شفقنا- حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش در نوشتاری با عنوان« ژرف اندیشیِ دینی ، خویشن داری و عقلانیت ؛ سه راهکار مهم امام عسکری(ع) در برابر فشارهای روحی و روانی» این گونه آورده است:
درباره «فشارهای روانی»
احساس تنهائى و بى‌پناهى، و اضطراب از آینده ، مانند ؛ ترس عدم موفقیت در شئون گوناگون زندگى مثل تحصیل، شغل، ازدواج و زندگى مشترک ونیز چگونگی وضعیت تحصیل فرزندان و آینده آنان و … از اموری که با استرس شروع میشود به فشار روانی میرسد.
راه سیطره بر فشارهای روانی
درکنار برخی از معالجات روانپزشکی که منکر آن نیستیم گرچه اکثرا موقت بوده و همراه با برخی بیماری های دیگر میشود ، میتوان به شاخه “دین و مذهب” که مورد تایید دانمشندان غیرمذهبی جهان قرار دارد ، پناه برد.
برای ما مسلمان که در کتاب اسمانی مان بدان تصریح و ترغیب شده و آن “ذکرخدا” میباشد؛
《الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ﴿رعد ۲۸﴾.
كسانى كه ايمان آوردند و دلهايشان به ياد خدا آرام مى گيرد آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مى يابد …》
مطمئنا نشستن و ذکری را با تسبیح گفتن نمیتواند برای خیلی از آدمیان ایجاد طمآنینه کند . پس باید از کلمه «ذکر» چیز مهمتری باشد که ذکر زبانی یکی از شاخه آن خواهد بود و آن «توجه» است که برخاسته از درون آدمی به بخداست.
مفسر بزرگ سنی مسلک جناب فخررازی چنین معنا میکند :
ذکر؛ «توجه» به حضرت الالهیه است و این توجه باعث قبول آثاری میشود که از ناحیه ربوبی به انسان میرسد ؛ عبارت او چنین است ؛ اذا توجه القلب الی مطالعة الحضرة الالهيه حصل فيه انوارالصمدية و الاضواءالالهيه..”[تفسیرمفاتح الغیب۴۹/۱۹]
این «توجه» را علامه طباطبایی به زیبایی معنا نموده است و مینویسد ؛
توجه ، با انابه به درگاه او حاصل میشود و انسان را آماده هدایت الهیه میکند و به این حقیقت دست پیدا میکند که ؛جانش در امنیت کسی است که او را پذیرفته و اوست که تنها سبب رسیدن به آرامش چرا که زمام تمام امور هستی فقط بدست توانای اوست اضافه بر اینکه اوست که اداره امور بنده مومن خود را به عُهده دارد ؛ والله سبحانه هوالسبب الوحید الذی بیده زمام الخیر و الیه یرجع الامر کله وهوالقاهرفوق عباده والفعال لمایرید وهو ولی عباده المومنین.[المیزان۳۵۳/۱۱]
اهل بیت(ع) ذکرالهی اند و مایه آرامش خاطر
در قرآن از پیامبر(ص) بعنوان «ذکر» نام برده شده :《قَدْأَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً رسولاً》(طلاق/۱۱)
یکی از والاترین مصادیق «ذکرخدا» اهلبیت (ع) و توجه به آن ذوات مقدسه است.
در بیان امام صادق(ع) ؛ ائمه اطهار به عنوان «ذکر» معرفی شده اند.[تفسیرقمی۳۶۵/۱]
آموزه های امام عسکری برای دست یابی به «آرامش» ؛
در مرحله اول توجه به این نکته مهم است که ؛ خود امام عسکری (ع) در زمانی زیست میکند که انواع فشارهای روانی به ایشان و شیعیانشان حمله ور شده .
ملاحظه دو مورد ذیل در شناخت زمان امام عسکری ، مفید است؛
نامه امام عسکری (ع) به پدر صدوق :
«..تو را به صبر و پایداری و انتظار فرج توصیه می کنم، زیرا پیامبر(ص)فرمود: «بهترین کارهای امت من، انتظار فرج است». شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر می برند تا فرزندم ظهور کند..
علیک بالصّبر و انتظار الفرج فانّ النّبی (ص) قال: افضل اعمال امّتی انتظار الفرج، و لا تزال شیعتنا فی حزن حتّی یظهر ولدی..»
مورد دیگر ؛
یکی از شیعیان گوید : در شهر سامراء در روزی كه قرار بود امام عسكری (ع) به بیرون از منزل تشریف بیاورد، به اتفاق عده‌ای از شیعیان برای ملاقات آن حضرت در بیرون منزلش به انتظار ایستادیم. در آن حال نامه‌ای از امام (ع) دریافتیم كه آن حضرت نوشته بود: «كسی در این شرائط به من سلام نكند و با دست خود به من اشاره ننماید و حتی كوچكترین اشاره‌ای نكند، برای اینكه امنیت جانی ندارید ؛ _ الا لایسلمن علی احد و لا یشیر الی بیده و لایومی فانكم لاتؤمنون علی انفسكم! ” (الخرائج/۴۲۹)
سه راهکار مهم ؛
از معارفی از امام عسکری بدست ما رسیده است میتوانیم در زمینه آرامش خاطر و طمآنیه نفس بهرمتد شویم.
