شفقنا- اعظم حاتمی؛ استاد حوزه علمیه قم گفت: بهرحال ما دارای فرصت ها و سرمایه های طلایی در درون مکتب هستیم اما برخی از آنچه به نام حاکمان و حکمرانی که درحال وقوع است این سرمایه ها را هدر داده و فرصت ارتباط، دوستی، محبت، خلیق بودن و شفیق بودن را از جامعه شیعی گرفته و نمی توانیم خیلی امیدوار باشیم که بتوانیم در آینده، مکتب تشیع را از باب «یدخلون فی دین الله افواجا» شاهد باشیم
به گزارش شفقنا، حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: مکتب تشیع در متن خود ذاتا پتانسیل قوی و همه جانبه ای خصوصا در جنبه های فکری، فرهنگی، علمی و هنری دارد اما تاکنون این جنبه ها به درستی تبیین نشده است. از سوی دیگر، غلبه جنبه سیاسی تشیع در قالب حکومت بر همه بخش های دیگر سیطره یافته و امروز، تشیع را از منظر «بعد سیاسی و حکومتی» نگاه می کنند این درحالی است که روی جنبه های دیگر که دارای ارزش های فراوان و منابع قوی است مانند فقه و حقوق، مکتب اخلاقی، مسائل عرفانی بویژه ادبیات عرفانی و بخش های دیگر که ظرفیت های طلایی در مکتب تشیع هستند، در سال های اخیر کار چندانی نشده است.
وی تصریح کرد: جنبه غالب و سیطره ای که از جایگاه بخش سیاسی مکتب تشیع در قالب حکومت ارائه شده است، اجازه دیده شدن بخش های دیگر را نداده است. الان اگر بخواهیم ببینیم روند تشیع در آینده جهان چگونه خواهد بود، باید دید تا چه حدی حکومت و نظام سیاسی مکتب تشیع موفق بوده است.
جنبه های فکری و فرهنگی و ابعاد مختلف مکتب تشیع که در روابط اقتصادی و بین الملل و نظائر آن توانسته درخشان ظاهر شود، تحت جنبه سیاسی و حکومتی مدفون است و قابل شناخت نیست
وی ادامه داد: جنبه های فکری و فرهنگی و ابعاد مختلف مکتب تشیع که در روابط اقتصادی و بین الملل و نظائر آن توانسته درخشان ظاهر شود، تحت جنبه سیاسی و حکومتی مدفون است و قابل شناخت نیست و به هرحال قدرتی که سیاست در منطقه گرفته بویژه در جنبه های مراودات سیاسی و نظائر آن مجال چندانی برای رخ نمایی و داشتن چهره های غنی و قوی مکتب تشیع را به همراه ندارد. فعلا همه و همه منتظرند ببینند به لحاظ مکتب سیاسی، تشیع تا چه حدی پیشرفت داشته و چقدر توانسته با جهان تعامل کند و با اهل منطقه وارد گفتگو و تبادل نظر شود؟ چگونه توانسته وحدت امت اسلامی را پایه گذاری کند؟ بنابراین نگاه همه به این است که تا چه حدی این بعد سیاسی مکتب تشیع توانسته قوی ظاهر شود و خوب بدرخشد و بتواند جنبه های دیگر را نمایان کند.
قدرتی که سیاست در منطقه گرفته بویژه در جنبه های مراودات سیاسی و نظائر آن مجال چندانی برای رخ نمایی و داشتن چهره های غنی و قوی مکتب تشیع را به همراه ندارد
وی درباره مهمترین چالش ها و فرصت های مکتب تشیع گفت: مهمترین چالشی که می توان گفت، غلبه قرائت «سیاسی و حکومتی» از مسائل اسلامی و خوانش شیعی است که سبب شده جنبه ها و خوانش های دیگر در ارتباط با تشیع دیده نشود.
وی ادامه داد: درواقع اختلاف نظر در تبیین مواضع و مبانی مکتب تشیع بسیار پررنگ شده و این مجال برای گفت وگو و تعامل با افراد درون مذهب را نمی دهد. الان ارتباط خوبی را با کشورهای شیعی مانند بحرین، عراق و حتی آذربایجان نداریم و این به دلیل آن است که جنبه ها و قرائت های دیگری که می توانست مکتب تشیع را در ابعاد دیگر نمایان و ظاهر کند رو نیامد و لذا افرادی که در بین مذهب شیعه و تحت مکتب تشیع زیست می کنند، تعامل مورد نیاز را باهم ندارند. ما بجز روابط سیاسی که بعضا بین کشورها وجود دارد، کمتر چیز دیگری می بینیم.
