شفقنا- تعدادی از صاحبنظران و اساتید دانشگاه به بیان دیدگاه های خود پیرامون سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پرداختند.
موانع پیشرفت مطلوب علمی کشور
دکتر مهدی گلشني در گفت وگويي گفت: امروزه دو چیز مورد تردید نیست. اول، در عین اینکه علم و فناوری در غرب، پیشرفت بسیاری داشته است این دو در مقام عمل، گاه در جهات نامطلوب به کار برده شده اند و از لحاظ نظری، نگرش ماده گرایانه غیر الهی بر اذهان عالمان حاکم شده است. نگرشی که در نهایت، توسعۀ پایدار را در بر نخواهد داشت.
استاد دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: دوم، جهان اسلام و از جمله میهن عزیزمان، در چند قرن اخیر در علم و فناوری، پیشرفت اصیل نداشته و بیشتر، نقش مقلد را ایفا کرده است بنابراین حاکم کردن جهان بینی اسلامی بر جریان علم و فناوری در کشور، زمینۀ فرهنگی پیشرفت علمی را آماده می سازد، به عالمان، دید جامع نگر می دهد، به دغدغه ها و سؤالات بنیادی انسانی، توجه کامل دارد، برای کاربردهای علم و فناوری، جهت دهی مناسب فراهم می کند و برای اعتلای جامعۀ اسلامی و خوداتکایی آن، اولویت قائل است.
گلشني خاطرنشان كرد: پس در مقام عمل باید ضمن تلاش برای حاکم کردن جهان بینی اسلامی بر محیط های علمی، به شناخت مشکلات موجود و سیاستگذاری برای حل آنها و رفع نیازهای اساسی کشور پرداخت و در جهت مشارکت در تولید علم، در مرزهای دانش، اقدامات اساسی انجام داد. در این زمینه، تقویت هویت ملی، فراهم کردن زمینه تضارب آراء، توجه به نخبگان، شایستهسالاری و ایجاد عزم ملی جدی نقش اساسی ایفا می کنند.
وي اظهار كرد: رابطۀ علم با ادیان الهی، رابطهای طولی است. یعنی ادیان علی الخصوص اسلام چهارچوب مناسبی برای فعالیت علمی و فناورانه فراهم می کنند که منجر به پیشرفت پایدار می شود. این چهارچوب جامع که مشترکات زیادی بین ادیان ابراهیمی دارد شامل خصوصیاتي چون بر مطالعۀ طبیعت تأکید دارد، زمینۀ فرهنگی رشد و پیشرفت علمی را فراهم میکند، مبانی متافیزیکی مورد نیاز علم را فراهم میکند، راههای مشروع کشف اسرار طبیعت را معرفی میکند، برای سؤالات بنیادی انسانی پاسخ فراهم میکند، برای کاربردهای علم و فناوری و جهتدهی مناسب فراهم میکند.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با طرح اين پرسش كه برای پیشرفت علمی پایدار چه باید کرد، گفت: برای ایجاد پیشرفت علمی و فناورانه پایدار، توجه به دو هدف اساسی ضروری است. اول ترویج تفکر اسلامی و حاکمیت دادن به جهانبینی اسلامی در جهتدهی به علم و فناوری و دوم توجه به نیازهای اساسی جامعه اسلامی ايران. تحقق این دو هدف، در مقام عمل نیازمند سه اقدام اساسی احیای تفکر اسلامی، سیاستگذاری برای رفع مشکلات موجود و نیازهای اساسی کشور در پرتو جهانبینی اسلامی و اقدامات عملی برای اجرای سیاستهاست.
دانش، همت، فداکاری نیاز اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
به گزارش دفتر ارتباطات الگوي اسلامي اسلامي ايراني پيشرفت، دکتر محمد سلماسیزاده در گفتوگويي گفت: سند الگوي پيشرفت در مرحله تدوین نیز با مطالعه و بررسی اسناد پیشین، مشاورههای گسترده با صاحبنظران و بحث و تبادل نظرهای گسترده شکل گرفت تا از همه توان دانشی موجود كشور، بهرهبرداری شود.
وي افزود: یکی از منابع تدوین سند الگوی پیشرفت، ذخایر غنی پیشرفتی ایرانزمین با عنوان «رسائل سیاسی» است. رسائل سیاسی به منزله بخشی از منابع دست اول تاریخی، تلاش کردند مفاهیم پیشرفت را تبیین و الگویی مناسب و سازگار با فرهنگ اسلامی ایرانی را برای پیشرفت و ترقی ارائه دهند.
