شفقنا-جز هفدهم از آیه 1 سوره انبیاء آغاز و تا آیه 78 سوره حج ادامه دارد.
به گزارش شفقنا، درسوره انبیا به داستان شانزده نفر از پیامبران که مورد عنایت پروردگار واقع گردیده اند،اشاره شده است.
همچنین در این سوره،وعید و انذار،بیش از وعده و بشارت بکار رفته وودر سوره حج نیز به عبادت حج پرداخته شده است.
تناقض گویی کفّار نشانه ی بی منطقی آنان است
بَلْ قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ بَلِ افْتَراهُ بَلْ هُوَ شاعِرٌ فَلْیَأْتِنا بِآیَهٍ کَما أُرْسِلَ الْأَوَّلُونَ«5»
(کفّار)گفتند:(آنچه محمّد آورده،وحی نیست)بلکه خواب های آشفته است،بلکه آنها را به دروغ به خدا نسبت داده،بلکه او یک شاعر است،پس (اگر راست می گوید)باید همان گونه که(پیامبران)پیشین(با معجزه) فرستاده شده بودند،او برای ما معجزه ای بیاورد.
نکته ها:
*کلمه «أَضْغاثُ» جمع«ضِغث»به معنای دسته و مجموعه و «أَحْلامٍ» جمع«حُلم»به معنای خواب است. «أَضْغاثُ أَحْلامٍ» به معنای مجموعه خواب های پراکنده است.
*کفّار از پیامبراسلام معجزاتی همچون معجزات موسی وعیسی می خواستند،ولی هدفشان بهانه جویی بود.زیرا انتخاب نوع معجزه وابسته به حکمت الهی است نه هوسهای مردم.
پیام ها:
1-تناقض گویی کفّار نشانه ی بی منطقی آنان است. بَلْ … بَلْ … بَلْ …
2-دشمن به وارد کردن یک تهمت قانع نمی شود. بَلْ … بَلْ … بَلْ …(او از همه راهها ضربه می زند أَسَرُّوا النَّجْوَی … هَلْ هذا إِلاّ بَشَرٌ … بَلْ هُوَ شاعِرٌ و تهاجم تبلیغاتی و اتهامات پی در پی،از شیوه های اصلی کار دشمن است.)
3-دشمن با همه ی تهمت هایی که می زند،امّا از درون دچار تردید است.
بَلْ … بَلْ … بَلْ … فَلْیَأْتِنا بِآیَهٍ
4-مشرکان هم می دانند که لازمه ی نبوت،آوردن معجزه است. «فَلْیَأْتِنا»
5-مردم،خواهان معجزه ی حسی هستند. «فَلْیَأْتِنا بِآیَهٍ»
______________________________
-اسراف،زمینه ساز هلاکت است
ثُمَّ صَدَقْناهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَیْناهُمْ وَ مَنْ نَشاءُ وَ أَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ«9»
سپس ما به وعده ای که به آنان داده بودیم،وفا کردیم.پس آنان و هر که را خواستیم،نجات دادیم و اسراف کاران را هلاک نمودیم.
نکته ها:
*این آیه در مقام تسلیت و دلداری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است،که ما به وعده های خود در مورد نجاتِ مؤمنان وفا می کنیم.
پیام ها:
1-وعده پیروزی که خداوند به انبیا داده،حتمی است. «ثُمَّ صَدَقْناهُمُ الْوَعْدَ»
2-وعده ی خداوند به انبیا نجات آنان وهلاکت مخالفان آنهاست. فَأَنْجَیْناهُمْ … وَ أَهْلَکْنَا
3-کیفرهای الهی،نتیجه ی اعمال خودماست. «أَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ»
4-اسراف،زمینه ساز هلاکت است.و هلاکت،سرنوشت همه ی اسراف کاران است. «الْمُسْرِفِینَ»
_____________________________
همه ی کرات دارای مداری هستند که در آن حرکت می کنند
وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ«33»
و او کسی است که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید(که)هر یک(از آنها)در مداری(معیّن)،شناور(و در حرکت)است.
نکته ها:
*شب نیز همچون روز،مخلوق و مجعول الهی است،نظیر آیه ای که می فرماید: «خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاهَ» یعنی مرگ نیز مثل حیات دارای وجودی است که خداوند آن را خلق فرموده است.