راهکار نخست ؛ ژرف اندیشی معرفتی
برای آرامش و ثبات در دنیا پر تلاطم باید به نگاه معرفتی خود تعمیق بخشدیم؛
خوش گمانی و حُسن ظن ؛
معمرسنبسی گوید؛امام عسکری(ع) فرمود:
«گمانت را نیکو کن اگر چه به سنگی که خداوند سرّش را در ان سنگ می افکند و بهرۀ خود را از ان سنگ در یاب ، پس گفتم : ای فرزند رسول خدا اگر چه به سنگی ؟ حضرت فرمود:آیا به حجر الاسود نگاه نمی کنی ؟ احسن ظنّک و لو بحجر یطرح الله فیه سّره ، فتناول نصیبک منه ، فقلت یا ابن رسول الله و لو بحجر ؟ فقال علیه السلام : الا تنظر الی حجر الاسود».[فرهنگ جامع سخنان امام/۳۹۸ ازمجموعه شهیداول]
نگاه به جنبه های مثبت در انبوه سختی ها؛
إمام عسكري فرمود: «هيچ گرفتارى و بلايى نيست مگر آن كه نعمتى از خداوند آن را در ميان گرفته است ؛ – ما مِن بَلِيّةٍ إلاّ و للّه ِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها.» [تحف العقول/۳۲۸]
راهکار دوم؛
صبر واعتماد به خدا
امام عسكرى(ع): تا جايى كه مى توانى تحمّل كنى دست نياز دراز مكن ؛ زيرا هر روز، روزىِ تازه اى دارد . بدان كه پافشارى در درخواست، هيبت آدمى را مى بَرد ، و رنج به بار میآورد ؛ پس ، صبر كن تا خداوند دَرى به رويت بگشايد كه براحتى از آن وارد شوى ؛ كه چه نزديك است احسان ، به آدم اندوهناك ، .. پس ،براى چيدن ميوه هاى نارس شتاب مكن ، كه به موقع آنها را خواهى چيد . بدان، آن كه تو را تدبير مى كند، بهتر مى داند كه چه وقت، بيشتر مناسب حال توست ، پس در همه كارهايت به انتخاب او اعتماد كن، تا حال و روزت سامان گيرد ؛ – اِدفَعِ المَسألَةَ ما وَجَدتَ التَّحَمُّلَ يُمكِنُكَ فإنّ لِكُلِّ يَومٍ رِزقا جَديدا، و اعلَمْ أنّ الإلحاحَ في المَطالِبِ يَسلُبُ البَهاءَ ، و يُورِثُ التَّعَبَ و العَناءَ ، فاصبِرْ حتّى يَفتَحَ اللّه ُ لكَ بابا يَسهُلُ الدُّخولُ فيهِ..» [عدة الداعی/۱۲۴]
توجه به «توازن و عقلانیت» در رفتار
امام عسکری(ع) فرمود:
«پارساترین مردم کسانی هستند در برابر شبهات توقف میکنند ؛ – اورع الناس من وقف عند الشبهة»[اعلام الدین/۳۱۴]
آدمی باید برای آرامش خاطر وقتی به یک عملی می رسد که شبهه ناک است، یعنی نمی داند باطل است یا صحیح، حرام است یا حلال ، مفید است یا مضرّ ؛ متوقف شود و دست به آن نبرد.
امام حسن عسکری (ع) می فرماید:
شخصی که کینه توز است کمترین آرامش را دارد ؛ – أَقَلُّ النَّاسِ رَاحَةً الْحَقُودُ[تحف/۳۶۷]
عدم ایجاد توقع در خود و نسبت اتهام از سوی دیگران
امام حسن عسکری (ع) فرموده‌اند:
«هر کس فرد غیر مستحقی را مدح کند، در مقام متهم ایستاده است؛ – مَنْ مَدَحَ غَیْرَ الْمُسْتَحِقِ فَقَدْ قَامَ مَقَامَ الْمُتَّهَمِ.» [اعلام الدین/۳۱۳]
راهکار سوم ؛ توسل و توجه به اهلبیت(ع)
کسی میگوید : از زندان نامه ای مخفیانه به امام عسکری نوشتم و از ادامه زندان اظهار خستگی کردم .. نامه رسید و پاسخ فرمود؛ ظهر نمازت را در منزل میخوانی … و همین شد . دیدم شرایط مالی خوبی ندارم خواستم نامه دیگری بنویسم ولی حیاء کردم .. نامه ای از امام عسکری با مقداری پول آمد که مرقوم فرمودند :«وقتی حاجتی داری از ما مخفی مکن ؛ – إذاکانت لک حاجة فلاتستحی و لاتحتشم واطلبها تأتک علی ماتحب إن شاء الله» [ارشادمفید/۳۴۲]
امام عسكرى (ع): ما پناهگاهى هستيم براى كسى كه به ما پناه آورَد و نورى هستيم براى آن كه از ما پرتو طلبد و موجب مصونيت كسى هستيم كه از ما پناه جويد. هر كه ما را دوست بدارد در مراتب بالا با ما خواهد بود و هر كه از راه ما كج گردد به سوى آتش ره خواهد برد ؛ _ نَحنُ كَهفٌ لِمَنِ التَجَأَ إلَينا ، ونورٌ لِمَنِ استَضاءَ بِنا ، وعِصمَةٌ لِمَنِ اعتَصَمَ بِنا، مَن أحَبَّنا كانَ مَعَنا فِي السَّنامِ الأَعلى ، ومَنِ انحَرَفَ عَنّا فَإِلَى النّارِ.» [مناقب۴۳۵/۴]
