حضرت علی(ع) ارمغان «آرامش و امنیت» برای بشریت هستند/ پیام غدیر حضور همیشگی «پدری مهربان» در میان ماست؛ دکتر دولتی در گفت وگو با شفقنا

شفقنا- محقق و پژوهشگر نهج البلاغه و سیره علوی، معرفی امام علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر(ص) را از سه ساحت مورد بررسی قرار داد و گفت: پیامبر(ص) چراغ روشنی هستند که باید روشن بمانند تا امر الهی محقق شود؛ به فرمان خداوند حضرت علی(ع) به عنوان ادامه دهنده راه پیامبر(ص) انتخاب شدند و معرفی حضرت علی(ع) در غدیر به عنوان جانشین حضرت محمد(ص) تکمیل کننده رسالت پیامبر بوده است. وی بیان کرد: در مساله حکومت، انسان به طور طبیعی خود را به حاکم نزدیک می کند برای اینکه از منافع دنیا بهره مند شود، اما در مساله ولایت الهی اصلاً این چنین نیست، «ولی خدا» چه حاکم باشد و چه حاکم نباشد، آرامش و امنیت را برای بشریت به ارمغان می آوردند، در واقع خداوند برای انسان پناهی قرار داده که هیچ وقت از انسان ها نگاه بر نمی دارد.

دکتر محمد دولتی، محقق و پژوهشگر نهج البلاغه و سیره علوی در گفت وگو با شفقنا، بیان کرد: به فلسفه معرفی امیرالمومنین علی(ع) در روز غدیر به عنوان جانشین پیامبر(ص) می توان از سه منظر نگریست که معتقدم این سه ساحت دیدگاه جامعی را برای انسان ها ایجاد می کند. پیامبر(ص) «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ» و «وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» است یعنی برای همه جهانیان آمدند و رحمت هستند و بناست لطف خداوند و راه سعادت را به انسان نشان دهند، منطقاً این لطف خداوند و راهنمایی پیامبر(ص) در برهه ای از زمان قطع نخواهد نشد و اگر بنا بود این موضوع با قرآن حل شود، خداوند قرآن را در مقطعی می فرستادند و مساله تمام می شد.

وی ادامه داد: در مطالعه تاریخ و تئوری هایی که برای زبانشناسی و بحث های فهم متن هست، این مساله وجود دارد که هر متنی ظرفیت این را دارد که از آن برداشت های متفاوت شود. من فکر می کنم که این مساله را نمی توان انکار کرد، هم از نظر علمی و فلسفی و هم از نظر تاریخی قابل اثبات است و آن اینکه عنایت و هدایت الهی با متن قابل انجام نیست، بشری لازم است که ناطق باشد و همواره با خداوند ارتباط داشته باشد، اگر ارتباط با خدا قطع شود، دیگر نمی توان ضمانتی در به روز بودن آن کنید. همین امروز ابهامات و سوالاتی درباره اسلام، احکام و قرآن مطرح می شود، جوامع، فضای اجتماعی، مناسبات و تکنولوژی در این 1400 سال تغییر کرده و نیاز است احکام به روز باشند، فقها که منضبط ترین مدل را در بیان احکام الهی مطرح می کنند، در بسیاری از موارد در پاسخ ها می گویند: «و الله العلم»؛ بنابراین عقل حکم می کند که اگر می خواهیم امر پیامبر اکرم(ص) بماند، لازم است یک ناطقی که قرائت او از قرآن معتبر است، وجود داشته باشد و اگر چنین شخصی از سوی خداوند نباشد، دین تحریف می شود و حتی ممکن است افرادی قرائت خود را به دیگران تحمیل کنند و در مقام حاکمیت، استبداد داشته باشد.

دکتر دولتی بیان کرد: متن قرآن باقی است و در این متن تحریف لفظی صورت نمی گیرد، اما تحریف معنوی صورت می گیرد. قرآن می فرماید: «يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِهِ؛ تحریف صورت می گیرد اما نه در متن» دقیقاً به همین دلیل امروز گروهی تحت عنوان داعش ظهور و بروز می کند و قرائت خود از قرآن را مطرح می کنند و چون قدرت و پشتیبانی دارند بر اساس این قرائت، جان انسان های بسیاری را می گیرند.

بنابراین یک ساحت اینکه ما پیامبر را به عنوان سفیر خدای متعال در رحمت و تاریخ بشر می بینیم و این جریان اصلاً خاموش نمی شود، در حقیقت یک چراغ که روشن است و باید روشن بماند تا امر الهی محقق شود.