*در کلمه ی «کُلٌّ» در این آیه چند احتمال است:
الف:نه تنها خورشید و ماه،بلکه همه ی کرات آسمانی در حرکت هستند.
ب:محلّ طلوع خورشید وماه در مواقع مختلف متعدّد است.
ج:شب و روز نیز مثل خورشید و ماه در حرکتند،زیرا اگر ما از بیرون از فضای زمین به کره ی زمین نگاه کنیم،شب را که همان سایه ی زمین است،به صورت یک مخروط و روز را به شکل یک استوانه ی روشن،در حال گردش به دور زمین خواهیم دید.
پیام ها:
1-بهترین راه خداشناسی،دقّت در آفریده های الهی است. هُوَ الَّذِی خَلَقَ …زیرا طبیعت،همواره در اختیار همه ی انسان ها قرار دارد.
2-همه ی کرات دارای مداری هستند که در آن حرکت می کنند. کُلٌّ فِی فَلَکٍ …
________________________________
عقیده ی انحرافی،انسان را دچار قضاوت انحرافی می کند
قالُوا سَمِعْنا فَتًی یَذْکُرُهُمْ یُقالُ لَهُ إِبْراهِیمُ«60»
گفتند:شنیده ایم جوانی که به او ابراهیم می گویند،بت ها را(به بدی)یاد می کرد.
نکته ها:
*حضرت ابراهیم علیه السلام روزی که همه ی مردم از شهر بیرون می رفتند،با آنها نیز همراه شد، امّا در میانه راه با عنوان کردن عذری به شهر بازگشت و با فرصت مناسب بدست آمده، هدف خویش را عملی ساخت.
*کلمه«جذاذ»بمعنای قطعه قطعه شدن است.
*شاید اگر حضرت ابراهیم بت بزرگ را هم می شکست،با جریحه دار کردن کامل احساسات آنان،نه تنها به مقصود خود دست نمی یافت،بلکه نتیجه معکوس می گرفت و زمینه تفکّربکلّی از میان می رفت. «إِلاّ کَبِیراً لَهُمْ»
پیام ها:
1-مبارزه با بت پرستی،از جمله وظایف اصلی پیامبران الهی است. «فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»
2-اگر استدلال و موعظه فایده ای نبخشد،نوبت به برخورد انقلابی می رسد.
«فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»
3-قدرت جسمانی و جسارت،یک ارزش،و ناتوانی و زبونی یک نقیصه است.
«فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»
4-برای بیدار کردن افکار عمومی و محو شرک،تلف کردنِ برخی اشیا و اموال لازم است.(بت های زمان ابراهیم و گوساله سامری دارای قیمت و ارزشی بودند). «فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»
5-بت از احترام ومالکیّت ساقط است وشکستن آن جایز است. «فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»
6-بت های بزرگ،در دید بت پرستان بزرگ است نه در نزد موحّدان. «کَبِیراً لَهُمْ»
7-شکستن بت ها مقدّمه رهایی فکر از جمود و فراهم آمدن زمینه ی سؤال و جواب است. «لَعَلَّهُمْ إِلَیْهِ یَرْجِعُونَ»
8-عقیده ی انحرافی،انسان را دچار قضاوت انحرافی می کند. «إِنَّهُ لَمِنَ الظّالِمِینَ»
(گاهی انسان چنان سقوط می کند که بالاترین ظلم(شرک)را حقّ،و روشن ترین حقایق(توحید)را ظلم می پندارد)
9-کفّار،ابتدا حضرت ابراهیم علیه السلام را ظالم معرفی کردند تا بتوانند براحتی او را محاکمه کنند. «إِنَّهُ لَمِنَ الظّالِمِینَ»
10-فریاد مبارزه و ظلم ستیزی ابراهیم علیه السلام به همه جا رسیده بود. «سَمِعْنا»
11-جوانان هم می توانند در راه حقّ،موج آفرینی کنند. «سَمِعْنا فَتًی»
12-حضرت ابراهیم علیه السلام قبل از عملیات تخریب،با تبلیغات خود زمینه انقلاب علیه بت ها را فراهم آورده بود. «یَذْکُرُهُمْ
________________________
سیمای سوره ی حج
این سوره هفتاد و هشت آیه دارد و در مدینه نازل شده است.
