از امام حسن عسکری(ع) بیاموزیم… دنبال ترویج قدرت و ثروت به هر شکلی نباشیم/ بنا را بر جذب یکدیگر بگذاریم نه دفع/ تفاوت های فکری یکدیگر را بپذیریم؛ پژوهشگران در گفت وگو با شفقنا

شفقنا- امام عسکری(ع) در مدت اقامت در سامرا، یا در حبس یا تحت نظر و ممنوع‌الملاقات بود؛ اما موقعیت اخلاقی و اجتماعی امام در میان مردم و حتی در میان افراد حکومت مشهود بود و امام از موقعیت های مختلف استفاده می کرد و توصیه هایی به شیعیان در عرصه های مختلف داشت.

پژوهشگران در گفت وگو با شفقنا به آنچه ضروری است امروز از سیره امام حسن عسکری(ع) بیاموزیم، اشاره کردند.

دکتر محمدمهدی جعفری: دنبال ترویج قدرت و ثروت به هر شکلی نباشیم

دکتر سید محمد مهدی جعفری، نویسنده مترجم، محقق و پژوهشگر متون دینی در گفت وگو با شفقنا درباره سیره امام حسن عسکری(ع) در زمینه گسترش اخلاق و فرهنگ در جامعه آن زمان، اظهار کرد: امام حسن عسکری(ع) به این مناسبت به عسگری ملقب شدند که بعد از متوکل در اردوگاه خلیفه عباسی حصر بودند، البته پیش از ایشان پدرشان امام علی النقی(ع) را هم به پادگان بُردند که زیر نظر باشند.

وی ادامه داد: عده معدودی از شیعیان و گاهی هم از همان مأمورین خلافت با امام حسن عسکری(ع) در تماس بودند و مطالبی از ایشان می گرفتند. در آن شدت محاصره و در تنگنا قرار دادن ایشان، گاهی برخی از احکام را که به وسیله نامه یا پیک از حضرت سوال کرده بودند، پاسخ می دادند، اما بیشتر از همه رسالت خود را در ترویج فرهنگ و اخلاق انسانی می دانستند. از این جهت پیک هایی که به نزد ایشان از قم، ری و گاهی اصفهان و سایر مناطق می آمد و در مورد وظایف و احکام بود، ایشان غیر از پاسخی که از جهت احکام می دادند، مسایل فرهنگی و اخلاقی را نیز به شیعیان می رساندند و این مسایل را ترویج می کردند.

این پژوهشگر متون دینی در پاسخ به اینکه چرا امام حسن عسکری در آن شرایط بیشتر بر اخلاق و فرهنگ تکیه داشتند؟ گفت: از سال 132 بنی عباس به روی کار آمد؛ از طرفی امام جعفر صادق(ع) و فرزندشان امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع)، پرچمدار ترویج اسلام حقیقی بودند و به روش خاص خودشان بیشتر فرهنگی و اخلاقی اسلام را ترویج می کردند و از سوی دیگر بنی عباس چون در اوایل قدرت بودند و می خواستند در بین مردم خودشان را بهتر از بنی امیه نشان دهند، فرهنگ ائمه را ترویج می کردند؛ اگرچه محدودیت هایی قائل بودند ولی نمی توانستند به طور کامل آنها را محدود کنند تا اینکه بعد از مأمون، معتصم به روی کار آمد؛ معتصم دید که ایرانیانی که به عنوان وزیر و مدیر کشور انتخاب می کند، بیشتر دلشان با ائمه است از این جهت از ترکان ماوراء النهر به بغداد آورد و ایرانیان را کنار زد، تقریباً از آن به بعد فرهنگی که در مرکز خلافت رواج داشت، فرهنگ بی رمقی بود و تنها ترویج قدرت و ثروت به هر شکلی که شده، رواج یافت.

وی اظهار کرد: وقتی متوکل به روی کار آمد، کاملاً ضد شیعه، ضد خردورزی و ضد آزادی اندیشه شد لذا امام علی النقی(ع) و سپس امام حسن عسکری(ع) در این محیط خفقان و ظاهری گری که حدود صد سال طول کشید، حضور داشتند. در این صد سال اولاً امام علی النقی(ع) و سپس امام حسن عسکری(ع) و حدود 60 سال که دوران غیبت صغری امام دوازدهم است، کوشیدند که مسایل فرهنگی و اخلاقی را ترویج کنند. آنچه در آن زمان کمتر رعایت می شد و در بین حکام اصلاً وجود نداشت، تکیه ائمه سه گانه (امامان دهم، یازدهم و دوازدهم، به خصوص امام حسن عسگری(ع) بر ترویج اخلاق و فرهنگ بود.

