شفقنا رسانه- روایتها، خاطرات و تجربیات چهره های برجسته عرصه ارتباطات برگی از تاریخ اهل رسانه است. اساتید و پیشکسوتان رسانه که در زمانه خود تلاش کرده اند بخشی از جریان ارتباطی و صدای مردم باشند، امروز هم میتوانند با انتقال تجربیات خود به ارتقای کیفیت حرفه ای و غنای روزنامهنگاری ایران کمک کنند. البته این اتفاق زمانی رخ میدهد که اهالی رسانه، خود منزلت دانش و تجربه اساتید و پیشکسوتان این عرصه را مغتنم بدانند.
شفقنا رسانه می کوشد در دیدار با پیشکسوتان، مدیران مطبوعاتی و بزرگان عرصه ارتباطات، تجربیات آنان را در اختیار جامعه قرار دهد.
این بار شفقنا، میزبان دکتر هادی خانیکی از اساتید و چهره های برجسته ی حوزه ارتباطات، فرهنگ و سیاست بود. از او درباره نحوه ورودش به عرصه ی روزنامه نگاری و علاقه مند شدنش به این حوزه پرسیدیم و گفت: سوال چگونگی ورود به جهان روزنامه نگاری و تاثیری که این جهان برای هر کنشگر دارد، مهم است. یعنی روشنفکر، آکادمیسین و یا سیاست ورزی که وارد حوزه روزنامه نگاری می شود چه آورده هایی برایش دارد و متقابلاً آن دنیا چه بهره ای از کنش چنین فردی دارد؟ منظورم از روزنامه نگاری صرفاً عالم رسانه های نوشتاری و مکتوب نیست بلکه منظور به تعبیر رایج آن ورود به ژورنالیسم است. چون گاهی ژورنالیسم در برابر آکادمیک و یا در برابر کنش مدنی، سیاسی و روشنفکرانه قرار می گیرد و عمدتاً معنای منفی از آن به ذهن متبادر می شود یعنی گویا روزنامه نگار کسی است که همه دغدغه های عوالم دیگر را سطحی، دم دستی و سرسری می کند.
او ادامه داد: من از زاویه دیگری می خواهم به این مسئله بپردازم. فرض کنید اگر یک فیلسوف، سیاست ورز، دانشمند و… با عالم ارتباطات و رسانه آشنا شود چه دنیایی را برایش باز می کند و چرا من از ورودم به حوزه روزنامه نگاری و مشخصاً از مطبوعات تا به امروز به عنوان یک فهم نوستالوژیک با تعلق خاطر مثبت یاد می کنم؟
و اما هادی خانیکی در چه زمانی وارد عرصه روزنامه نگاری می شود؟ ورود مستقیم او به عرصه روزنامه نگاری به اویل دهه ۶۰ برمی گردد که حدود ۴۲ سال از آن دوران می گذرد. او درباره اوایل ورودش به روزنامه نگاری گفت: من معلم بودم و در دبیرستان تدریس می کردم که گروهی از دوستان به روزنامه کیهان رفته بودند. در آن زمان آقای خاتمی نماینده امام خمینی(ره) و سید حسن شاهچراغی هم سرپرست موسسه کیهان بودند. با درخواست این دوستان وارد روزنامه کیهان شدم. روزنامه کیهان در آن ایام پرتیراژترین روزنامه بود، شرایط کشور هم جنگی بود و ما تجربه جدید روزنامه نگاری را در پیش رو داشتیم. یعنی در ایام جنگ با ترکیبی از روزنامه نگاران حرفه ای که قبل از انقلاب در موسسه بودند و روزنامه نگاران جوان یا جوان تری که به دلیل تعلق خاطر به انقلاب اسلامی و نظام در این روزنامه و منظومه کیهان حضور یافته بودند، فعالیت می کردیم.