الان ارتباط خوبی را با کشورهای شیعی مانند بحرین، عراق و حتی آذربایجان نداریم و این به دلیل آن است که جنبه ها و قرائت های دیگری که می توانست مکتب تشیع را در ابعاد دیگر نمایان و ظاهر کند رو نیامد
وی در عین حال، ظرفیت زیارتگاه ها در کشورهایی مانند عراق و ایران را فرصت ارزشمندی دانست و گفت: از این فرصت تعاملی هم استفاده حداقلی می شود اما اینکه سبب تعاطی شود و زمینه های مناسبات فکری و فرهنگی عمیق تری بین حوزه های علمیه، دانشگاه ها و حتی توده مردم را ایجاد کند، به دلیل جهت غالب سیاست و اختلافات درون نتوانستیم ایجاد کنیم.
استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: ظرفیت های علمی، فرهنگی، هنری و ادبی و نیز وجود زیارتگاه ها سرمایه های مکتب تشیع هستند و افرادی که در کشورهای مختلف از این باور و مکتب خرد و عقل و باورهای اصیل برخوردارند به راحتی می توانند از این فرصت ها و منابع بهتر استفاده کنند اما استفاده حداقلی مشکل را برای جامعه شیعی فراهم کرده تا نتوانند آنگونه که هست یکدیگر را بیابند. ما به شدت نیازمند گسترانیدن وحدت آحاد و افراد مکتب تشیع و علاقمندان به قرآن و عترت در جوامع شیعی هستیم تا وحدت به معنای حقیقی حاکم شود.
ما به شدت نیازمند گسترانیدن وحدت آحاد و افراد مکتب تشیع و علاقمندان به قرآن و عترت در جوامع شیعی هستیم تا وحدت به معنای حقیقی حاکم شود
وی با یادآوری روبرویی جامعه اسلامی با جریان های خانمان سوزی چون داعش و از دست رفتن سرمایه های انسانی گفت: جامعه اسلامی نتوانسته وحدت شایسته در کمال رفق و مدارا با یکدیگر را بسازد و امت وسط را که رهاورد وحی است؛ مانند «و لتکون امة وسطا» یا «خیرهم امة اخرجت للناس» و امثالهم که اسلام پیشنهاد داده را غنی و قوی اظهار نماید. بهرحال ما دارای فرصت ها و سرمایه های طلایی در درون مکتب هستیم اما بعشی از آنچه به نام حاکمان و حکمرانی که درحال وقوع است این سرمایه ها را هدر داده و فرصت ارتباط، دوستی، محبت، خلیق بودن و شفیق بودن را از جامعه شیعی گرفته و دچار تشتت و اختلافی کرده که زمینه برای بهره برداری حداقل شده است.
وی درباره ارتباط تشیع با دیگر ادیان گفت: اسلام واقعا این ظرفیت را در درون خود ایجاد کرده که بتواند با همه ادیان همگرایی داشته باشد و ضمن قائل شدن احترام و اعتبار اجتماعی برای دیگر ادیان، به لحاظ گفت وگو و ارتباط ادیان، آنچه اندیشه الهی در آن وجود دارد را در یک راستا قرار دهد. خداوند در قرآن، ادیان اصیل (ابراهیم، موسی، عیسی، محمد) را در راستای یکدیگر قرار داده است و اینها ذاتا هیچ اختلافی با یکدیگر ندارند بلکه براساس «ان الدین عندالله الاسلام» همه در مقام یک حقیقت هستند که با چهره های مختلفی آشکار شده است.
ما دارای فرصت ها و سرمایه های طلایی در درون مکتب هستیم اما حاکمان و حکمرانی که درحال وقوع است این سرمایه ها را هدر داده و فرصت ارتباط، دوستی، محبت، خلیق بودن و شفیق بودن را از جامعه شیعی گرفته و دچار تشتت و اختلافی کرده که زمینه برای بهره برداری حداقل شده است
وی افزود: اگر همه ادیان الهی را در راستای توحیدی بنگریم یکدیگر را پوشش می دهند و تنازعی با یکدیگر ندارند. بنابراین اختلاف طبیعی شرایع و منهاج ها هرگز باعث اختلاف جوامع نخواهد بود و چه بسا این اختلاف برای جوامع شیرین باشد که هریک با روش خود عمل می کند اما آنچه که همه را سامان می بخشد و در یک خط کنار هم و متحد قرار می دهد، اینکه ما همه ادیان الهی و اصیل را یک واقعیت می بینیم که در چهره های مختلف ظاهر می شوند.