مهم ترین توصیه امام حسن عسگری(ع)؛ حفظ همبستگی

دکتر جعفری درباره مهم ترین توصیه امام حسن عسکری(ع) به مسلمانان، به خصوص به شیعیان گفت: در آن زمان شیعیان کمتر به امام(ع) دسترسی داشتند، امام در پادگان خلیفه سامرا در حصر بودند، ترکان که به دربار معتصم و سپس متوکل آمدند، مردم را اذیت می کردند به گونه ای که اعتراض مردم بلند شد و لذا خلیفه ناچار شد از بغداد به سامرا برود و مرکز خلافت در آنجا شد. از این جهت امام علی النقی(ع) و امام حسن عسکری(ع) را به سامرا بردند؛ لذا چون دسترسی به شیعیان خود کمتر داشتند مهم ترین توصیه ای که به شیعیان داشتند حفظ همبستگی شیعیان با یکدیگر بود، ایجاد تشکیلاتی برای شناختن یکدیگر برای اینکه نیازشان از نظر مالی، اداری و اجرایی به خلافت و حکومت وقت کمتر باشد. توصیه مهم دیگر رعایت اخلاق و فرهنگ حقیقی اسلام که از دیگر مردمی که تابع خلافت بودند و کورکورانه از مرکز قدرت و حکومت پیروی می کردند، ممتاز شوند.

مهم ترین درس برای امروز؛ رعایت اخلاق انسانی و انصاف  

دکتر جعفری به مهم ترین نیاز امروز جامعه برای الگوبرداری از سیره امام حسن عسکری(ع) و تحقق توصیه های ایشان در زندگی، اشاره و خاطرنشان کرد: امروز جامعه ما از نظر ایدئولوژی، عقاید و اندیشه کاملاً غنی و بی نیاز است، اما متأسفانه آنچه امروز در میان جامعه ما جای آن خالی است همان رعایت اخلاق، انسانیت و انصاف است لذا همان سیره امام حسن عسکری(ع) که در آن روزها داشتند و در حصر این توصیه ها را می کردند برای امروز ما هم بسیار ضروری است و آن رعایت همبستگی، اخلاق انسانی و انصاف در میان ماست.

آیت الله عندلیت همدانی: بنا را بر جذب یکدیگر بگذارید نه دفع

آیت الله عندلیب همدانی در گفت وگو با شفقنا، اظهار کرد: در مورد سیره امام حسن عسکری(ع)، نکات دقیق و قابل تأمل بسیار است، اما من به دو جنبه از زندگی و حیات شریف این بزرگوار اشاره می کنم که برای امروز ما هم درس زندگی و اسوه است.

وی ادامه داد: اول اینکه ایشان ارزش و جایگاه علم و فقاهت و دین شناسی را برای مردم در مناسبت های گوناگون ترسیم می فرمودند و علاوه بر نقش عالم و فقیه، نقش یک پدر دلسوز و در بعضی از روایات نقش کسی که یتیمی از ایتام آل محمد را سرپرستی می کند، داشتند.

توصیه امام حسن عسگری(ع) به دانشمندان و علما

محقق، مؤلف و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم گفت: تعبیر یتیم هم از این جهت است که اهل بیت(ع) پدر امت هستند و در زمان غیبت مردم دسترسی به پدر ندارند و در نبود پدر به علما و فقها تمسک می کنند. ایشان به مردم سفارش می کرد و می فرمود که در مسایل خود به علما مراجعه کنید و قدرشناس جایگاه آنان باشید. به علما نیز می فرمود که شما باید مثل یک سرپرست مهربان که ایتامی را تحت تکفل دارد، مردم را از جهت دینی، فرهنگی، اعتقادی و اخلاقی سرپرستی کنید. این نمونه امروز در جامعه ما درس است که هم دانشمندان وظیفه خود را بهتر بشناسند و هم مردم به دانشمندان رجوع داشته باشند.