خانیکی که سابقه عضویت در شورای سردبیری روزنامه کیهان و سردبیری این روزنامه را در کارنامه خود دارد، توضیح داد: در ایام جنگ تحمیلی نشریات قبل از انقلاب به تناسب تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در قالب قدیم و ترکیبی از نیروهای حرفه ای پیش از انقلاب و نیروهای جوان بعد از انقلاب منتشر می شدند. انتشار کیهان فرهنگی هم پس از انقلاب نقطه عطفی در فعالیت های مطبوعاتی بود که بعدها به صورت ماهنامه منتشر می شد و بعداً کیهان اندیشه که مباحث حوزوی را در قم دنبال می کرد.
در سال 67 تحولات روزنامه کیهان منجر به رفتن خانیکی و برخی از همکارانش می شود و گروه دیگری بر سرکار می آیند. این روزنامه نگار پیشکسوت توضیح داد: تحولات سیاسی طبیعتاً هیچ نهادی را در ایران مستثنی نمی کند، کما اینکه موسسه کیهان هم مستثنی نکرد و من هم از کیهان رفتم.
خانیکی که در سال های 1348 تا 1354 تحصیل خود در دانشگاه شیراز و دانشگاه علم و صنعت را ناتمام باقی گذاشته بود به دلیل فعالیت های سیاسی دانشجویی، دستگیر می شود و دو بار به زندان می افتد. او درباره این سال ها گفت: بعد از به زندان افتادنم، مبارزه سیاسی پردامنه تری داشتم و مجبور به زندگی مخفی بودم. به عبارتی یکبار در دانشگاه شیراز اخراج شده بودم و یکبار هم در رشته مهندسی عمران ملی و راه و ساختمان در دانشگاه علم و صنعت تحصیلم ناتمام مانده بود. در نتیجه من روزنامه نگاری شدم که پشت سرم دو دانشگاه و سه رشته ناتمام داشتم که می خواستم هم روزنامه نگار باشم و هم درسم را ادامه دهم و به علت انقلاب فرهنگی این رشته ها تعطیل شدند و چون عمران ملی تعطیل شده بود و رشته های ارتباطی از جمله روزنامه نگاری و روابط عمومی هم در حد یک گرایش در حوزه جامعه شناسی تقلیل پیدا کرده بودند در نتیجه من وارد حوزه علوم اجتماعی و جامعه شناسی شدم.
خانیکی که در حال حاضر استاد تمام گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران است، به نحوه ورودش به حوزه ارتباطات اشاره کرد و گفت: در طول کار روزنامه نگاری متوجه شدم که روزنامه نگاری نیازمند داشتن نظریه است و فقط تکنیک نیست. به همین دلیل پیگیر چنین فهمی بودم که در دانشگاه با بزرگان و پیشکسوتان ارتباطات آشنا شدم. آشنایی با بزرگان ارتباطات همچون مرحوم دکتر معتمد نژاد، مرحوم دکتر نطقی و دکتر بدیعی و بعدها مسئولیت هایم در وزارت علوم، وزارت آموزش عالی وقت در وزارت ارشاد و اسلامی سبب شد تا کار را در حوزه آموزش هم پیش ببرم و خودم جزو اولین کسانی بودم که در دوره کارشناسی ارشد و دکتری کار را ادامه دادم.
بعد از آن خانیکی در دورانی که محسن امین زاده، معاون مطبوعاتی و محمد خاتمی سرپرستی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بر عهده داشتند، مرکز گسترش آموزش رسانه ها را تاسیس کرد. او در بیان اهدافش از تاسیس این موسسه گفت: در این مرکز هدفمان ایجاد رقیب برای دانشگاه نبود بلکه دنبال گسترش آموزش رسانه ها با برگزاری دوره های حرفه ای بودیم. به همین دلیل این مرکز توانسته بود حتی بر آموزش های رسمی در دانشگاه پیشی بگیرد. علاوه بر آن روزنامه نگاران حرفه ای مثل آقای محمد مهدی فرقانی، فریدون صدیقی، قاضی زاده، مرحوم قندی از جمله افرادی بودند که در این مرکز تدریس می کردند و در دانشگاه هم افرادی چون دکتر معتمدنژاد، دکتر بدیعی و دکتر مختاریان (صفحه بندی) مشغول تدریس بودند. بنابراین از سردبیری نشریات کیهان به راه اندازی اولین نشریه تخصصی روزنامه نگاری با مسئولیت خودم قدم برداشتم. هدف این بود که مسئله را از جامعه روزنامه نگاری و پاسخ را از حوزه علمی پیگیری کند. به عبارتی در داخل و خارج از کشور میزگرد، نشست، ترجمه و… داشته باشیم و یک قدم از روزنامه نگاری حرفه ای که به کار خبر، مقاله، گزارش و … می پرداخت، گام برداریم.
