شفقنا- اعظم حاتمی؛ مولف کتاب «محمد بن علی؛ امام جواد (ع)» عنوان کرد: امام(ع) آنچنان ظلم را بهعنوان دشمن قوی و ریشهدار میداند که از خداوند میخواهد که با گرفتار نمودن ناگهانی ستم و ستمگران، امنیت و آرامش را به بندگانش برگرداند.
مرضیه محمدزاده در گفت وگو با شفقنا ضمن عرض تسلیت شهادت پیشوای نهم شیعیان عنوان کرد: اغلب منابع، زمان رحلت وی را اواخر سال ۲۲۰ ذکر کرده اند، اما مسعودی، ابن خلکان و ذهبی سال وفات ایشان را ۲۱۹ ذکر کرده؛ که تستری این قول را صحیح ندانسته است. روز و ماه وفات امام(ع) در پارهای منابع پنجم یا ششم ذیالحجه و در برخی دیگر آخر ذیالقعده آمده است. بدینترتیب عمر شریف آن حضرت ۲۵ سال و اندی بوده است؛ که هفت سال و اندی امامت پدرش را درک کرد و پس از شهادت پدرش در سال ۲۰۳ به مدت هفده سال امامت شیعیان را برعهده داشته است.
او با بیان اینکه اغلب منابع کهن به صراحت، سخنی از شهادت امام جواد(ع) به میان نیاوردهاند، گفت: اما در کتاب اثباتالوصیه منسوب به مسعودی درباره مسموم شدن امام(ع) به دست همسرش امفضل گزارش مفصلی آمده است. بنا بر این گزارش، امفضل به تحریک معتصم عباسی و جعفر برادر تنیاش و از روی حسادت به همسر دیگر امام (مادر امام هادی(ع)) امام را مسموم کرد، اما بعد پشیمان شد. مسعودی در مروجالذهب روایتی نقل کرده که بنا بر آن شهادت آن حضرت به دست ام فضل در زمانی رخ داد که امام(ع) از مدینه به بغداد نزد معتصم آمده بود. امفضل پس از شهادت امام(ع) به پاس این عمل خود به حرم خلیفه پیوست و از مواهب موجود در آن برخوردار گردید. برخی نیز گفتهاند ابن ابی دؤاد قاضی القضاة بغداد معتصم را تحریک کرد. معتصم در روز چهارم، امام جواد(ع) را به خانه خود خواند و غذای مسموم به او خوراند و امام به شهادت رسید. بنابر روایاتی دیگر یکی از وزرای معتصم به دستور خلیفه، امام(ع) را مسموم کرد. برخی نیز خبر مسمومیت امام(ع) را به عنوان قول مرجوح ذکر کردهاند. اما شیخ مفید و طبرسی تصریح کردهاند که این موضوع نزد آنها به اثبات نرسیده است.
این کارشناس تاریخ اسلام اظهار کرد: با اینکه گفته کسانی چون کلینی، مفید و طوسی را در مورد مرگ طبیعی امام(ع) نمیتوان نادیده گرفت، ولی وجود قراینی چون جوان بودن امام(ع)، احضار وی به بغداد به دستور معتصم عباسی و فوت ناگهانی ایشان در آن شهر، شهادت حضرت را محتمل مینماید. براساس منبع تاریخی واثق، پسر معتصم بر جنازه امام نماز گزارد.
او بر این نکته تصریح کرد که مأمون و معتصم برای نابود ساختن امامت امام رضا و امام جواد(ع) نخست سعی کردهاند که امامت را از محتوای فکری و علمی تهی سازند و سپس به شخصیت آنان با تزویر و شایعات دروغ و اتهامات ناروا لطمه وارد سازند. پس از اینکه در این دو راه موفق نشدند، دست به قتل آن دو بزرگوار زدند.
محمدزاده به حدیثی از امام علی بن موسی الرضا (ع) درباره وفات امام محمدتقی (ع) اشاره کرد و گفت: امام رضا(ع) در مورد شهادت فرزندش فرمود: «کسانی که حق او را غصب کردهاند، او را شهید سازند و برای او همگان حتی اهل آسمان میگریند. دشمنانش به غضب خدا مبتلا میشوند و این ستمگران در این دنیا چندان نمیمانند و به زودی به عذاب دردناک و آن عقاب شدیدی که خداوند برایشان آماده کرده است، گرفتار میشوند». در این حدیث امام رضا(ع) به شهادت فرزندش و اینکه دشمنانش نیز به زودی نابود میشوند و به سزای جنایت خود میرسند، اشاره میکند.