همزیستی مسالمت آمیز همراه با لطف و مرحمت و محبت فراموش نشود

وی اظهار کرد: نکته دوم که در حیات و سیره امام حسن عسکری(ع) بسیار چشمگیر است، سفارش اکیدی است که ایشان به تعامل و همزیستی مسالمت آمیز با مردم دارد. مردمی که در آن شهر و آن زمان زندگی می کردند، اکثراً از اهل سنت بودند و امام حسن عسگری(ع) را به عنوان امام قبول نداشتند. اگرچه مردم از جهت فرزند بودن به پیامبر احترام می کردند، اما امام را شخصیت لازم اطاعیه نمی دانستند و در عین حال امام به مردم سفارش می کند که با بهترین و زیباترین شیوه با یکدیگر برخورد کنید به گونه ای که تعامل زیبایی باشد لذا تصریح می کند که در نماز آنها حضور پیدا کنید، اگر بیمار شدند به عیادت آنان بروید، اگر از دنیا رفتند به تشییع جنازه بروید با آنها با کمال ملاطفت، رحمت و محبت برخورد کنید. بنا را بر جذب بگذارید نه بر دفع. سپس می فرمایند که اگر شما با آنها خوشرفتاری کردید و زیبا برخورد داشتید، برای ما هم مفید  است چون مردم می گویند که اینان پرورش یافتگان مکتب اهل بیت هستند.

عندلیب همدانی گفت: نسبت به سفارش دوم امام حسن عسکری تأکید دارم، ایشان می فرمودند که با مردم حول و حوش خود ولو اگر از جهت دینی و اعتقادی با یکدیگر همخوانی ندارید، همزیستی مسالمت آمیز همراه با لطف و مرحمت و محبت فراموش نشود.

حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش: تفاوت های فکری یکدیگر را بپذیریم و اختلافات را کنار بگذاریم

حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش در گفت وگو با شفقنا، با بیان اینکه دوران امام عسکری(ع) یک دوران بسیار سختی بود، اظهار کرد: علی رغم اینکه دوران امامت امام حسن عسکری(ع) کوتاه بود، اما حضرت دوران بسیار سخت و مشکلی داشتند. حضرت هم از جهت مسایل فرهنگی و رسانه ای و هم از حیث ملاقات های چهره به چهره بسیار در مضیقه بودند، اما در عین حال وقتی سیره امام حسن عسگری(ع) را می نگریم حضرت در همین دوران کوتاه با همه این مضیقه ها و مشکلات سیاسی و فرهنگی که دشمن علیه ایشان ایجاد کرد، بسیار موفق بودند.

وی ادامه داد: طبق آنچه در تاریخ آمده، هفته ای دو روز امام حسن عسکری را به جلسه رسمی دربار احضار می کردند؛ ظاهراً بین مکان تجمع اعضای دستگاه خلافت و منزل امام در شهر سامرا (شهرکی که افراد انتخاب شده ای در این شهرک زندگی می کردند و تحت نفوذ و نظارت بودند) فاصله ای بوده که امام را از این قسمت عبور می دادند. ملاقات های چهره به چهره برای امام مقدور نبود، اما بعضی از افراد در مسیر می ایستادند و امام را ملاقات می کردند حتی در تاریخ داریم که فردی از اصفهان به سامرا آمد و امام را ملاقت کرد.

امام حسن عسگری(ع) با وجود محدودیت های بسیار با پیروان ارتباط داشتند

وی گفت: با تمام محدودیت هایی که وجود داشت، امام در ملاقات هایی که در مسیر رخ می داد پیغام خود را ابلاغ می کردند و فرموده بودند که به من اشاره نکنید و سلام نکنید تا شما را شناسایی نکنند. در این مسیر برخی از ارتباطات قولی یا مالی برقرار می شد، مثلاً در سیره حضرت داریم که ایشان چوبی را به یکی از اصحاب خود دادند که به یک شخصی برساند، این شخص در مسیر با حیوانی مواجه شد و برای دفاع از خودش مجبور شد این چوب را به سوی آن حیوان پرتاب کند، آن چوب شکست و نوشته ای از داخل این چوب خارج شد، فوری آن چوب را جمع کرد که کسی نبیند و متوجه شد که اسراری در این قصه بوده است، شخص خود را به حضرت رساند و حضرت فرمودند: این امانتی بود که باید به سلامت به شخص می رساندید.

