شفقنا رسانه- نداشتن قوانین مشخص در زمینه عکاسی از مجرمان، رفتار سلیقهای رسانهها در نحوه انتشار تصاویر مجرمان، تفاوت قائل نشدن میان مجرم، متهم و … تنها برخی از مشکلاتی هستند که درباره عکاسی از مجرمان و بایدها و نبایدهای انتشار تصاویر آنان امروزه در فضای رسانهای کشور وجود دارد. سوالی که وجود دارد اما این است که آیا قوانین مشخص نیستند یا رسانهها نسبت به آن آگاهی کامل ندارند؟
در ایران قوانین مشخص برای عکاسهای خبری نداریم
به گزارش شفقنا رسانه محمد نوروزی، عکاس مطبوعاتی با اشاره به اهمیت وجود قوانین برای عکاسی از چهره مجرمان به ایسنا گفت: «متأسفانه در ایران قوانین خیلی مشخص، مدون، تصویب شده و اجرایی برای عکاسهای خبری نداریم. در کشورهای اروپایی یا پیشرفتهتر قوانینی دارند که از طرفی خیلی روشن و صریح هستند و از طرف دیگر بازدارنده هستند.»
او ادامه داد: «وظیفه عکاسان و خبرنگاران این است که صادقانه آن چیزی را که دیدهاند، روایت کنند و به نظر من کسی که از مجرمی عکس میگیرد یا درباره آن چیزی مینویسد، مقصر نیست. امروزه ما در جامعهای هستیم که زمانی که دعوایی اتفاق میافتد، مردم تجمع میکنند و همه دست به موبایل هستند و علاقه دارند تا آن صحنه را ضبط کنند.»
این عکاس پیشکسوت در ادامه صحبتهای قبلیاش اظهار کرد: «زمانی که قاضی میگوید فردی متهم به قتل است، این یعنی هنوز اتهام او ثابت نشده و نباید از او عکسی هم منتشر شود. در بحث اخلاق حرفهای باید به این مورد توجه کرد؛ چرا ما به خودمان اجازه دهیم که آبروی آن فرد را به عنوان یک انسانی که متهم است، ببریم؟»
نوروزی با اشاره به اهمیت برخی مهارتها در عکاسان گفت: «ما عکاسان باید روشهای مختلفی در کار داشته باشیم؛ برای مثال فرض کنید متهمی دارد در دادگاه مجازات میشود. من اگر خودم را جای او بگذارم که این فرد همچنان متهم است و امکان دارد روزی از زندان بیرون بیاید، بهتر است که عکس او را به نحوی ثبت کنم که چهرهاش مشخص نباشد. ما عکاسان باید بلد باشیم از زوایایی تصویر این فرد را ثبت کنیم که قابل شناسایی نباشد. برای مثال ممکن است او مشغول به صحبت کردن باشد و دستانش جلوی چشمانش قرار بگیرد، خب چرا از این زاویه عکس او را ثبت نکنیم که قابل شناسایی هم نباشد؟»
او ادامه داد: «اینگونه عکس گرفتن و چنین فریمهایی را ثبت کردن، به نظرم خیلی بهتر است تا اینکه عکسی را بگیریم و در رسانهمان شطرنجی کنیم یا از نوار مشکی رنگ برای پوشاندن چهره فرد استفاده کنیم. امروزه هم که متأسفانه عکاسان تمام صورت را شطرنجی نمیکنند و بارها من دیدهام که یک خبرگزاری به گونهای شطرنجی میکند که شما کاملا میتوانید هویت طرف را تشخیص دهید. یعنی اگر این آدم بعدها بیرون بیاید، آینده بسیار تباهی دارد و این کار از نظر اخلاقی درست نیست.»
این عکاس همچنین یکی از خاطرات خود درباره عکاسی از مجرمان را چنین شرح داد: «قدیم من یادم هست که گاهی از دادسرا یا دادگاه تماس میگرفتند و میگفتند عکاستان بیاید. مجرم را خود قاضی مقابل دوربین ما قرار می داد و حتی وقتی طرف سرش را پایین میانداخت و یا دستش را روی صورتش قرار می داد، قاضی به آن فرد می گفت: دستتو بنداز پایین و سرت رو بالا بیار. چرا؟ چون این آدم جرم بزرگی داشت و میخواستند از مردم کمک بگیرند. عکسش را با صورت کاملا واضح چاپ میکردند و از مردم تقاضا میکردند که اگر کسی در مورد این آدم شکایت یا اطلاعاتی دارد، به شعبه فلان مراجعه کند. برای مثال در مواردی قاضی به ما می گفت که جرم این آدم کاملا مشخص است و شما را صدا کردهایم تا به صورت کاملا واضح از این افراد عکسبرداری کنید.»
