شفقنا – حضرت آیت الله العظمی سبحانی در کتاب احکام جوانان مطالبی درباره ارزش دوستی و پیش نیازهای انتخاب دوست بیان کرده است.
به گزارش شفقنا متن گفتار مطرح شده بدین شرح است:
اسلام نسبت به حقوق خويشاوندان به شكل ويژه اى، اهتمام ورزيده و براى هر يك از خويشاوندان نزديك، حقوقى در نظر گرفته و عموماً رعايت حال و شأن آنان را لازم و ضرورى دانسته، قابل ذكر است; اصل رابطه و رفت و آمد و همبستگى بعنوان صله رحم در شرع اسلام از حد و مرز يك سنت مستحب بالاتر رفته تا آنجا در اين مسئله فقهاى ما دو گونه فتوى و نظر داده اند:
1. واجب بودن صله رحم با خويشاوندان.
2. حرام بودن قطع رحم يا بريدن از خويشاندان.
حضرت اميرالمومنين(عليه السلام) مى فرمايد:
«صِـل رَحِـمَـكَ، يَـزيدُ اللهُ فى عُمـرِكَ». 1
با خويشاوندان خود رابطه داشته باشيد و رفت وآمد بنمائيد تا خداوند كريم به عمر شما بركت دهد و بر آن بيافزايد.
و نيز امام باقر (عليه السلام)مى فرمايد:
«صِـلَةُ الارحـام تُزَكّى الاَعمالَ، وَتُنمىِ الاموَالَ، وتَدفَعُ البَلوى، وَتُيَسِّرُ الحِسابَ، وتُنسِيُ مِن الاَجَلِ».2
صله رحم و رابطه نيكى با خويشاندان موجب پاكيزگى و بى غل و غش شدن اعمال و طاعات انسان و نمو و بركت مال و منال و دفع و دورى بلاها و آسان شدن حساب قيامت و تأخير افتادن مرگ انسانهاست.
و همچنين حضرتش از رسول (صلى الله عليه وآله) نقل مى كندكه فرمود:
«اِنَّ الرَّجُلَ لَيَصِلَُ رَحِمَهُ وَقَدبَقِيَ مِن عُمرِهِ ثَلاثُ سِنينَ، فَيُصيِّرُها
1. ميزان الحكمه، ج4، ص85، ر7355، بحار، ج74، باب صله رحم، ر4، ص89.
2. بحار، ج74، با ب صله رحم، ر71، ص111، بنقل از كافى، ج2، ص195.
اللهُ عَزَّوجَلَّ، ثَلاثينَ سَنَةً، وَيَقطَعُها وَ قَد بَقِيَ مِن عُمرِهِ ثَلاثُونَ سَنَةً، فَيُصَيّرُها اللهُ ثَلاثَ سِنينَ». 1
باشد كه انسان صله رحم نمايد در حالى كه از عمر طبيعى او فقط سه سال
باقى مانده، آنگاه است كه خداوند منّان آن سه سال را به سى سال
افزايش مى دهد، و متقابلاً شخصى قطع رحم مى نمايد در حالى كه از عمر مقدر طبيعى او سى سال باقى مانده كه در اين صورت، خداوند عمر او را به سه سال كاهش مى دهد.
باقى مانده، آنگاه است كه خداوند منّان آن سه سال را به سى سال
افزايش مى دهد، و متقابلاً شخصى قطع رحم مى نمايد در حالى كه از عمر مقدر طبيعى او سى سال باقى مانده كه در اين صورت، خداوند عمر او را به سه سال كاهش مى دهد.
3. اصناف ـ دوستان (اصدقاء)
مسأله دوستى و دوستان جايگاه خاصى را در مجموعه احكام اسلام به خود اختصاص داده است تا آنجا كه دوستان نزديك در برخى از مسائل در كنار بستگان قرار گرفته اند.
به عنوان مثال: مسأله حلال بودن و جواز استفاده از غذاهاى موجود در منازل پدر و مادر و برادر و خواهر و عمو و عمه و دائى و خاله.