وی گفت: این نمونه ها نشان می دهد که امام حسن عسکری(ع) در تمام شرایط سخت و پر مضیقه ای که دشمن ایجاد کرده بود، با پیروان خود در ارتباط بود. علاوه بر ارتباط چهره به چهره، حضرت ارتباط نوشتاری هم با پیروان خود برقرار کرده بود. در برخی از نقل ها داریم که مثلاً در خیک های روغن که کسبه از شهری به شهری منتقل می کردند و می فروختند، نامه هایی زیر سازی شده بود و برخی از این نوشته ها از سوی وکلای امام به حضرت می رسید. اینها نمونه هایی است که نشان می دهد ارتباط حضرت با جامعه اسلامی و شیعیان کاملاً در حد مقدور برقرار بوده است، اما نکته مهم تر این است که امام عسکری(ع) در پی برنامه ای که امام هادی داشتند، یک دفتر و یک سیستم وکالتی را در سراسر جهان اسلام یا اکثر مناطق اسلامی از جمله در قم، خراسان، بصره و مناطق مختلف منعقد کردند.

وی به ارتباط گسترده امام حسن عسکری(ع) با جامعه اسلامی و شیعیان آن زمان اشاره و اظهار کرد: افراد مختلف برخی مخفی و برخی مشخص و ظاهر نماینده امام بودند و با حضرت ارتباط داشتند. آنان صدقات، وجوه و اوقاف را از شیعیان قبول می کردند، گاهی به خود امام به شکل های بسیار سختی می رساندند و گاهی بر حسب اجازه ای که داشتند، طبق فرمایش امام هزینه می کردند.

وی افزود: وقتی امام حسن عسکری(ع) در ارتباط با جامعه اسلامی و شیعیان موفق است، طبیعتاً در مسایل مربوط به معارف دین نیز حضرت بسیار موفق بودند لذا کلماتی که از زبان امام حسن عسگری(ع) به ما رسیده، کلمات بسیار نورانی و سعادت بخشی است.

وی گفت: امام حسن عسکری(ع) چندین نامه مفصلی داشتند که این نامه ها را فرزند فیض کاشانی در کتاب «انوار الحکمة» جمع آوری کرده و همچنین در آثار مرحوم آقای احمدی میانجی آمده، اینها نامه هایی است که حضرت به شیعیان می نوشتند. مضاف بر این، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) است که بزرگان اهل حدیث مانند شیخ صدوق و برخی دیگر از محدثین، انتساب این کتاب را به امام حسن عسگری(ع) پذیرفتند. در این کتاب روایات بسیار قابل توجه و دقیقی ذکر شده است، همه این ها شواهدی است که نشان می دهد امام حسن عسکری(ع) در این مدت کوتاه در شاخه های مختلف مورد نیاز شیعیان و جهان اسلام بسیار موفق عمل کرده است.

سفارش امام حسن عسگری(ع) در دو بخش اعتقادات و اخلاقیات

وی در پاسخ اینکه مهم ترین توصیه امام حسن عسکری(ع) به مسلمانان به خصوص به شیعیان مربوط به چه مسایلی بود؟ گفت: با مراجعه به کتاب شریف تُحَفُ العُقول که کلمات امام عسکری در این کتاب جمع است، می توانیم تشخیص دهیم که چه نکاتی بیشتر مورد توجه امام بوده است. ارزیابی ناقصی که بنده از فرمایشات گوهربار امام حسن عسکری دارم این است که امام، شیعیان را بیشتر در دو بخش سفارش فرمودند، یکی مسایل مربوط به معارفی که شیعیان باید بدانند و در رابطه با آن معارف باید یقین و اطمینان خود را محافظت کنند و از شبهاتی که به آنها وارد می شود خود را از جهت معرفتی و علمی در امنیت قرار دهند.

وی افزود: برخی از شیعیان نامه ای به حضرت دادند و حضرت پاسخ فرمودند، به پاسخ ها که نگاه می کنیم، حضرت بحث گرایش به حق، توجه به حق، دفاع از حق، امنیت افکار و تفکرات حق، محافظت از معارفی که مورد شبهه می تواند قرار بگیرد را بیان کردند که بیانات یا پاسخ های حضرت در کتاب تُحَفُ العُقول آمده است.

سفارش به صداقت، راستگویی و امانتداری 

وی گفت: بخش دوم مطالب امام عسکری(ع)، در مورد مسایل اخلاقی است. حضرت درخصوص مسایل اخلاقی فرمودند: شیعیان را به تقوا در برابر مسایل دینی و تلاش در مسیر الهی سفارش می کنم. به صداقت و راستگویی و ادای امانت نسبت به هر کسی(شایسته یا ناشایست) که شما را امین دانسته، سفارش می کنم. امانت آنان را محافظت کنید و به آنها بازگردانید.