او با اشاره به تحت نظر بودن امام جواد (ع) حتی در خانه اش گفت: گاهی امام جواد(ع) سخنانش را در قالب دعا بیان میفرمود که یکی از آنها مناجات الوسایل الی المسائل است. این مناجات ده وسیله به ده مسأله است و بهمعنای وسائلی است که انسان را به خواسته خود میرساند و چون انسان برای رسیدن به خواستهها و مطلوبهای خود نیاز به کمک و یاری دارد که جامع آن نزد خداوند است، پس رجوع نهایی همه به حق است. این مناجات حاوی منابع و معارف بلندی است که فقط جنبه اعتقادی و معنوی ندارد، بلکه ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان را شامل می شود. کلام امام(ع) شامل علوم معرفتی، توحیدی، اجتماعی و سیاسی است و حتی به توصیف محیط پیرامون خود در مناجات مهم کشف ظلم میپردازد. این مناجات عبارتند از: مناجات استخاره، مناجات استقاله، مناجات استعاذه، مناجات سفر، مناجات طلب رزق، مناجات طلب توبه، مناجات طلب حج، مناجات طلب حوائج، مناجات کشف ظلم، مناجات شکر.
مولف کتاب «محمد بن علی؛ امام جواد (ع) به تبیین یکی از مناجات های حضرت با عنوان «مناجات کشف ظلم» پرداخت و افزود: امام جواد (ع) در این مناجات چنین به بارگاه خداوند عرض میکند:
«اَللّهُمَّ اِنَّ ظُلمَ عِبادِک قَد تَمَکنَ فی بِلادِک حَتّی اَماتَ العَدلَ وَ قَطَعَ السُبُلَ وَ مَحَقَ الحَقَّ وَ اَبطَلَ الصِّدقَ وَ اَخفَی البِرَّ وَ اَظهَرَ الشَرَّ وَ اَخمَدَ التَّقوی وَ اَزالَ الْهُدی وَ اَزاحَ الْخَیرَ وَ اَثْبَتَ الضَّیرَ وَ أَنْمَی الْفَسادَ وَ قَوَّی الْعِنادَ وَ بَسَطَ الْجَوْرَ وَ عَدَی الطَّوْرَ اَللّهُمَّ یا رَبِّ لا یکْشِفُ ذلِکَ اِلاّ سُلْطانُکَ وَ لا یجیرُ مِنْهُ اِلاَّ امْتِنانُکَ.اَللّهُمَّ رَبِّ فَابْتُرِ الظُّلْمَ وَ بُتَّ جِبالَ الْغَشْمِ وَ اَخْمِدْ سُوقَ الْمُنْکَرِ وَ اَعِزَّ مَنْ عَنهُ ینْزَجِرُ وَ احْصُدْ شافَةَ اَهْلِ الْجَوْرِ وَ اَلبِسْهُمُ الْحَوْرَ بَعْدَ الْکَوْرِ.وَ عَجِّلِ اللّهُمَّ اِلَیهِمُ الْبَیاتَ وَ اَنْزِلْ عَلَیهِمُ الْمَثُلاتِ وَ اَمِتْ حَیاةَ الْمُنْکَراتِ لِیأْمَنَ الْمَخُوفُ وَ یسْکُنَ الْمَلْهُوفُ وَ یشْبَعَ الْجائِعُ وَ یحْفَظَ الضّائِعُ وَ یأْوَی الطَّریدُ وَ یعُودَ الشَّریدُ وَ یغْنِی الْفَقیرُ وَ یجارَ الْمُسْتَجیرُ وَ یوَقِّرَ الْکبیرُ وَ یرْحَمَ الصَّغیرُ وَ یعِزَّ الْمَظْلُومُ وَ یذِلَّ الْظالِمُ وَ یفَرَّجَ الْمَغْمُومُ وَ تَنْفَرِجَ الْغَمّاءُ وَ تَسْکُنَ الدَّهْماءُ وَ یمُوتَ الإخْتِلافُ وَ یحیی الایتِلافُ وَ یعْلَی الْعِلْمُ وَ یشْمَلَ السِّلْمُ وَ تَجْمُلَ النِّیاتُ وَ یجْمَعَ الشَّتاتُ وَ یقْوَی الإیمانُ وَ یتْلَی الْقُرْآنُ اِنَّکَ اَنْتَ الدَّیانُ الْمُنْعِمُ الْمَنّانُ.