همزمان با فعالیت در این مرکز، خانیکی مسئولیت سردبیری فصلنامه فرهنگی «نامه فرهنگ» را بر عهده می گیرد که هدفش را در انتشار این فصلنامه دنبال کردن مسئله ارتباطات میان فرهنگی و چگونگی دنبال کردن عرضه تحولات جهانی در سطح ایران و شناساندن تحولات ایرانی در سطح جهان عنوان می کند. او گفت: اگرچه این نشریات در حاشیه نهادهای دولتی بودند ولی تبلیغاتی نبودند بلکه محتوا و رویکردمان در آن ها با مضمون علمی و مدنی بود.
خانیکی در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، مشاور رئیسجمهور در امور رسانه و مطبوعات و سپس مشاور رئیسجمهور در امور فرهنگی می شود و در معاونت هم فصلنامه «آموزش عالی دفتر دانش» را تاسیس می کند. او در بیان هدفش از انتشار این فصلنامه گفت: هدف از انتشار این فصلنامه انعکاس مسائل علمی نهاد در سطح جامعه بود به عبارتی نشریه ای که به جای صرفاً علمی-پژوهشی بودن، وارد کیوسک و در جامعه دیده و خوانده شود. این مسیری بود که برای سیاستگذاری و طراحی این نشریات دنبال می کردم.
خانیکی بعدها سردبیری ماهنامه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی «آیین» را از شماره سوم آن برعهده می گیرد. او درباره هدفش از فعالیت در این نشریه گفت: در آنجا هم تلاش می کردم تا ماهنامه «آیین» یک مفصلی بین دنیای فکری ام از دانشگاه تا عرصه سیاست باشد.
این استاد ارتباطات تاکید کرد: من همچنان علاقه ام به روزنامه نگاری کم نشده است. به عبارتی از دنیایی که در آن به سر می بردم به طور کامل به دنیای دیگری کوچ نکردم. بلکه سعی کردم جهان جدیدم به جهان قبلی پیوسته و متصل باشد. به همین دلیل از وقتی شبکه های مجازی در جهان مهم شدند، این مسئله را دنبال کردم. پایان نامه من در دوران کارشناسی ارشد نسبت بین مطبوعات، جامعه مدنی و قدرت سیاسی است و رساله ام در دوره دکتری نسبتی بین تحولات فناورانه و ورود جهان به انگاره جدید مجازی با روی آوردنش به گفتگو به طور عام و گفتگوی فرهنگ ها و تمدن ها به طور خاص بود. سعی می کردم از این تحولات بیشتر بیاموزم. برای همین وقتی در دهه 80 مسئله وبلاگ ها مهم شد، وبلاگی شدن فرهنگ را مطرح کردم که هنوز جزو مقالات پربازدید من است، چون در آن زمان فکر می کردم اتفاق مهمی در عرصه فرهنگ می افتد.
خانیکی یادآور شد: اگرچه در دانشگاه بودم ولی خود را محدود و محبوس به دانشگاه نکردم به همین دلیل درگیر فعالیت های وبلاگی، فعالیت های شبکه ای و… شدم تا بفهمم در چه جهان متفاوتی زندگی می کنیم. در واقع سعی کردم جهان زیست روزنامه نگاری ام را در محدوده تقاطع بین دانش نظری، کنش فرهنگی و فعالیت حرفه ای در حوزه ارتباطات قرار دهم.
صحبت های دکتر هادی خانیکی درباره خاطراتش از دکتر معتمدنژاد، فراز و فرود رسانه های رسمی و غیر رسمی از دوم خرداد به بعد، آینده رسانه ها و… را در روزهای آینده بخوانید…
