شفقنا افغانستان – با قدرت‌گیری مجدد طالبان که در نحوه زندگی، تحصیل و در بسیاری از مسائل دیگر، مردم را محدود کرده است، فرصتی برای نقش آفرینی نخبگان در افغانستان وجود ندارد و کشور خالی از نیروهای مستعد شده است. خالی شدن جامعه از نیروهای پیشران و توانمند، فاجعه‌ای است که آینده افغانستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
«غلام سخی احسانی» ، پژوهشگر سیاسی و مدرس دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شفقنا افغانستان در خصوص خروج نیروهای آموزش دیده و تحصیل کرده از کشور پس از تسلط طالبان اظهار داشت:«در جامعه‌ای که مردمش با انبوهی از خطوط قرمز زندگی می‌کنند و حتی در نوع پوشش آزادی عمل ندارند، نخبگان فضا را بر خود تنگ دیده و راه مهاجرت را در پیش می‌گیرند.»
مجالی برای پرورش و استفاده از نخبگان وجود ندارد
پژوهشگر سیاسی افغانستان در مورد زمینه‌های رشد و شکوفایی نخبگان اظهار داشت:«در علم جامعه شناختی، نخبگان در جامعه‌ای به وجود می‌آیند که در آن، ظرفیت حضور آنها وجود داشته باشد، یعنی در هر حقیقت با محدودیت مواجه نباشند و فرصت آزاد اندیشیدن و آزاد عمل کردن برای آنان فراهم باشد.با روی کار آمدن طالبان که تفکر و شیوه‌ی خاصی در نحوه زندگی، مناسبات اجتماعی، تحصیل و بسیاری از مسائل دیگر دارند، در چنین فضایی فرصت و مجالی برای پرورش نخبگان وجود ندارد. لذا کشور خالی از نیروهای نخبه شده است و نیروهای فکری، توانمند و مستعدی که دارای هوش و ظرفیت فکری بالایی بودند و از قدرت تحول و تغییر در جامعه بهره‌مند بودند، متأسفانه اکثریت آنها کشور را ترک کردند و کسانی که باقی ماندند، در گوشه‌ای خزیدند و در متن جامعه حاضر نیستند.»
احسانی با بیان اینکه فرار نخبگان فاجعه‌ای برای آینده افغانستان است می‌گوید:«این اتفاق نشان از آن است که افغانستان دیگر به سمت روشنایی و ترقی حرکت نخواهد کرد. آینده‌اش بسیار ناامیدکننده، خسته‌کننده، ملول، دلمردگی‌آور و افسرده خواهدبود، این فضا هم‌اکنون در کشور ما وجود دارد و امید به آینده به شدت رو به کاهش است. دیگر افرادی که باور داشته باشند که می‌توان در این کشور و آینده‌اش، یک زندگی سرشار از فعالیت در زمینه‌های مختلف و فرصت‌های فراوان داشته باشند، نداریم.»
طالبان مسئول فرار مغزهاست
غلام سخی احسانی حکومت طالبان را مسئول فرار نخبگان از افغانستان دانسته و افزود:«این حاکمان هستند که باید بستر مناسبی برای آزاد اندیشی، فعالیت و پرورش استعدادها فراهم کنند. ما یک مفهوم «نخبه» داریم که خدمت شما عرض کردم، اما یک مسئله دیگر نیز وجود دارد و آن “نخبه‌پروری” است. نخبه‌پروری، ایجاد فضای اجتماعی، فرصت برای آزاد اندیشیدن و ازاد فکر کردن است، تا فرد فرد جامعه بتواند استعدادهای خود را پرورش دهند، استعدادهای خود را آزمایش کنند و در جامعه قدر آنها دانسته شود. وقتی که یک فرد نخبه می‌بیند که به او بها داده نمی‌شود، فرصت کار و فعالیت برایش فراهم نیست ، به فکر ترک کشور می‌افتد.»