دانشيار دانشگاه تبريز با اشاره به رسائل سياسي مورد استفاده در سند الگوي پيشرفت گفت: رساله «روح الاسلام و صراط المستقیم علی الانام» یکی از این رسائل سیاسی است که نویسنده ناشناخته آن، تلاش کرده است به مدد عقل و خرد و با بهرهمندی از شریعت الهی، سنت نبوی و مطالعات تاریخی، الگویی از پیشرفت را ترسیم کند که در آن بر حفظ فرهنگ و سنن اسلامی-ملی تأکید شده است. مؤلف این رساله، از مطالعات تاریخی برای ارائه الگوی پیشرفت خود، بهره گرفته و با گذار از توصیفات صرف به تبیینهای عقلانی از مقوله ترقی و پیشرفت پرداخته است.
سلماسي زاده افزود: اين رساله نویسنده تلاش کرده با تبیین چرایی و چیستی جریان ترقیخواهی و غایت و سرانجام آن، الگویی را برای حرکت ترقیخواهانه ایرانیان عرضه کند که در آن، هم از بحرانهای اجتماعی ناشی از مدرنیته اروپایی، اجتناب شود و هم با نظام سلطه غربی كه از راه رواج ارزشهای فرهنگی خود، منابع معنوی و مادی کشور را به یغما میبرد مقابله شود. امنیت، آزادی، مساوات و شایستهسالاری از ارکان الگوی پیشنهادی صاحب رساله برای پیشرفت و ترقی است که در الگوی وی، امتیاز فضلی، نقشی اساسی و کلیدی در پیشرفت دارد.
وي ادامه داد: از نظر مؤلف، مهمترین فایده امتیاز فضلی، رواج علوم و فنون، تصدی مشاغل و مناصب به دست افراد شایسته و در نتیجه، پیشرفت کشور و رفاه و آسایش ملت است و عدم اهتمام به آن، موجب انحطاط و عقبماندگی کشور، افول دانش و هنر و مهمتر از همه، تنزل فهم و شعور مردم خواهد شد. مفهوم و شاخصهای امتیاز فضلی دقیقاً با «شایستهسالاری» به معنای جدید آن برابر است.
وی خاطرنشان کرد: شایستهسالاری که یکی از ارکان تمدن جدید و ترقی و پیشرفت شمرده میشود فرایندی است که با جریان عقلانیسازی امور در قرون جدید شکل گرفته است. شایستهسالاری همسوی با عرفی شدن و در خدمت ترقی و پیشرفت قرار میگیرد. در یک روند تاریخی، تحول اجتماعات ابتدایی و ساده و کهن، به جوامع پیچیده و پیشرفته امروزی، و پیدایش تمایزات و ناهمگونیهای پر تعداد، تقسیم کار و شایستهسالاری را پدید میآورد و آن را ضرورتی اجتنابناپذیر میسازد.
سلماسیزاده اضافه کرد: استفاده از عنوان امتیاز فضلی در رسائل سیاسی عصر ناصری و توجه به مفهوم شایستهسالاری ، بیشتر به دلیل بازشناسی اسباب انحطاط ایران و تبیین دلایل پیشرفت اروپائیان صورت گرفته است. در این رسائل میتوان نمونههایی از تبیینهای حداقلی درباره مفهوم شایستهسالاری، ضرورت و نتایج آن را مشاهده کرد. این رویکرد بهویژه در انحطاطشناسی سازمان اداری عصر ناصری و تبیین جریان ترقیخواهی، الزامات و نتایج آن دیده میشود و از این منظر فایدهمند است.
وی افزود: عدم توجه به اصل شایستهسالاری در این عصر نیز معلول نظام ایلی و ساخت ساده جامعۀ ایران آن روزگار و بیتوجهی به ارکان پیشرفت و نوسازی مانند عقلانیت، تقسیم کار اجتماعی و عرفیسازی است.
دانشيار دانشگاه تبريز گفت: مؤلف رساله، پیشرفت را امری اتفاقی و مرتبط با بخت و اقبال یا جبر زمانه نمیداند. از نظر او، پیشرفت، قانونمند و معلول علل و اسباب مشخص و روشنی است كه قابلیت درك و تكرار دارند و نتایج مشخصی به بار میآورند. مبانی و الگوی پیشرفت، برگرفته از بینش الهی و سیره نبوی است. وی، تلاش برای بهبود زندگی را رسالتی الهی و ضرورتی عقلانی معرفی میكند و اركان الگوی پیشنهادی او با عناوین حقوق طبیعی، تخصصگرایی و شایستهسالاری در عصر جدید، پیوندی ناگسستنی دارد.
سلماسي زاده بيان كرد: الزام به شایستهسالاری هم از منظر شرع و هم به ضرورت عقل گام بزرگی به سوی پیشرفت و ترقی است. پیششرطهای شایستهسالاری هم تأمین نظامی حقوقی است كه در آن، امنیت، آزادی و برابری همگان در حقوق و حدود تأمین شود تا زمینه مشارکت، رقابت و تنوع آرا و افکار برای همگان فراهم شود.