نوروزی اضافه کرد: «برخی موارد مربوط به جایگاه یک آدم است. برای مثال زمانی که جلوی مادری قرار میگرفتم که سه تن از بچههای خودش را کشته بود، وجدانم اجازه نمی داد که به گونهای عکاسی کنم که چهره و جایگاه یک «مادر» در نگاه دیگران تخریب شود. این کار راه حل مشخصی دارد و آن این است که من به عنوان عکاس میتوانم از زاویهای از این فرد عکس بگیرم که چهرهاش مشخص نشود.»
عکس نگیریم؟
این عکاس مطبوعاتی درباره اینکه آیا با توجه به استثناهایی که وجود دارد، باید تصاویر مجرمان را ثبت کرد یا خیر؟ گفت: «من همیشه در این مورد بر این باور بودهام که اگر عکاسان نروند و عکس نگیرند و منتشر نکنند، ظلمی است که به مردم وارد میشود. عکاسان نمیتوانند چشمهای خودشان را ببندد، اما اگر قوانینی را که نداریم، داشته باشیم خیلی به بهتر شدن شرایط کمک خواهد کرد.»
او ادامه داد: «در کشور ما باید قوانین بازدارندهای وجود داشته باشد که عکاس متوجه شود اگر موردی را رعایت نکند، پایش پیش قانون گیر خواهد بود. یکی از نکاتی که وجود دارد اما این است که انتشار این عکسها در مواردی همان آگاهی دادن به جامعه است و به نوعی ضرورت محسوب میشود.»
نوروزی با اشاره به مشکلات موجود در زمینه آموزش اظهار کرد: «متأسفانه ما در این زمینه علاوه بر مشکلی که درباره قوانین داریم، فقر آموزشی و فرهنگی نیز داریم. الان چقدر از افراد سواد رسانهای را دنبال میکنند؟ خبرنگار یا عکاس خبری باید قوانین اخلاقی و حرفهای را قبل از ورود به آن حوزه بداند. ما پلیس نما، پزشک نما، عکاس نما و … داریم. کسانی هستند که متأسفانه در این لباس جا خشک میکنند و شاید وجهه آن حرفه و شغل را پایین بیاورند. امیدوارم روزی برسد که جامعه مطبوعاتی ما صاحب آگاهی شود.»
منشورهای اخلاقی در جامعه حکم تزیینی دارند
نوروزی در پاسخ به این سوال که آیا باید روش مشخصی برای پوشاندن چهره مجرمان در نظر گرفت یا خیر؟ گفت: «تا جایی که پژوهش اندکم به من میگوید، در رسانههای بزرگ دنیا منشور اخلاقی وجود دارد. ما عکاسها با کمی شطرنجی کردن فکر میکنیم که داریم کارمان را درست انجام میدهیم، اما متأسفانه منشورهای اخلاقی در جامعه ما بیشتر حکم گردنبند تزیینی دارند و همه در حد تزیینی بودن به آنها نگاه میکنند و کمتر رسانهای وجود دارد که آن را به صورت کامل مطالعه کرده باشد.»
او ادامه داد: «تفکری که پشت دوربین قرار میگیرد خیلی اهمیت دارد؛ چون ممکن است آن شخص به خود اجازه انجام هر کاری را دهد یا هر تصویری را بگیرد. فکر و هدف خیلی اهمیت دارد. عکاس لحظهای که میخواهد عکسی را ثبت کند باید با خودش فکر کند که هدف من از گرفتن این عکس چیست؟ اگر هر کدام از ما این مسائل را رعایت کنیم، خیلی از مشکلات ممکن است دیگر در جامعه ما به این شکل رخ ندهند. بحثهای حرفهای را میتوان از طرق مختلفی یاد گرفت؛ اما بحثهای اخلاقی را باید تجربه کرد و دید که کدام کار غلط و کدام کار درست است.»