وی ادامه داد: حتی حضرت در بخش عرفانی هم مطالب زیبایی دارند و می فرمایند: خلوت و سجده های طولانی داشته باشید. وصول به خداوند داشته باشید. برای رسیدن به حضرت حق و مقام قرب الهی مرکبی بهتر از نماز شب و شب زنده داری نداریم.

تفاوت های فکری یکدیگر را بپذیریم و اختلافات را کنار بگذاریم

وی در مورد ضرورت الگوبرداری جامعه امروز از سیره و توصیه های امام حسن عسکری(ع) گفت: ما شیعیان معتقدیم که امامت ائمه معصوم مخصوص به حضورشان نیست که عنوان یک عالم و دانشمندی، از آثار آنها استفاده کنیم، امام در زمان حیاتش امام است و بعد از حیات ظاهرشان هم امام هستند و ما می توانیم مسیر خود را براساس امامتی که آن امام بزرگوار دارد، داشته باشیم و به مقصد برسیم. لذا در جامعه امروز آنچه می توانیم از امام حسن عسگری استفاده کنیم رفع اختلافات بین شیعیان است، امام عسکری توجه خاصی به مباحث اختلافی بین شیعیان دارند، حتی زمانی برخی از شیعیان نامه ای به حضرت می نویسند و در مورد اختلاف شیعه در مباحث علمی، غیر علمی و تجربی یا مباحث مدیریتی گزارشی دادند. حضرت در پاسخ به این نامه فرمودند: بپذیریم که افراد در طبقات مختلف و دارای گرایشات و سطح افکار متفاوتی هستند، طبیعتاً همه یک طور نیستند و ما باید این تفاوت ها را بپذیریم، اما تفاوت ها نباید منجر اختلاف شود.

وی افزود: امام حسن عسکری(ع) نه تنها در مورد اختلاف میان شیعیان بلکه نسبت به اختلاف میان مسلمین جهان نیز حساسیت داشتند لذا حضرت در نامه های رسمی به شیعیان نوشتند و توصیه کردند، همانطور که پیامبر(ص) فرمودند، همانطور باشید.

وی اظهار کرد: امام حسن عسکری(ع) برای وحدت جهان اسلام و همکاری مسلمین در سطح کلان چهار مصداق را بیان کردند و فرمودند: عبادات خود را انجام دهید و با هم باشید، در نماز، عبادت، تشییع جنازه ها و مسایل غم و ناراحتی ها کنار هم باشید، در مسایل عاطفی با هم باشید و وقتی می بینید از اهل تسنن کسی گرفتار شده و بیماری دارد به او رسیدگی کنید و با او ارتباط خود را حفظ کنید و حقوق مردم و حتی مخالفین اعتقادی خود را رعایت کنید. اگر توصیه ها و سفارشات امام حسن عسگری در هر دو بخش اعتقادات و اخلاقیات را در جامعه امروز پیاده کنیم قطعاً به سعادت خواهیم رسید.

حجت الاسلام والمسلمین سالار: برای علم و عبادت آفریده شدیم

حجت الاسلام والمسلمین محمد سالار در گفت وگو با شفقنا، درباره سیره و مشی امام حسن عسکری(ع) در زمینه اخلاق و فرهنگ، اظهار کرد: ابن اثیر یکی از تاریخ دانان معروف اسلامی است و کتابی به نام «الکامل فی التاریخ» دارد که این کتاب یکی از جامع ترین و مشهورترین کتاب های تاریخی در زمینه اسلامی است، در آن کتاب ابن اثیر می گوید: اخلاق و خلق و خوی امام حسن عسکری(ع) مانند خلق و خوی رسول خدا(ص) بود.

وی ادامه داد: از امام مهدی(عج) نقل شده که فرمودند: امام حسن عسکری(ع) نوری فروزان و تابناک و ماه درخشان بود که خداوند آنچه را که نزد خودش بود برای او انتخاب کرد و او راه و روش پدران خود را گام به گام دنبال کرد تا رحلت فرمود. امام حسن عسکری قبل از ولادت فرزند بزرگوارشان از امامت و خلافت ایشان خبر دادند و شبی که قرار بود مهدی(عج) به دنیا بیایند، به حکیمه خاتون(عمه خود) فرمودند: امشب افطار نزد ما بمان که شب نیمه شعبان است و خداوند متعال امشب حجت خود را که حجت روی زمین است ظاهر می سازد.