راهبرد الگوي پيشرفت برای شکست ساختارهای بینالمللی قدرت
به گزارش دفتر ارتباطات مركز الگوي اسلامي ايراني پيشرفت، دکتر امین نواختی مقدم در گفت و گويي گفت: یکی از روشهای کشورهای قدرتمند و سرمایهدار برای سلطه بر سایر کشورها و تأمین منافع خود در آنها، تجویز الگوهای توسعه است. تجویزی که با صفت «جهانشمولی الگوهای توسعه» صورت میگیرد اما هدفی جز غربی کردن و استعمار کشورهای ضعیف ندارد.
وي افزود: پس الگوهای توسعه و پیشرفت، جهانشمول نیستند و کشورها برای استقلال باید الگوهای پیشرفت بومی خود را طراحی کنند . اما الگوهای پیشرفت بومی در زمان اجرا با ساختارهای بسته و هژمونیک بینالمللی قدرت مواجه میشوند که اجازه ظهور و گسترش الگوهای جدید را نمیدهند و از آنجا که یکی از وجوه پیشرفت کشورها برقراری ارتباطات بینالملل در عرصههای گوناگون است. الگوهای بومی پیشرفت در مقام اجرا باید راهبردی برای شکست ساختارهای بینالمللی قدرت و طرح ساختارهای جدید داشته باشند.
دانشیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه محقق اردبیلی گفت: ساختارهای بینالمللی قدرت با شعار الگوهای توسعه جهانشمول، از روند زیر برای دربند کردن کشورهای جهان سوم استفاده میکنند بهگونهای که این کشورها پس از نیل اجمالی به توسعه دیگر نمیتوانند از سلطه ساختار یاد شده رها شوند. در این روند، کشورهای عقبمانده برای بهبود شرایط اقتصادی، جذب سرمایههای خارجی و تأمین مالی توسعه، در نظام اقتصادی جهانی ادغام میشوند و راه را برای حضور شرکتهای خارجی و چند ملیتی باز میکنند.
نواختي مقدم اظهار كرد: این امر به معنای ادغام در نظام اقتصادی جهانی و پذیرش بیچون و چرای روابط اقتصادی و قوانین اقتصاد لیبرالیستی و سرمایهداری است. از سوی دیگر، نظام اقتصاد سرمایهداری نیز نیازمند مواد اولیه از جمله منابع نفتی و تولیدات کشاورزی و اقتصادی این کشورها است و طبق نظریه وابستگی، گسست از این روابط اقتصادی، بسیار سخت و حتی ناممکن است. باید به یاد داشت که حتی مارکسیسم که خواهان استقرار الگوی بدیل اقتصاد کاپیتالیستی بود و مواجههای نیمقرنی را با آن آغاز کرد نهایتاً به دلیل فقدان الگوی مواجهه با ساختارهای نظام جهانی فروپاشید و در اقتصاد سرمایهداری ادغام شد.
وي خاطرنشان كرد: بر این اساس برای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که به دلیل ماهیت توحیدی، ضد استثماری و ضد مادی خود، سنخیت چندانی با نظام اقتصادی حاکم بر عرصه جهانی ندارد، طراحی و استقرار نظام اقتصادی جایگزین برای رهایی از ساختارهای حاکم ضروری است. بنابراین مهمتر از طراحی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، طراحی و نظریهپردازی درباره نحوه و شیوه گسست از روابط اقتصاد سرمایهداری و غلبه بر روابط نابرابر موجود در عرصه بینالمللی است.
دانشیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه محقق اردبیلی سپس به تبيين پيشنهاداتي براي موفقيت در اين زمينه پرداخت و گفت: براي موفقيت در حوزههاي اقتصادي نياز به تشکیل یا مشارکت در بلوکهای قدرتمند اقتصادی غیر غربی مانند پیمانهای کشورهای اسلامی پیشنهادی یا پیمان شانگهای، همگرایی و همکاری با کشورهای اسلامی قدرتمند، استفاده از ظرفیتهای مردمی کشورهای اسلامی، استفاده از مبانی اقتصاد اسلامی در جهت رهایی از نظام وابستگی اقتصادی جهانی، اتخاذ سیاستهای پولی و مالی هوشمندانه و جدید برای غلبه بر تفوق و حاکمیت نظام مالی استعماری غربی و مبارزه با اهرمهای مالی این كشورها به خصوص بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول در جهت کاهش وابستگی به این منابع مالی و سرمایهای، سیاست اقتصادی خارجي و بهکارگیری سیاستهای مالی و پولی برای صادرات و واردات، حرکت جدی در مسیر عدالت اجتماعی و مدینه فاضله اسلامی برای صدور و گسترش الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به جهان، مبارزه جدی با ارکان نظام سرمایهداری یعنی نظام سود و اقتصاد ربوی و اصلاح اکید نظام بانکی به عنوان عامل و کارگزار این روش اقتصادی و در نتیجه جلوگیری ظهور و بروز فسادهای موجود در این نظام و توجه کافی و شایسته به اقتصاد دانشبنیان و کسب فنآوریهای پیشرفته برای کاهش وابستگی کشورهای اسلامی و در نهایت افزایش سرمایهی ملی است.