وی افزود: تعاطی بین انبیا و ادیان الهی یک تعاطی ذاتی است و ما این را در قرآن مشاهده می کنیم که خداوند به همه انبیای الهی سلام فرستاده و همه آنها را تصدیق کرده و سیره و سنت آنها را مورد تائید قرار داده که اینها ظرفیت های واحدی را ایجاد می کند اما متاسفانه ما با زبان قرآن و ادبیات قرآن در خصوص ادیان الهی آشنا نیستیم.اگر قرآن در بین ما حاکم بود، هرگز ادیان اینگونه از هم پراکنده و واگرا نمی شدند بلکه همگرا شده و دربرابر کفر، ملت واحده می شدند. اگر همه ادیان الهی یکدیگر را بیابند و ارزیابی شان این باشد که همه «حقیقت واحد» هستند در چهره های مختلف، هرگز کفر و شرک و زندقه اینگونه سیطره خود را بر جهان دین قرار نمی دهد. اگر دین امروز در غربت به سر می برد برای این است که قرآن نه در جوامع اسلامی و نه در جوامع غیراسلامی حاکم نیست و دشمنان از این جهت توانستند این تفرقه را حاکم کنند لذا وقتی آن وحدت در جوامع حاکم نباشد و اختلاف و تنازع رایج شود، همه این امتیازها و قوت ها دچار ضعف شده و علیه یکدیگر به کار گرفته می شود.
اگر دین امروز در غربت به سر می برد برای این است که قرآن نه در جوامع اسلامی و نه در جوامع غیراسلامی حاکم نیست و دشمنان از این جهت توانستند این تفرقه را حاکم کنند
البته بهرحال ظرفیت های اهل تسنن با اهل تشیع اختلاف دارند و این اختلاف هم کم نیست اما آن ابعادی که می تواند اینها را به یکدیگر وصل کرده و پیوند دهد هم کم نیستند. ما اگر بدرستی، فقه و حکمت و کلام خود را به میدان می آوردیم و مانند گذشتگان همچون سید رضی، سید مرتضی و شیخ مفید که تعامل علمی با اهل سنت داشتند و تعاطی اجتماعی ایجاد کرده بود، امروزه هم می توانستیم به این معنا برسیم به رغم اینکه حکومت در گذشته در دست اهل سنت بود اما علمای بزرگی همچون سید مرتضی، شیخ طوسی و شیخ مفید کاری کردند که عرصه فکر و فرهنگ را حاکم نموده و از اختلافات و نظائر آن دست شستند و در همان زمان جامعه ای را ایجاد کردند که اهل سنت و تشیع همزیستی مسالمت آمیزی شایسته ای را ایجاد کردند. ما اگر بخواهیم به چنین جایگاهی برسیم باید علوم اسلامی را آنگونه که بزرگان و قدما احیا کردند، احیا کنیم و با همان ادبیات وارد عرصه شویم و از نزاع ها و طعنه ها و تهمتها و هتک حرمت ها و نظائر آن دست برداریم و جامعه را یکدست ببینیم و هرگز اجازه ندهیم این اختلافات و تنازعات در جامعه منتشر شود و جامعه اسلامی آن وحدت خود را از دست بدهد. ما این 40 سال شعار وحدت دادیم اما در مقام عمل، بعضی حرکات و رفتار ما به گونه ای نبود که بتواند وحدت را در جوامع اسلامی پیاده کند و با توجه به ظرفیت های فراوانی که در کشورهای اسلامی وجود دارد بتوانیم این زمینه را بهتر بیابیم.
ما این 40 سال شعار وحدت دادیم اما در مقام عمل، حرکات و رفتار ما به گونه ای نبود که بتواند وحدت را در جوامع اسلامی پیاده کند و با توجه به ظرفیت های فراوانی که در کشورهای اسلامی وجود دارد بتوانیم این زمینه را بهتر بیابیم
وی ادامه داد: همه ما از نظر سیاسی اختلاف نظرهایی داریم؛ اینکه بگوئیم ما محور وحدت هستم و همه باید به سمت ما گرایش پیدا کنند، این اول دعوا و منازعه است و در طول این 40 سال نشان داده شده است که این تفکر که دیگران را با خود همراه کنیم تفکر دقیقی نیست. ما باید در عین اینکه آنها با دیگران تعامل دارند، تعامل خود را داشته باشیم و منافع مکتب تشیع و جهان اسلام را بنگریم.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم مثلا قدرت سیاسی خود را اضافه کنیم و براساس زیادتی قدرت سیاسی حرکت های خود را ببندیم طبیعی است که این یک ناکامی صد در صد و قطعی را دارد همانگونه که ما در طول این چهل سال نتوانستیم از ظرفیت مکتب تشیع به لحاظ کشورهای اکثریت شیعی به خوبی بهره برداری کنیم و این خسارت غیرقابل جبرانی است.
