» هنوز شرایط به حالت طبیعی بازنگشته است و حتی طبق پیشبینی کارشناسان، هرگز به حالت اول برنخواهد گشت، چون کاملا از حالت اصلی خارج شدهاست. «بم» مثالی دیگر است که نشان داد ما در مدت زمان خیلی طولانی توانستیم شهر را به حالت طبیعی و اولیه برگردانیم. اما نگاهی بیندازیم به کشوری مثل ژاپن که با وجود سونامی و دیگر حوادث، ظرف مدت بسیار کوتاهتری نسبت به دیگر نقاط و با صرف هزینههای کمتر، کشور را به حالت طبیعی بازمیگردانند. در این خصوص مثالی را بیان کنم؛ هفته گذشته ویدیو کنفرانسی با اساتید دانشگاهی در آمریکا داشتیم که از پروژه ٧میلیارد دلاری برای شهرداری نیویورک صحبت کردند که توانستند با احتساب تابآوری اقتصادی شهر، ثابت کنند با هزینه ٧٠میلیون دلار در برخی بخشها، میتوان از هزینه ٧میلیارد دلاری پیشگیری کرد. اما بهطورکلی به مجموعه این ٣ اقدام برای هر سیستمی نظیر شهر، بیمارستان یا یک سازمان، اقدامات تابآوری میگویند.
امروز : دوشنبه 19آبانماه 1404 | ساعت : 17 : 55
خبر فوری
آخرین اخبار
آستانه تحمل شهر را بالا ببریم
اخبار مرتبط