قرآن، بشكل صريح و قاطع به انسان اجازه استفاده از غذاهاى موجود در خانه ها و منازل آنها را داده و نياز به اذن و اجازه را منتفى دانسته و در همين موضوع دوستان نيز به خويشاوندان عطف شده و در رديف آنان قرار گرفته اند. آنجا كه مى فرمايد:
بر اشخاص كور لنگ و مريض كارهاى سخت روا نيست و براى شما نيز مانعى ندارد كه از غذاهاى منزل خود يا پدر و مادرتان بخوريد و همچنين مى توانيد از غذاهـاى منزل برادر، خواهر، عمو و عمه و دائى و خاله و نيز منزلى كه كليـدهاى آن در اختيار شما است و همچنين منزل دوست و رفيق خود ميل نمائيد و مطلب ديگر اينكه غذا خوردن دسته جمعى يا جدا اشكالى ندارد (و لزومى نيست كه حتما افراد يا مهمانانى در هنگام غذا خوردن در كنار شما باشند).2
1. بحار، ج 74، ب3، صله رحم، ح 21، ص 91.
2. سوره نور، آيه 61.
امير المؤمنين (عليه السلام) در حديثى قاطعانه مى فرمايد:
دوست را دوست نگوييد مگر آنكه حقوق برادرش را در سه حال گرفتارى و غيبت (يعنى دورى و مسافرت)و پس از مرگ نيز حفظ نموده و به وى وفا نمايد.1
در حديث ديگر امام رضا(عليه السلام) دوستى بيست ساله را خويشاوندى دانسته است.
قابل ذكر است كه در شرع مقدس اسلام جدائى و بريدن از دوستان و باصطلاح قهر كردن با آنان، مورد نكوهش قرار گرفته و اصلاح بين آنان از پرفضيلت ترين كارها به شمار رفته
است.
است.
اميرالمؤمنين(عليه السلام) در وصيت خود مى فرمايد: رسول خدا(صلى الله عليه وآله)فرموده است:
«اصلاح بين افراد از عموم نمازها و روزه ها با فضيلت تر است.»
رابطه انسان با دوستان
نيـاز انسـان به انسان از نظـر عـاطفى و احسـاسات روحـى يك نياز اصيـل اسـت. مسئلـه« تنهـايى» همواره يكى از سخت ترين آزارهاى روحى و روانى انسان بوده و
مى باشد.
مى باشد.
سخن ما در اينجا، در باره رابطه انسان با دوستان و رفقاء و ياران مى باشد كه به چند بُعد آن، مى پردازيم:
1. نقش دوست درسعادت وشقاوت انسان.
2. پيشنيازهاى انتخاب دوست.
3. وظايفه دوستى.
4. دوستان ديرينه.
5. نكوهش قطع رابطه «قهر كردن ».
6. اصلاح و رفع سوء تفاهم.
7. آزادى و اختيارات دوستان در منزل يكديگر.
1. بحار الانوار، ج 74، ب 11، ص 163 و 175.
1. نقش دوست درسعادت وشقاوت.
انسان از نظر خلقت خداوندى در عين اينكه داراى عقل و اراده و اختيار است، از يك سرى خصال و ويژگيهاى ديگر، مانند تأثيرپذيرى و تأثيرگذارى نيز برخوردار مى باشد، لذا هيچ گاه نمى توان او را نسبت به تأثيرپذيرى از مسائل نيك وزيبا وشايسته، محروم دانسته ومتقابلاً هيچ گاه نميتوان نسبت به تأثيرپذيرى از خوى بدوزشت افراد خلافكار و بد كردار، او را مصون دانست. و به همين جهت به انسان، انسان گفته شده است، چرا كه انسان زود انس پذير است و به آنچه كه از پيرامون او مى گذرد خو گرفته و به همان شكل در مى آيد.
بسا ديده شده كه افراد بد كردار و گناه كارى، در اواخر عمر خود، توبه كرده و سعادتمند شده اند، و متقابلاً افرادى در سنين بالا به انحراف كشيده شده و به شقاوت و بدبختى روى كرده اند.
در شرع اقدس اسلام، براى بازگشت از راه باطل و هدايت شدن به طريق حق تا واپسين روزهاى زندگى و تا لحظه هاى قبل از مرگ، به انسان مهلت داده شده، انسان گرچه در راه فسق و فجور و كفر و باطل عمرى را گذرانيده باشد، چنان كه قبل از مرگ واقعاً و حقيقتاً، پشيمان شده و توبه نمايد، توبه او مورد قبول قرار مى گيرد. 1
و متقابلاً، بر مومنان و درستكاران، لازم است، تا لحظه مرگ خود را، از خطر انحراف، مصون ندانسته و از توجه و نظارت و كنترل خود غافل نمانند.كه در آن لحظات نيز احتمال و خطر رانده شدن از مقام قرب الهى، وجود دارد.