آقای جوادی آملی درباره چالش ها و فرصت های تشیع در کشورهای بااقلیت شیعه گفت: این کشورها متعهدند و علاقمندند، ما هستم که باید این اقلیت ها را از غربت و تنهایی بیرون بیاوریم ولی زمانی می توانیم اینها را تقویت کنیم که خودمان اینجا توانسته باشیم با قدرت و قوت اجتماعی ظاهر بشویم نه با قدرت حکومتی یا سیاسی. این قدرت حکومتی یک جنبه است و باید به نفع کشورها به خدمت دربیاید. سیاستی که اختلافات را دامن بزند و موجب تشتت شود، ولو دارای قدرت ظاهری باشد، موفق نخواهد بود. اگر سیاست توانست ملت ها را جمع کرده و یک واگرایی را برطرف کند و همگرایی شایسته ای را بین ملت ها ایجاد کند، این سیاست موفق است. کشورهای با اقلیت شیعی در انتظارند که فرشته نجات این مکتب تشیع از کشورهای دارای اکثریت شیعه به کمک انها برود اما چنین چیزی را شاهد نیستیم و چه بسا این به دلیل غلبه قدرت سیاسی و حکومتی است که اجازه چنین زمینه ای را به جوامع نمی دهد.
کشورهای با اقلیت شیعی در انتظارند که فرشته نجات این مکتب تشیع از کشورهای دارای اکثریت شیعه به کمک انها برود اما چنین چیزی را شاهد نیستیم
وی درباره آینده تشیع در جهان گفت: مکتب تشیع ذاتا این توانمندی را دارد که این کشورها را با یک فکر اصیل و قوی و غنی آشنا کند و جهانی که امروز سعی دارد بهترین ها را انتخاب کند و زندگی خود را بر اساس عقلانیت بسازد تشنه این مکتبی است که چنین ظرفیتی را در درون خود دارد.
وی ادامه داد: امروز چون حرف اول را سیاست می زند و سیاست غالب هم قرائتی را دارد که به بخش های دیگر مسلط کرده و فرهنگ و هنر و علم را تحت سلطه خود گرفته طبیعی است که جا برای تعامل چندان زیاد نیست و ما نمی توانیم خیلی امیدوار باشیم که بتوانیم در آینده، مکتب تشیع را از باب «یدخلون فی دین الله افواجا» شاهد باشیم گرچه تلاش هایی که شیعیان و مومنان در جاهای مختلف به صورت خودجوش انجام می دهند حرکات خوبی است اما آن حرکتی که باید از جایگاه حکومت اصیل اتفاق بیفتد اینگونه نیست.
وی بیان کرد: اگر ما بتوانیم سیطره سیاست را از بخش های دیگر جدا کرده و قدرت علمی، فرهنگی، اجتماعی و قدرت تعاملات و ارتباطات را اصل قرار دهیم می توانیم امیدوار باشیم که آینده را تضمین کرده و مکتب تشیع بتواند نقش آفرینی کند اما اگر سیاست خود را اصل بداند و همه جنبه ها را تحت سلطه خود بگیرد، همین خواهد بود که الان مشاهده می کنیم. آیا ملت ایران با داشتن مکتب غنی تشیع و فرهنگ والای ایرانی توانسته آنچنان که باید در جهان بدرخشد و موقعیت خود را تثبیت کند؟ این ضعفی است که اکنون وجود دارد و اینکه ما نمی توانیم هم بعد ایرانی و هم بعد اصیل منابع تشیع را به جهان معرفی کنیم محصول چنین قضیه ای است.
اگر ما بتوانیم سیطره سیاست را از بخش های دیگر جدا کرده و قدرت علمی، فرهنگی، اجتماعی و قدرت تعاملات و ارتباطات را اصل قرار دهیم می توانیم امیدوار باشیم که آینده را تضمین کرده و مکتب تشیع بتواند نقش آفرینی کند
استاد حوزه علمیه قم گفت: جهان امروز کاملا تغییر کرده و متفاوت می اندیشد و منتظر است که اخبار و نظرات شایسته را بگیرد و به جایی رسیده که « و بشّر عبادی الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه » شده و این امکان با وجود شبکه های اجتماعی و رسانه ها و ارتباطات جوامع فراهم شده است که بتوانند از نظرات یکدیگر برخوردار باشند و از غنای ارزشمندی که در کتاب و سنت و سیره اهل بیت (ع) وجود دارد استفاده افزونتری کنند اما متاسفانه شرایط برای چنین تعاملاتی فراهم نیست.