وی به ساحت دوم اشاره و تبیین کرد: ساحت دوم، نگاه به مساله خلافت است. از سوی خداوند کسی باید خلیفه شود و آن خلفا کسانی هستند که پیامبر(ص) از جانب خداوند آنان را معرفی می کند. اگر خداوند بخواهد خود حاکم را تعیین کند مانند حضرت سلیمان(ع) عناصر پنجگانه را به فرمان او در می آورد تا با استفاده از آن دشمنان و مخالفان را از میان بردارد.

اما در غدیر پیامبر(ص) نمی خواهند چنین حاکمیتی را اعلام کنند بلکه می خواهند بگویند که این وظیفه شماست که امیرالمومنین علی(ع) را حاکم خود نگاه دارید. در حقیقت بحث حاکمیت حضرت علی(ع) چیزی نیست که خداوند، پیامبر(ص) و ائمه(ع) زور و توان انجام آن را نداشته باشند بلکه اراده خداوند بر این نبود که جبراً این اقدام مبارک را انجام دهند لذا خداوند می فرماید: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ» النّاسُ ضمه دارد یعنی مردم باید قیام به قسط کنند.

محقق و پژوهشگر نهج البلاغه ادامه داد: خداوند برای اینکه شخصی را حاکم کند، ناتوان نیست بلکه این امر تشریحی و اختیاری است. اینکه تصور شود خلافت موروثی است، صحیح نیست بلکه یک امر الهی است که خداوند مقرر کرده و مردم باید حاکم کنند و اگر هم مردم نخواهند حضرت فرمودند: «افسار شتر خلافت را بر کوهانش می انداختم تا به هر راهی که می خواهد برود» همچنین حضرت فرمودند: «حکومت «بر شما» از این کفش کهنه ای که پینه می زنم، نزد من بی ارزش تر است.» ائمه حکومت خواه نبودند، ائمه دنبال برتری و اقتدار نبودند بلکه دنبال تربیت مردم بودند.

وی به ساحت سوم معرفی امام علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر(ص) اشاره و خاطرنشان کرد: داستان بعثت پیامبر(ص) بر مبنای «بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛ اگر این کار را نکنی، رسالت را نرساندی و آیه الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی؛ امروز است که دین شما کامل شد و نعمت بر شما تمام گشت.» می باشد. در ساحت سوم شما می بینید که اساس بعثت پیامبر(ص) بر این بوده که ولی خدا را بر مردم معرفی کند، «إِنَّما وَلِیُّکُمُ الله وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُواالَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»

وی در پاسخ به این پرسش که مساله ولایت چه تفاوتی با مساله حکومت دارد؟ گفت: در مساله حکومت، انسان به طور طبیعی خود را به حاکم نزدیک می کند برای اینکه از منافع دنیا بهره مند شود، اما در مساله ولایت الهی اصلاً این چنین نیست، «ولی خدا» چه حاکم باشد و چه حاکم نباشد، خدا برای من یک پناهی قرار داده که او هیچ وقت نگاه از من بر نمی دارد. امام زمان(عج) برای ما پیام فرستادند «اِنّا غَیْرُ مُهْمِلینَ لِمُراعاتِکُمْ، وَلا ناسینَ لِذَکْرِکُمْ؛ ما در مراعات حال شما سستی نکرده و یاد شما را فراموش نکردیم.» این پیامِ مهربان ترین پدر خلقت است، این پیام ولی است که خداوند قرار داده، این پیام حدیث متواتری است که شیعه و سنی گفتند «أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّة؛ من و علی پدران این امت هستیم.»

دکتر دولتی ادامه داد: در رابطه ولایت، یک سو ولی و پدر و امام است و یک سو هم ما هستیم. خداوند در بحث و خطبه غدیر به رسول الله فرمودند که «به مردم بگو، امیرالمومنین علی(ع) دلسوز و پدر شماست، دست از شما بر نمی دارد و تا آخرین لحظه غصه شما را می خورد و شما را به بهشت می رساند.» این اصل را در سیره اهل بیت(ع) نیز می بینیم، امام حسین(ع) در شب عاشورا در سخن گفتن با عمر بن سعد به دنبال نجات او بود وگرنه که حضرت پیش از حرکت به سمت کربلا بارها عنوان کرده بود که در این مسیر زنده نخواهد ماند. یا خطبه هایی که امام علی(ع) قبل از جنگ ها می خواندند یا خطبه هایی که امام حسین(ع) در کربلا خواندند، همه نشان می دهد که ائمه(ع) به دنبال نجات و تربیت انسان ها بودند.