ترجمۀ این مناجات:
خداوندا! ستم بر بندگان تو همهجا را گرفته بهطوریکه عدالت را کشته و از بین برده؛ امنیت را از راهها گرفته؛ حق را محو کرده و راستی را بهصورت باطل جلوهگر ساخته؛ نیکوکاری را پنهان نموده و بدیها را آشکار کرده؛ تقوا و پرهیزکاری را فرو نشانده و راههای هدایت و راستی را از بین برده؛ خیر و خوبی را از میان برداشته و زیان را پایدار کرده؛ فساد را نمودار ساخته و آن را رشد داده؛ لجاجت را تقویت کرده؛ ستم را گسترش داده و از حدّ خود درگذشته.
خداوندا! ای پروردگار من! جز قدرت تو چه چیز میتواند این وضع را بگرداند و جز الطاف تو کجا پناهی هست؟
خداوندا! پروردگارا! دنباله ستم را قطع گردان و این کوههای زورگویی را درهم فرو ریز و رونق بازار زشتیها را فرو نشان و آن کسانی را که از ستمکاری بیزارند، عزیز گردان. بیخ و بن ستمپیشهگان را برکن و به آنها جامههای سرگردانی را پس از آگاهیشان بپوشان!
خداوندا! بر آنها به زودی شبیخون وارد آور و کیفرهای خویش را برایشان بیار.
خدایا! زندگی منکر را بمیران تا بیمناک ایمنی یابد و افسردهخاطر ایمنی یابد و گرسنه سیر شود و تباه شده محفوظ ماند. رانده شده جایی پیدا کند و فراری داده شده بازگردد و نیازمند توانگر شود. به پناهنده پناه داده شود. آنکس که بزرگ است مورد احترام قرار گیرد. به کودکان لطف شود. ستمدیدهها عزیز شوند و ستمکاران ذلیل و خوار گردند. برای غمگینان گشایش پیش آید و رنجهای غمآور برطرف شوند و این آشوبهای سیاه فرو نشیند. اختلافها ریشهکن شود. دانش بر هر چیزی برتری یابد و صلح همهجا را فرا گیرد و پراکندگیها جمع گردد. ایمانها تقویت شود و قرآن پیوسته خوانده شود. به درستی که تو ای خدای بزرگ جزا پیشه و نعمت بخش، پیوسته الطافت شامل حال بندگان است.»
او تصریح کرد: امام جواد(ع) در ابتدای مناجات با بیان متمکّن شدن ظلم در بلاد و سرزمینهای مسلمین به آثار آن اشاره میفرماید که از آن جملهاند: مردن عدل، بریده شدن راهها، نابودی حق، از میان رفتن صدق، ناپدید شدن نیکی، ظهور و پدیداری شرّ و بدی، خاموش شدن چراغ تقوا، زایل شدن هدایت و از بین رفتن خیر و برکت. امام(ع) آثار فردی ظلم را ناپدید شدن نیکی و خاموش شدن چراغ تقوا و آثار اجتماعی آن را ناپایداری خیر، رشد فساد، تقویت دشمنی، گسترش جور و عدم تعادل در میان مردم میداند.
امام(ع) در قسمت دیگری از مناجات خود تخریب بنیادهای اخلاقی و فکری را بر اثر ظلم میداند و میفرماید: بیفروغ شدن چراغ تقوا و پارسایی که از ثمرههای ایمان به خداست، نشانگر کم شدن نیروی ایمان در مردم است.
سپس امام(ع) به آثار ظلم میپردازد و در قسمت بعد، رفع سیطره ظلم بر جامعه را جز به دست قدرت حق نمیداند. امام(ع) از خدا میخواهد تا ریشههای ظلم را برکند و عوامل ایجاد ستم و زورگویی را نابود سازد و منادیان معاندت با ظلم را عزیز بدارد.
یکی از مهمترین دستورات عبادی ریشه کن نمودن اسباب شرّ و زشتی است. امام(ع) آنچنان ظلم را بهعنوان دشمن قوی و ریشهدار میداند که از خداوند میخواهد که با شبیخون و گرفتار نمودن ناگهانی ستم و ستمگران، امنیت و آرامش را به بندگانش برگرداند. از آثار اقتصادی ظلم که در انتهای مناجات بدان اشاره میفرماید: گرسنگی، فقر، بیخانمانی، بیپناهی و بیحرمتی اهل کرم میباشد.