البته مسئله رنگ پذيرى و تحت تاثير قرار گرفتن در سنين جوانى، ويژگى خاص خود را دارا مى باشد.كه توجه و هوشيارى خاص و ويژه خودرا ميطلبد.
1. البته نسبت به حقوق مردم، حتماً لازم است كه از عهده آن برآمده، و تدارك و بازپرداخت نموده، يا جلب رضايت حقيقى نمايد، ودر صورتى كه در زمان حيات و زنده بودن خود، نتواند، نسبت به امور مالى يا آنچه بازتاب مالى داشته باشد حقوق مردم باز پرداخت نمايد، پس از مرگ لازم است از اموال مانده او پرداخته شود.
برايند سخن اينكه:
نقش دوستـان، رفقـاء، يـاران و همنشينـان را در سعـادت و شقـاوت و خـوشبختى وبدبختـى انسـان نمى تـوان از نظـر دور داشت كه مسئله اى بسيار اصيل در نهاد انسان
است.
است.
امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
«قالَ لى اَبى:اَى بُنَيَّ مَن يَصطَحِب صَاحِبَ اَلسُّوءِ لا يَسلَم وَ مَن يَدخُل مَداخِلَ اَلسِّوءِ يُتَـهَـم».1
پدرم « امام باقر(عليه السلام)» به من فرمود: فرزندم، توجه داشته باش،: هر كس با دوستان ناباب، همنشينى كند سالم نخواهد ماند و هر كس به اماكن نامناسب، قدم گذارد، مورد بدگمانى و اتهام، قرار خواهد گرفت.
مسئله تا آنجاست كه جدايى از دوستان و رفيقان مسلمان و به تعبير بهتر از جامعه اسلامى نيز خود به شكل مستقل مورد توجه ويژه در اسلام قرار گرفته كه با عنوان خاص خود عنوان «اَلتَّعرُّب بَعدَ الهِجرَةِ» در فقه اسلامى، مد نظر قرار گرفته است.
فقهاى ما در اين مسئله به اين موضوع پرداخته اند كه دور شدن از محيط اسلامى
و زندگى در كشورها و مناطقى كه موجب سست شدن اصول و مبانى اعتقادى و عملى
انسان مى شود ممنوع بوده و آن را حرام دانسته اند.كه در روايتى رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
مى فرمايد:
و زندگى در كشورها و مناطقى كه موجب سست شدن اصول و مبانى اعتقادى و عملى
انسان مى شود ممنوع بوده و آن را حرام دانسته اند.كه در روايتى رسول خدا (صلى الله عليه وآله)
مى فرمايد:
«اِنِّى بَـريٌ مِـن كُـلِّ مُسلـم،تَرَكَ(نَـزَلَ) مَعَ مُشرِك فـي دارِ اَلحَربِ».2
من از مسلمانى كه ترك وطن گفته و در نزد كافران و مشركان،در سرزمين غير اسلامى، زندگى نمايد، بيزارم.
1. بحار، ج 75، كتاب العشرة، ب46، ر1، ص 90.
2. وسايل، ج 11، كتاب الجهاد، ب 36، حديث 4، ص 76.
2. پيش نيازهاى انتخاب دوست
پيشنيازهايى كه مد نظر قرار گرفته اند، معيارها و شاخصه هايى هستند كه دوست خوب را از بد تميز داده و از ديدگاه اسلام، آن را مشخص مى نمايند، از قبيل:
1. شايستگى عقلى.
2. شايستگى شخصيتى.
3. شايستـگى دينــى.
4. شايستگى عملى.
5. شايستگى معنوى.
پيش نياز اول« شايستگى عقلى»:
در اين مسئله حضرت امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
«مَن لَـم يَجتَنِب مُـصادَقَةَ الاَحْـمَـقِ، أَوشـَكَ اَن يَتَخَلَّقَ بِـاَخلاقِهِ».1
كسى كه از دوستى و همنشينى با بى خردان كناره گيرى ننمايد باشد كه خلق و خوى آنان را فراگيرد و به خلق و خوى آنان درآيد.