وفاق بين مسلمانان با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
دکتر سیدابراهیم سرپرستسادات در گفت و گويي گفت: بر ماست که از ظرفیتها شخصيتهاي همچون استاد شهيد مرتضي مطهري در تدوین سند بالادستی به خصوص سند الگوي اسلامي ايراني پيشرفت بهره ببريم.
وي اظهار كرد: امروزه، کشورهای مسلمان و مقدسات آنها به دلیل تفرقه امت اسلامی زیر تاخت و تاز و هتک حرمت قرار دارد. اختلافات مذاهب اسلامی با بسترسازی دشمنان مشترک، از سطح حوزههای تخصصی به عرصههای همگانی یعنی رسانهها و شبکههای ماهوارهای کشیده شده و این امر، عامل بروز اختلافهای بسیار جدی و ویرانگر در جهان اسلام شده است.
وی ادامه داد: گستردگی و پررنگ شدن مسائل مربوط به فرقهها و تبلیغ آنها، نهتنها نشانِ ترویج مذاهب نیست، بلکه خود باعث تشدید اختلافات بین امت اسلامی شده است. این امر ناشی از سادگی و سطحینگری مسلمین و عزم و نقشه دشمنان برای نابودی آنها و دین آنهاست. از این رو، هر گونه تلاش برای ایجاد وفاق بین مسلمین ازجمله وحدت و تقریب، گفتمانسازی برای آن، بازگشت به اندیشههای روشن و صریح در این باره و توجه به آن در تنظیم هر گونه سند بالادستی نظیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، جدا از اهمیت پژوهشی، از اهمیت دینی و شرعی نیز برخوردار است و از نیازهای مهم امروز دنیای اسلام است چراکه فایده و ضرورت این مهم، خدشهناپذیر و اغماضنشدنی است.
سرپرست سادات خاطرنشان كرد: شارع مقدس به وحدت و اخوت اسلامی، اهتمام بسیار زیادی دارد. مسلمانان، دارای خدا و قبله، پیامبر و کتاب، فرهنگ و تمدن عظیم واحدی هستند که این ظرفیتها میتواند از آنها ملت واحدی تشکیل دهد تا در برابر ابرقدرتها و دشمنان مشترک ایستادگی کنند. در چنین بستری، بازگشت به اندیشه استاد مطهری، به منزله اسلامشناسی مرجع و از منادیان احیاگری دینی در جهان اسلام در دورههای اخیر، روش و مسیر روشنی را برای تحقق اتحاد و همبستگی در جهان اسلام عرضه میکند.
وي ادامه داد: اندیشه و الگوی تقریبی شهید مطهری دارای مؤلفههای بسیار مهمی است که اعتقاد راسخ به ضرورت وحدت امت و تقریب مذاهب اسلامی، جلب توجه مسلمانان به بایستههای آن، بیان تراز وحدت بر محور مشترکات اسلامی، اصول انسانی و انسانساز آن، توجه به سیره اهل بیت علیهم السلام و معرفی حضرت امیر (ع) به عنوان طلایهدار وحدت، توجه به نظر و عمل بزرگان اهل سنت، برجستهسازی شخصیتهای تقریبی فرقهها و آثار و خدمات آنها و ساز و کارهای انضمامیتر و راهحلهای قرآنی تقریبی نظیر بیداری، مبارزه با خرافهها و امر به معروف و نهی از منکر از آن جمله است.
استادیار علوم سیاسی دانشگاه علامه گفتند: در نظر استاد مطهری، ایجاد تقریب میان مذاهب اسلامی، هرگز به معنای دست شستن از اصول مسلم و حتی مستحبات فرقهها نیست که آن، امری ناپسند و به دور از خرد است و آنچه برای این کار مهم است نوع برخورد با مسئله، تفاسیر و شیوه ارائه مطالب است. وی علاوه بر استناد به برخی اقوال بزرگان اهل سنت، این زمینه را برجسته کردند که آنها نیز همانند ما به بزرگان ما احترام کامل را میگذارند و بر ما است که از این ظرفیتها برای ایجاد تقریب به نحو احسن استفاده کنیم و راه عزتمندی امت را با نگاهی عمیق و به دور از خرافهگرایی، عوامگرایی، تعصب و جمود هموار کنیم و در تدوین هر گونه سندبالادستی مورد توجه قرار دهیم.