وی گفت: این کلام پدر دلسوزی است که می خواهد کارد به استخوان نرسد، نمی خواهند مردم به شقاوتی برسند که دیگر نتوانند نجات پیدا کنند، این ولایت است و در ولایت حاکمیت شرط نیست، یعنی لازم نیست که حضرت حتماً حاکم باشند تا طعم ولایت را بچشند بلکه ولایت یک امر تکوینی است که خداوند قرار داده است. بنابراین در غدیر هم دین الهی تضمین شده و هم حاکم بر مردم در روی زمین تعیین و معرفی شده و هم ولی خدا و ولایت الهی به مردم نشان داده شده و توصیه گردیده است.

وی درباره مهم ترین پیام غدیر برای عصر کنونی، گفت: درباره پیام غدیر قصد ندارم علمی سخن بگویم بلکه به پیام کاربردی اشاره می کنم. مهم ترین پیام غدیر این است که به همه بگوییم یک پدر مهربان داریم. فَلْیبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَ الْوالِدُ الْوَلَدَ إلی یوْمِ الْقِیامَةِ هر پدری باید به فرزندش یاد بدهد که پسرم اگر زمانی از من کاری بر نمی آید و اگر زمانی من در این دنیا نبودم و احساس کردی بی پناه هستی و کسی را نداشتی، تو پدر دیگری داری. اگر می بینی که من پدرت هستم و دارم کاری برای تو انجام می دهم به خاطر پدر بزرگ تری است که برای هر دو ما پدری می کند.

محقق و پژوهشگر نهج البلاغه ولایت را لطف الهی دانست و گفت: بشر نفس طلب و عجول است و زود مأیوس می شود. خداوند نمی خواهد انسان را آزار دهد و می فرماید برای تو سیستم امنیت و آرامش قرار دادم و این امنیت و آرامش زیباترین پیام برای انسان است. (بلاتشبیه) به عنوان مثال فرزند کوچکی را در نظر بگیرید و به او بگوید که هر چه می خواهد به او می دهید و در ازای آن مادر و آغوش مادر را از او سلب می کنید، این فرزند کوچک نمی پذیرد و مادر و آغوشش را انتخاب می کند چون آرامش و امنیت این فرزند در آغوش مادر تأمین می شود. ولایت هم آغوش رحمت، مهربانی و لطف خدای متعال است. اینکه مردم سرگردان هستند به این دلیل است که فکر می کنند خدای متعال در دین رسانی یا رسول خدا در غدیر یا ائمه در فرمایشاتشان می خواهند از مردم مطالبه ای کنند در صورتی که اصلاً اینطور نیست.

پدری که حرص می خورد و به فرزندش می گوید که مگر من چه بدی به تو کردم، در واقع می خواهد او را بیدار کند که تو پناه قابل اعتماد داری، پناهی داری که مثل دیگران در تو طمع ندارد. به نظرم این مهم ترین پیام غدیر است.

در انتها هم حضرت فرمودند که به همه بگویید، حساب و کتاب و خدایی هست. اگر در زندگی کم آوردند، هر سخنی بر دهان خود جاری نکنند، پیش کسی کاسه گدایی نبرند چون مشرکان در کنار شرکا منافع می جویند. «أَلَیْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ؛ آيا خدا كفايت‏‌كننده بنده‌‏اش نيست؟»

دکتر دولتی در پایان گفت: خداوند حضرت علی(ع) را برای مردم برگزید لذا در قرآن می فرماید: «يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ» در واقع الْيُسْرَ امیرالمومنین علی(ع) هستند. خدا امیرالمومنین را برای شما خواست که آسان زندگی کنید. حضرت فاطمه(س) نیز در عیادت زنان مهاجر و انصار به این مساله اشاره کردند و فرمودند که اگر کار را به دست امیرالمومنین علی(ع) می دادید، می دیدید که مرکبی سوار خواهید بود که هیچ اضطرابی ندارد و آرام جلو می رفتید. در واقع به نوعی تشبیه زمان ظهور امام زمان(عج) است، در آن زمان دین حقیقی و اصیل محقق می شود و هر زنی می تواند از شرق به غرب عالم با امنیت سفر می کند.

انتخاب و ولایت حضرت علی(ع) خواست خدا بود، اما پس از غدیر عده ای ورق را برگردانند و طعم تلخ را به کام همگان نشاندند و مردم را بی بهره کردند. به نظرم اگر ما تلخ زندگی می کنیم، ضروری است این پیام شیرین و دوست داشتنی را به هم بگوییم که امام زمان(عج) در میان ما حضور دارند و لازم نیست پس از اینکه حاکم شدند از ولایت ایشان بهره ببریم.