طالبان مردم را کانالیزه می‌کنند
این استاد دانشگاه به تفاوت‌های نظام جمهوریت و امارت طالبان در زمینه فضا دادن به نخبگان پرداخته و می‌گوید:« در نظام جمهوریت، بستر برای پرورش نخبگان، رشد استعدادها و فعالیت آزادانه فراهم بود. از این رو، گاهی افراد هنجارشکن هم شکل می‌گرفتند و افراد مستعدی هم به وجود می‌آمدند. چون در این قسمت، هیچگونه محدودیت ، فیلتر و هیچگونه تفتیشی وجود نداشت که ببیند کدام نوع تفکر، گرایش در اینجا رشد می‌کند یا بلعکس. در مقابل، طالبان بر یک ایدئولوژی خاصی تأکید دارند و مردم را کانالیزه کردند که از نظر چگونگی فکر کردن، اندیشیدن و کار کردن، دخالت می‌کنند. وقتی که چنین شرایطی باشد و افراد تحت نظر و کنترل قرار گرفته و از آزادی اندیشیدن و فعالیت سلب شوند، دیگر نمی‌توان انتظار داشت که استعدادها شکل بگیرند و چهره‌های نخبه پدید آیند.»
وی در پاسخ به این سوال که چه تفاوتی میان مهاجرت نخبگان در حکومت قبلی و حکومت طالبان است، گفت:« درست است که در جمهوریت هم مهاجرت وجود داشت اما در دوره جمهوریت، افرادی که در تلاش بودند تا به کشورهای دیگر بروند، هدفشان افزایش توانایی، ظرفیت، کسب دانش و مهارت یا شرایط اقتصادی بود؛ اما در دوره فعلی، علاوه بر مسائل یاد شده، فضا تنگ است و فرصت زندگی و تنفس نیست. نخبگان جان‌شان در خطر است و در کنار آن فشار اقتصادی، امنیتی و عدم فرصت و مجال برای فعالیت برای نخبگان مشکلاتی را ایجاد می‌کند که مهاجرت یگانه راه برای این افراد تلقی می‌شود.»
وظیفه نخبگان چیست؟
احسانی در ادامه به اهمیت تزریق امید از سوی نخبگان به مردم سخن گفت و افزود:« تنها کاری که نخبگان می‌توانند انجام دهند، این است که مردم را امیدوار نگه دارند و امید را در بین مردم نهادینه کنند و گسترش دهند و نگذارند مردم اسیر یاس و ناامیدی شوند. به مردم بفهمانند که این فصل هم خواهد گذشت و آینده‌ای روشن در پیش روست و این وضعیت نمی‌ماند و گذراست. دنیا نمی‌پذیرد و جامعه افغانستان نسبت به ۲۰-۳۰ سال گذشته، قابل مقایسه نیست. ما امروز با قشر دانش‌آموخته فعال و آگاه و دارای توانایی تعامل با دنیای مدرن مواجه هستیم. اینها هیچ‌وقت وضعیت کنونی را برنمی‌تابند.»
طالبان به ندای جامعه جهانی برای ایجاد حکومت فراگیر لبیک بگویند
پژوهشگر سیاسی افغانستان تنها راه نجات و رفاه مردم افغانستان را تشکیل حکومت همه‌شمول دانسته و می‌گوید:« توسعه افغانستان باید بر اساس فعال شدن بخش‌های معدنی، کشاورزی و سایر زمینه‌های اقتصادی آن صورت بگیرد. برای این منظور، حاکمیت موجود باید خود را با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ کند و از ظرفیت کشورهای خارجی بهره ببرد تا زمینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری خارجی در افغانستان فراهم شود.»
وی افزود:«وضعیت فعلی قابل قبول نیست و نمی‌تواند آینده افغانستان را روشن نشان دهد و افغانستان را به سمت سعادت سوق دهد. اگر این وضعیت بماند، افغانستان روز به روز منزوی‌‌تر شده و به سوی قهقرا حرکت خواهد کرد. طالبان مشارکت همه گروه‌های قومی و مذهبی، حقوق بشر، آزادی بیان و حقوق زنان را به مرکز توجه خود قرار دهد. تا به حال، کشورهای بیرونی به دنبال رفع این موانع برای توسعه افغانستان بوده‌اند و اگر طالبان به رفتار گذشته خود ادامه دهند، این فرصت از دست خواهد رفت و برای افغانستان خطرناک خواهد بود. امیدواریم طالبان به خواسته‌های داخلی و بین‌المللی برای احقاق حقوق مردم افغانستان، لبیک بگویند.»