کلمه ی«حج»در لغت به معنای قصد و آهنگ انجام کاری است،ولی در شریعت اسلامی به مراسم خاصّی که هر ساله در مکّه برگزار می گردد گفته می شود.از آنجا که حدود سیزده آیه از این سوره(از آیه 25 تا 37)درباره ی کعبه و تاریخ آن و آثار سیاسی و اجتماعی حج سخن می گوید،این سوره،«حج» نامیده شده است.
البتّه در این سوره دعوت پیامبران الهی نسبت به اقوام بسیاری مطرح گردیده و سرنوشت آنها نیز بیان شده است.طبق روایات،پیامبر گرامی اسلام فرمودند:
هرکس سوره حج را بخواند،خداوند به تعداد کسانی که در گذشته و آینده حج و عمره به جا آوردند،به او پاداش حج و عمره می دهد|
_________________________
بحث وجدال بدون علم،پیروی از شیطان است
وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطانٍ مَرِیدٍ«3»
و بعضی از مردم،ناآگاهانه درباره ی خداوند به جدال می پردازند و از هر شیطانِ سرکشی پیروی می کنند.
نکته ها:
*«مَرِیدٍ» به معنای بی خیر است،به بیابان بی گیاه مرید می گویند و به نوجوان بی مو«امرد» گفته می شود.
*آنچه که این آیه از آن نهی می کند،بحث و جدال بدون داشتن آگاهی های لازم است، وگرنه جدال با مخالفان اگر با منطق صحیح و یا منطق خودشان باشد،بسیار هم بجاست.
چنانکه در آیه ای دیگر می فرماید: «جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»
پیام ها:
1- عذاب قیامّت،کسانی را هدف می گیرد که با ایجاد شبهه و تردید،به عقاید دینی مردم ضربه می زنند. «عَذابَ اللّهِ شَدِیدٌ – وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یُجادِلُ»
2- گفتگوها باید براساس منطق وعلم باشد،نه جدال وتعصّب. یُجادِلُ … بِغَیْرِ عِلْمٍ
3- بحث وجدال بدون علم،پیروی از شیطان است. یُجادِلُ … یَتَّبِعُ
4- جهل و تعصب،مانع پذیرفتن حقّ است. «بِغَیْرِ عِلْمٍ»
5-کسی که از خدا و راه او جدا شود،هر لحظه در دام شیطانی اسیر است. «یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطانٍ»
6- شیطان ها بسیارند و هر یک به نحوی وسیله ی انحراف مردمند. «کُلَّ شَیْطانٍ»
7- در پیروی از شیطان خیری نیست. «مَرِیدٍ»
______________________________
عقیده ی فاسد،انسان را به کردار فاسد می کشاند
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِی جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ«25»
همانا کسانی که کفر ورزیدند و(مؤمنان را)از راه خدا و مسجدالحرامی که آن را برای همه ی مردم،ساکنان مکّه و یا(مسافران)بادیه نشین مساوی قرار دادیم بازمی دارند (گرفتار قهر ما خواهند بود)وهر کس در مسجدالحرام اراده انحراف وظلم کند،ما به او عذاب دردناک می چشانیم.
نکته ها:
*امام صادق علیه السلام ذیل آیه فرمود:هر کس غیر خدا را در مسجد الحرام پرستش کند یا غیر اولیای خدا را متولّی آن مکان مقدّس بگیرد پس او دچار ظلم و الحاد شده است.
پیام ها:
1- عقیده ی فاسد،انسان را به کردار فاسد می کشاند. «کَفَرُوا – یَصُدُّونَ»
2- گناهان عادّی،مقدّمه ی گناهان بزرگتر می شوند. «یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ»
3- مراکز دینی،خاری است در چشم منحرفان. یَصُدُّونَ عَنْ … اَلْمَسْجِدِ الْحَرامِ
4- قوانین مکّه باید از طرف مالک حقیقی تعیین شود. جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً …
5-مسجد الحرام،منطقه ای بین المللی است و همچون آسمان ها و اقیانوس ها حق هیچ فرد و کشور و حکومتی نیست. «سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ»
6- کیفر خداوند نسبت به منحرفان،قطعی است و هیچ کافر و ستمگری از عذاب الهی در امان نیست. «وَ مَنْ یُرِدْ»
7- مکان ها یکسان نیستند. وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ …(مسجد الحرام باید مرکز امنی برای همه باشد).