پيش نياز دوم «شايستگى شخصيتى»:
و نيز حضرتش(عليه السلام) در اين رابطه مى فرمايد:
«اِيّاكَ وَمُـخالَـطَةَ اَلسَّفَلَةِ،فَـاِنّ مُخالَـطَةَ اَلسََّفَـلَـةِ، لا تُـؤَدّى اِلى خَـير».2
از اختلاط و رفت و آمد و همنشينى، با دونان و اوباشان، بپرهيز، كه همنشينى با آنان، عاقبت خوبى ندارد.
1. بحار الانوار، ج 75،كتاب العشرة، ب 43، باب 43، حديث 2، ص 65.
2. تحف العقول، ص 384، ر 85.
پيش نياز سوّم و چهارم« شايستگى دينى و عملى »:
در اين رابطه حضرت اميرالمومنين (عليه السلام) مى فرمايد:
«اِيّاكَ وَمَوِاطنَ التُّهَمَةِ،وَاَلمَجْلِسَ المَظنوُنَ بِهِ اَلسُّوءَ، فَاِنَّ قَرِينَ السُّوءِ، يَغُّرُّ جَلِيسَهُ».1
تو را از حضور در مراكز و مجالس مورد بدگمانى هشدار مى دهم چراكه همنشين بد، رفيق خود را به خطا و گمراهى، مى كشاند.
پيش نياز پنجم « شايستگى معنوى »:
در اين مسئله نيز آن حضرت(عليه السلام) مى فرمايد:
«اَكـثَرُ اَلـصَّوابِ وَاَلصَّلاحِ، فى صُحبَةِ اُولى اَلنُّهى وَاَلالَـباَبِ».2
بيشترين راستى و درستى در همنشينى با خردمندان و فرهيختگان مى باشد.
3. وظيفه دوستى:
در مسئله وظايف دوستان نسبت به يكديگر، اسلام به چند وظيفه اساسى، توجه نموده است:
به گونه اى كه در موقعيت هاى مختلف، لازم شده، كه دوستان، به يكديگر توجه داشته و به كمك هم بشتابند. جهت اختصار به يك روايت در اين زمينه بسنده مى كنيم.
حضرت اميرالمومنين (عليه السلام) مى فرمايد:
« لا يَكُونُ الصَّدِيق صَديقاً، حَتّى يَحفَظَ اَخاهُ فى ثَلاث; فى نَكبَتِهِ، وَغَيبَتِهِ، وَ وَفاتِهِ». 3
دوست را دوست نگويند مگر اينكه به برادرش در سه حال، گرفتارى; غيبت و دورى و مسافرت; و نيز پس از مرگ، توجه نموده و حقوق او را منظور نمايد.
1. بحار، ج 75،كتاب العشرة، ب 46، ر 2.
2. ميزان الحكمه، ج 5، ب 2204، ر 10244.
3. بحار، ج 74، ب 11، ص 163.
____________________—-
4. دوستان ديرينه
در فرهنگ اجتماعى دلنشين ما، دوست ديرينه با بستگان انسان فرقى ندارد.
حضرت امام رضا (عليه السلام) مى فرمايد:
«مَـَوَدَّةُ عـِشرِيـنَ سَـَنـَة، قَـرابَـةٌ».1
دوستان بيست ساله، خود، بخشى از خويشان و بستگان بشمار مى روند.
5. ممنوعيت قطع رابطه
فقهاى ما جدائى ـ و هجران ـ و قهر و قطع رابطه دوستان را در صورتى كه موجب ايذاء مومن باشد، حرام دانسته اند.