وی گفت: امام حسن عسکری با اینکه مدت طول امامت شان 6 سال بیشتر نبود، اما بر همه علوم و معارف دینی احاطه کامل داشت و در آن مدت کوتاه امامت خود، کلیه احکام دینی و معارف اسلامی را برای مردم تبیین می کرد و از هر فرصتی برای تبیین علوم و معارف دینی و روایات و احادیثی که از ایشان در دست ماست استفاده می کرد. منتها متأسفانه علوم و روایات دینی و معارف و احادیثی که از امام حسن عسکری به دستمان رسیده به آن وسعت و گستردگی احادیثی که از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) داریم، نیست و علت آن این است که اولاً عمر مدت امامت امام حسن عسگری بسیار کوتاه و محدود بود و حضرت بیشتر مجال نداشت برای اینکه علوم معارف را برای مردم تبیین کند، ثانیاً حضرت را در یک پادگان نظامی و حبس خانگی نگاه داشته بودند و شدیداً تحت مراقبت خلفای عباسیان در سامرا بود لذا ارتباط با سخنرانی و ملاقات مردمی و بیان احکام دینی و ترویج فرهنگ اهل بیت برای او خیلی میسر نبود. ولی به هر صورت حضرت علی رغم همه این محدودیت ها و فشارها و اختناق هایی که برای نشر احکام از سوی خلفای عباسی برای ایشان به وجود آمده بود، در تبیین معارف اهل بیت کوتاهی نمی کرد و از هر فرصتی استفاده می کرد تا رسالت و وظیفه الهی خود را به نحو احسن انجام دهد.

وی در مورد خلق و خوی امام حسن عسکری(ع)، اظهار کرد: خلق و خوی حضرت و روایاتی که در ارتباط با اخلاق و آداب اسلامی و رعایت تقوی الهی از حضرت رسیده، بسیار است و ما امروز شدیداً به این آموزه های اسلامی و الگوگیری از پیشوایان اسلامی مخصوصاً از امام حسن عسگری نیاز داریم.

در کتاب ها به وفور بیان شده که ایشان هدف از خلقت بشر را از زمان کودکی خود تبیین کردند، نقل شده که در ایام کودکی شخصی حضرت را دید که در جمع کودکان حضور داشت و گریه می کرد، جلو آمدم و به امام حسن عسگری(ع) که کودک بود، عرض کرد که گریه شما برای اسباب بازی است که کودکان دیگر دارند و شما ندارید؟ امام در پاسخ فرمودند: این کم خرد ما برای بازی آفریده نشدیم. مرد پرسید: ما برای چه آفریده شدیم و هدف از خلقت بشر چیست؟ حضرت فرمود: ما برای علم و عبادت آفریده شدیم. مردم پرسید: دلیل اثبات این سخن شما چیست؟ حضرت فرمود: من این نکته را از کلام خداوند متعال گرفتم که در قرآن می فرماید؛ «آیا فکر کردید که شما را بیهوده خلق کردیم و به سوی ما بر نمی گردید».

نشانه های پنجگانه مومن در بیان امام حسن عسکری(ع)

وی گفت: امام حسن عسگری(ع) به نشانه های پنجگانه مومن اشاره کردند و فرمودند: از جمله نشانه های مومن نماز، دوم زیارت اربعین، سوم انگشت به دست راست کردن، چهارم پیشانی بر خاک نهادن و خدا را عبادت کردن و پنجم بسم الله را بلند گفتن؛ است. لذا بایستی همیشه خود را اولاً به تقوای الهی مجهز و به اعمال و گفتار و رفتار ائمه اطهار اقتدا کنیم که امام حسن عسگری فرمودند: پیرو و شیعه واقعی ما کسی است که از ما پیروی کند و از آثار ما تبعیت کند و الگو بگیرد و به کارهای ما اقتدا کند.

برای تشخیص حق از باطل، معیار را ائمه اطهار قرار دهیم 

وی اظهار کرد: ما بایستی در زندگی فردی و اجتماعی و حکومت داری و معاشرت با همنوعان خود سعی کنیم که پیرو واقعی امام حسن عسکری و پیرو واقعی فرزند بزرگوراشان و ائمه اطهار باشیم و در این روزگار که خیلی سخت است که انسان حق را از ناحق تشخیص دهد در این میان باید معیار و ملاک ما ائمه اطهار باشند.