شفقنا – عُثمان بن سعید عَمْری (متوفای قبل از ۲۶۷ق) مشهور به اَبوعَمرو، اولین نایب خاص از نواب اربعه امام زمان(عج) در دوره غیبت صغری است. او از اصحاب امام هادی (ع)، امام حسن عسکری (ع) و امام مهدی(عج) دانسته شده، اما درباره اینکه از یاران امام جواد بوده، تردیدهایی وجود دارد. عثمان بن سعید پس از شروع امامت امام مهدی(ع) (سال ۲۶۰ق)، تا پایان عمرش (حدود ۶ یا ۷ سال) نائب خاص امام بود و پس از او، پسرش محمد بن عثمان عهدهدار نیابت شد. عثمان در زمان نیابت به بغداد رفت و دوران وکالت خود را در آنجا گذراند. او در بغداد و سایر شهرهای عراق وکلایی داشته که وجوهات را از مردم اخذ کرده و سپس برای او میفرستادند. حضرت مهدی به هنگام وفات او، نامه تسلیتی برای فرزندش فرستاد. در متون روایی، از عثمان بن سعید با القاب متعددی همچون زَیّات و عَمْری یاد شده است.
وکالت امامان
بنا بر آنچه در کتب و منابع رجالی آمده، عثمان بن سعید، وکیل سه امام معصوم (امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(عج)) بوده است. با این حال برخی از متون دیگر او را در ۱۱ سالگی خدمتگزار امام جواد هم دانستهاند که از اعتماد امام برخوردار بود و برخی مأموریتهای مهم به او سپرده میشد. ابن شهرآشوب نیز او را باب امام جواد دانسته است.بعضی از عالمان شیعه، قول اخیر را نپذیرفته و با تکیه بر سن عثمان، غیرقابل قبول دانستهاند که از اصحاب امام جواد بوده باشد و این نظر را اشتباه عنوان کردهاند.
وکالت امام هادی
عثمان بن سعید در شمار اصحاب امام هادی بوده و به وکالت او از سوی امام هم تصریح شده است. در روایتی که احمد بن اسحاق قمی از امام هادی نقل کرده، عثمان بن سعید مردی موثق و امین معرفی شده که آنچه به امام نسبت میدهد و به مردم میرساند، همگی از جانب امام هادی(ع) است.[۱۹]
وکالت امام عسکری
عثمان، علاوه بر امام هادی، از اعتماد امام حسن عسکری(ع) هم برخوردار بود.[۲۰] شیخ طوسی در رجال خود، عثمان بن سعید را وکیل امام عسکری معرفی کرده است.[۲۱] در روایات مختلفی نقل شده که امام عسکری عثمان را خطاب قرار داده و وکیل خود دانسته، و در جای دیگر، اطرافیان را شاهد میگیرد که عثمان بن سعید وکیل من است. امام او را به عنوان رئیس وکلا معرفی کرد؛ به این معنا که تمام وجوهاتی که شیعیان، توسط وکلا میفرستادند، به عثمان میرسید و او آنها را به امام میرساند.
پس از شهادت امام عسکری(ع)، عثمان بن سعید، عهدهدار مراسم کفن و دفن امام شد. به اعتقاد امامیه، این نشانهها بر نمایندگی او از امام زمان (عج) گواهی میدهد.
نیابت امام زمان
امام عسکری(ع) به نیابت عثمان بن سعید تصریح کرده است. او فرزندش را به چهل نفر از اصحاب خود نشان داد و به آنها ابلاغ کرد که در طول غیبت امام دوازدهم، از عثمان، اطاعت کنند.[۲۴] بنابر روایتی دیگر، حضرت مهدی در دیدار با اهل قم، به نیابت عثمان بن سعید اشاره کرد و آنان را به او ارجاع داد.
ارسال وجوهات
عثمان در مدت نیابت، رهبری وکلای نواحی مختلف را بر عهده داشت و امانات، وجوهات و هدایای مردم را میگرفت و برای امام میفرستاد. او همچنین نامههای شیعیان به امام، دستنوشتهها و توقیعات حضرت مهدی در پاسخ به شیعیان را به صاحبان اصلی میرساند. وقتی جعفر برادر امام عسکری(ع) ادعای نیابت کرد، احمد بن اسحاق از اصحاب امام حسن عسکری برای اطلاع از درستی یا نادرستی ادعای جعفر، نامهای نوشت و به وسیله عثمان بن سعید برای حضرت مهدی فرستاد. امام در پاسخ نامه، امامت جعفر را رد کرد و او را مفسد و ترککننده نماز خواند.
نامه تسلیت امام
امام زمان هنگام وفات عثمان بن سعید به فرزندش محمد بن عثمان نامهای نوشت و به او تسلیت گفت. امام دوازدهم در این نامه، رضایت کامل خویش را از عثمان بن سعید اعلام داشته و برای او طلب مغفرت کرده است. امام زمان همچنین از احساس غربت خود در نبود عثمان بن سعید سخن گفته و فرزندش محمد بن عثمان را به جای او منصوب کرده است.
شیوه فعالیت
او به خرید و فروش روغن و زیتون میپرداخت و این تجارت، پوششی برای کار اصلیاش بود؛ چرا که وی مسئولیتهای وکالت و نیابت از جانب امام را مخفی میکرد تا از گزند حکومت محفوظ بماند. عثمان، اموال و نامههای شیعیان را در ظرفهای روغن میگذاشت و نزد امام میبرد تا کسی از وجود و محتوای آن باخبر نشود. از این رو لقب او را «سمّان» و «زَیّات» نیز گفتهاند.
21 طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴
24 طوسی، الغیبه، ص۲۳۲- ۲۳۱، صدوق، کمالالدین، ص۴۳۵
انتخاب شفقنا از ویکی شیعه