در حديثى چنين آمده است:
«سَمِعتُ اَبا عَبدِاللهِ (عليه السلام) يَقُولُ: قالَ اَبى: قالَ رَسوُل اللهِ(صلى الله عليه وآله)
َايُُّما مُسلِمَينِ تَهاجَرا، فَمَكَثَا ثَلاثاً لا يَصطَلِحانِ، اِلاّ كانا خارِجَينِ مِنَ اَلاِسلامِ، وَ لَم يَكُن بَينَهُما وَلايَةٌ،فَاَيُّـهُما سَبَقَ اِلى كَلامِ اَخيه كانَ اَلسّابقُ اِلـى الـجَنّة يَومَ الـحِسابِ». 2
راوى حديث گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مى فرمود: پدرم (امام باقر(عليه السلام)از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نقل كرده كه چنين فرمود:
هر گاه دو مسلمان با يكديگر متاركه و قطع رابطه نمايند و تا سه روز اين مسئله ادامه داشته و صلح ننمايند، هر دوى آنان، از عمل به دستورات اسلام خارج شده اند، و رابطه برادرى و همكيشى از ميان آنان، برداشته شده و باقى نمانده است، و متقابلاً، هر يك از آن دوكه به طرف برادر خود روى آورده و با او سخن گفته و حالت قهر را خاتمه دهد، در روز قيامت، آنگاه كه به حساب بندگان رسيدگى مى شود، در رفتن به بهشت، از برادر خود، سبقت خواهد گرفت.
1. بحار، ج 74، ب 11، ص 175.
2. وسايل، ج 8، احكام العشرة، باب 144، حديث 5، ص 585.
________________________________
6. اصلاح بين دوستان و رفع سو ء تفاهم:
پا در ميانى كردن، به منظور اصلاح بين اعضاى خانواده، خاندان، اقوام، زن و شوهر و
رفع سوء تفاهم، از ميان دوستان و برادران دينى وبرادران نسبى و خاندانى، در شرع
مقدس اسلام كاملاً مورد تاييد و تشويق قرار گرفته و از مسائل كاملاً ارزشمند و مستحب
مؤكّد، به شمار آمده است. آنجا كه اميرالمؤمنين (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه وآله)نقل مى كند كه
فرمود:
رفع سوء تفاهم، از ميان دوستان و برادران دينى وبرادران نسبى و خاندانى، در شرع
مقدس اسلام كاملاً مورد تاييد و تشويق قرار گرفته و از مسائل كاملاً ارزشمند و مستحب
مؤكّد، به شمار آمده است. آنجا كه اميرالمؤمنين (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه وآله)نقل مى كند كه
فرمود:
«صَلاحُ ذاتِ البَينِ، اَفضَلُ مِن عامَّةِ اَلصَّلاةِّ وَالصُّوُمِ».1
اصلاح و رفع سوء تفاهم ـ از ميان برادران وخانواده ها و سايرين ـ ثوابى بس عالى دارد تا آنجاكه ارزشمندى آن، از عموم نمازها و روزه هاى مستحب، بيشتر، و فضيلت آن، والاتر است.
آزادى و اختيارات انسان در منازل دوستان
در اين مسئله، شرع اقدس اسلام، دوستان انسان را، همانند بستگان بسيار نزديك دانسته، و همانگونه كه انسان در منزل پدر و مادر و برادر و خواهر، در استفاده از خوراكيها و غذاهاى موجود، نياز به هيچ گونه اجازه ندارد، در استفاده از غذاهاى منزل دوستان نيز، نيازى به اجازه نيست مگر در صورتى كه بداند آنها راضى نيستند.
قرآن كريم به ما مى فرمايد:
(وَ لَيسَ… وَ لا عَلى اَنفُسِكُم اَن تَأكُُلُوا مِن بُيُوتِكُم او بُيُوتِ آبائكُم; او بُيُوت اُمَّهاتِكُم اَو بُيُوتِ اِخوانِكُم اَو بُيُوتِ اَخَواتِكُم او بُيُوتِ اَعمِامِكُم اَو بُيوتِ عَمّاتِكُم اَو بُيُوتِ اَخوالِكُم اَو بُيُوتِ خالاتِكُم اَو ما مَلَكتُم مَفاتِحَهُ اَو صَديقِكُم لَيسَ عَلَيكُم جُناحٌ…)2
براى شما اشكال و مانعى ندارد كه از غذاهاى منزل خود، يا پدر و مادر استفاده كنيد، و همچنين مى توانيد از غذاهاى منزل برادر و خواهر، و عمو و عمه، و دائى
و خاله، و نيز منزلى كه كليدهاى آن در اختيار شماست، و همچنين از غذاها و خوردنى هاى منزل دوست و رفيق خود، مى توانيد، بدون اجازه، استفاده و ميل نمائيد.