8-حساب انحراف عمدی وآگاهانه که به قصد ظلم است،از انحراف ناآگاهانه جداست. «یَصُدُّونَ – وَ مَنْ یُرِدْ» لذا اراده ی الحاد مجازات دارد. «نُذِقْهُ»
9- توهین به مقدّسات ومراکز مذهبی،استحقاق عذاب دارد. «نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ»
______________________________
تا جان در بدن حیوان هست،مصرف گوشتش ممنوع است
وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَکُمْ مِنْ شَعائِرِ اللّهِ لَکُمْ فِیها خَیْرٌ فَاذْکُرُوا اسْمَ اللّهِ عَلَیْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَکُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ کَذلِکَ سَخَّرْناها لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ«36»
و(قربانی کردن)شترهای چاق را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم،در آنها برای شما خیر است،پس(هنگام قربانی)نام خدا را بر شتران در حالی که ایستاده اند ببرید،پس چون به پهلو افتادند(و جان دادند)از (گوشت)آنها بخورید و به فقیر قانع و فقیری که روی سؤال ندارد اطعام کنید،بدین گونه حیوانات قربانی را برای شما(رام و)مسخّر کردیم،تا شاید شکرگزاری کنید.
نکته ها:
*«بدن»جمع«بدنه»است به معنای شتر سالم و فربه،و «صَوافَّ» حیوانی است که زانوی خود را صاف نگاه داشته است.
*جمله ی «وَجَبَتْ جُنُوبُها» یعنی استقرار به پهلو و کنایه از جان دادن حیوان است.«قانع» فقیری است که قانع است و«مُعتَرّ»فقیری را گویند که نیازمند است امّا حرفی به زبان نمی آورد،ولی به قصد کمک گرفتن از کنار شما عبور می کند.[19]
*در اسلام،هر جا مسأله خوردن مطرح است،در کنارش وظیفه دیگری نیز ذکر شده است:
کُلُوا … وَ لا تُسْرِفُوا بخورید ولی اسراف نکنید.
فَکُلُوا … وَ أَطْعِمُوا بخورید و به دیگران بخورانید.
کُلُوا … وَ اعْمَلُوابخورید و عمل صالح انجام دهید.
کُلُوا … وَ اشْکُرُوابخورید و سپاس گزارید.
پیام ها:
1- در بزرگداشت شعائر الهی،سخاوتمندانه خرج کنید. «وَ الْبُدْنَ» («بدن»به معنای شتر چاق است)
2- عرب جاهلی می پنداشت که از گوشت قربانی نباید استفاده کند. «فَکُلُوا»
3- در تعظیم شعائر دینی،مهم توجّه وعنایت الهی است،خواه نسبت به جماد باشد،خواه نسبت به حیوان. «إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللّهِ» ، وَ الْبُدْنَ … مِنْ شَعائِرِ اللّهِ
4- احکام دینی باید از طریق وحی معیّن شود.«جعلنا»
5-در شعائر الهی،منافع انسان ها نیز تأمین است. «لَکُمْ» (برخلاف قربانی در راه بت ها و یا ریخت وپاش های مسرفانه)
6- در مکتب تربیتی اسلام،در تغذیه نیز خدا مطرح است. «فَاذْکُرُوا اسْمَ اللّهِ»
7- بهترین روشِ قربانیِ شتر،نحر آن در حال ایستاده است. «صَوافَّ»
8-تا جان در بدن حیوان هست،مصرف گوشتش ممنوع است. «فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَکُلُوا»
9- گوشت قربانی باید تقسیم شود.(بین خود و دیگران) «فَکُلُوا – أَطْعِمُوا»
10- به تمام گروه های بی بضاعت رسیدگی کنید. «الْقانِعَ – اَلْمُعْتَرَّ»
11- قربانی در مکانی انجام گیرد که محل عبور فقرا باشد. «الْمُعْتَرَّ»
12- رام بودن و مسخّر بودن حیوانات،خوردن گوشت قربانی واطعام به دیگران،ذِبح ونَحر حیوانات در مراسم حج واخلاص ورنگ الهی داشتن،نعمت هایی است که باید شکرگزاری شود. «لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»
___________________________
در وضع قانون،مراعات توان مردم را بکنیم
وَ جاهِدُوا فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّهَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَ فِی هذا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللّهِ هُوَ مَوْلاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ«78»
و در راه خدا جهاد کنید چنان که شایسته جهاد(در راه)اوست،او شمارا (بر همه ی امّت ها)برگزید و در دین(اسلام)هیچ گونه دشواری بر شما قرار نداد،آیین پدرتان ابراهیم(را پیروی کنید)،او که شما را از قبل مسلمان نامید و در این(کتاب نیز مطلب چنین است)تا این پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید،پس نماز بر پا دارید و زکات بپردازید و به خدا تمسّک جویید،که او مولا و سرپرست شماست،پس چه خوب سرپرستی است و چه خوب یاوری.
نکته ها:
*می دانیم که گواه بودن،به علم و عدالت نیاز دارد و همه ی مردم نه عادلند و نه آگاه که بتوانند بر دیگران شاهد باشند،بنابراین،مراد از گواه بودن مسلمانان که در این آیه عنوان شده است،بعضی از آنان هستند که هم به اعمال و رفتار مردم علم دارند و هم امین و عادلند و چنین افرادی همان گونه که در روایات می خوانیم،اهل بیت پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام هستند که اعمال و رفتار ما بر آنان عرضه می شود.
*خداوند در آغاز این سوره،از زلزله عظیم قیامت وعذاب شدید الهی یاد کرد و در پایان سوره از جهاد و نماز و زکات سخن گفت و یادآور شد که او برای همه بندگانش،مولا وسرپرست و یاوری نیکوست،این نکته به ما می آموزد که برای نجات از خطرهای زلزله ی عظیم قیامت و عذاب شدید الهی،بنده ی او باشیم و به او پناه ببریم که «فَنِعْمَ الْمَوْلی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ».
*نفی «حَرَجٍ» به معنای سخت نبودن احکام الهی نیست،زیرا در همین آیه که می فرماید:
جهاد کنید آن گونه که حقّ جهاد است.و ناگفته پیداست که جهاد کار بس سختی است.پس مراد از نبودن حرج در دین آن است که اسلام بن بست ندارد.مثلاً در فرمان جهاد افراد بیمار،لنگ،نابینا،سالمند و زنان و کودکان و ناتوانان معافند،ولی دفاع با همه ی سختی آن وظیفه است.
پیام ها:
1- ارزش کارها،به انگیزه و شیوه ومقدار آن بستگی دارد.(جهادی ارزش دارد که با تمام توان در راه خدا باشد) «فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ»
2- هم به مردم شخصیت دهید، «اجْتَباکُمْ – أَبِیکُمْ – تَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ» و هم سخت گیری نکنید. «ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»
3- در وضع قانون،مراعات توان مردم را بکنیم. «ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»
4- اسلام،دین آسان واحکام آن انعطاف پذیر است.در زمان ها و مکان های مختلف،شایستگی اجرا شدن را دارد. «ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»
5-اسلام آئین ابراهیمی و سابقه بس درخشان دارد. «هُوَ سَمّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ»
6- پیامبران،پدران امّت ها هستند. «أَبِیکُمْ»
7-«مسلمان»نام مبارکی است که از قبل برای ما انتخاب شده است. «مِنْ قَبْلُ»
8-پیامبراکرم صلی الله علیه و آله بر اعمال ما گواه است. «لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً»
9- نماز و زکات،تشکّر از خداوند است.(باید به شکرانه ی برگزیدگی و سابقه و لیاقت و گواه بودن امّت اسلام،نماز به پا داشت. فَأَقِیمُوا الصَّلاهَ …
10- تنها به برگزیده بودن و نام اسلام و مسلمانی تکیه نکنیم،با نماز و زکات و تمسّک به خدا،این افتخارات را پاسداری کنیم. «فَأَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ»
11- مشروعیّت ولایت ها و حکومت های بشری در گرو منتهی شدن به ولایت الهی است. «هُوَ مَوْلاکُمْ»
