شفقنا- حجت الاسلام و المسلمین در نوشتاری درباره ویژگی های شخصیتی حضرت علی(ع) آورده است:
شخصیت حضرت امیرالمومنین (ع) یک شخصیت ممتدی که از زمین تا آسمان را گرفته ، بدین معنا که او در عین اینکه در آسمان ملکوت و میان عرشیان جایگاه ویژه ای دارد ، از برجستگان آدمیان در همه عرصه ها در میان همه جوامع است.
علی (ع) در آسمان ملکوت
امام علی دارای مقام معیت و همراهی ظاهری و باطنی با انبیاء است.
او، اگر جان وجسمش در محضر وبا پیامبر(ص) بود ،اما با انبیاء گذشته نیزبشکل وجود نوری همراه بود.
کمترین ره آوراین همراهی ملکوتی تقویت بُنیه باطنی انبیاءگذشته بإذن الله بوده.
این حقیقت در این بیان پیامبر اکرم(ص) به امام علی(ع) آمده که فرمود: «كُنْتَُ مَعَ الأنْبياء سِرًّاً و معی جَهراً» تو در سرّ و پنهان با پيامبران گذشته بودى، و با من در ظاهر و آشكار هستی.
شنیدن وصفِ علی از زبان تنهاهمتای او ، یعنی؛حضرت زهرا (س) شنیدنی است.
او در تعریف امام علی(ع) فرمود:او پیشوائی الهی و ربّانی است، تجسّم نور و روشنائی است ، مرکز توجّه تمامی موجودات و عارفان است، فرزندی پاک از خانواده پاکان می باشد، گوینده ای حقّگو و هدایتگر است ، او مرکز و محور امامت و رهبریّت است = قالَتْ علیها السلام :وَ هُوَ الا مامُ الرَبّانی ، وَ الْهَیْکَلُ النُّورانی ، قُطْبُ الا قْطابِ، وَسُلالَةُ الاْ طْیابِ، النّاطِقُ بِالصَّوابِ، نُقْطَةُ دائِرَةِ الا مامَةِ.
فردی ازمحضررسول الله(ص)درباره چگونگی صحابه سؤال کردوحضرت درباره برخی صحابه سخنی فرمود.بعد گفتند یا رسول الله چرا از علی حرف نزدی؟! فرمود شما از اصحاب من سؤال کردیدومن پاسخ دادم، امااز خود من که سؤال نکردید! علی خود من است!
« إِنَّمَا سَأَلْتَنِی عَنِ النَّاسِ وَ لَمْ تَسْأَلْنِی عَنْ نَفْسِی».
در واقع این روایت تفسیر “انفسناوانفسکم” آیه مباهله است. اینکه فرزند دنباله و امتداد پدر است ، مطلب واضحی است.
اما اینکه فرزندباعث “احیاء” پدر شود عمومیت ندارد.این احیاء؛بیان الهیت حق وبیان احکام اظهاراسماءالهیه است. عارفان در مورد یحیی نسبت به پدرش زکریا و نیز شیث نسبت به پدرش آدم چنین گفته اند. درباره امام علی چنین است؛لطف خدا در حق پیامبر است.
علی(ع) در جامعه و بین مردمان
دستور قرآن بر عدم تعدی و خشونت افراطی در جنگ است؛ «با کسانیکه به جنگ شما میآیند، در راه خدا پیکار کنید و تجاوز روا مدارید که خدا تجاوزگران را دوست نمیدارد». (بقره/۱۹۰)
برخی مفسران سنی در تفسیر آیه از حضرت امیر(ع) چنین نقل کرده اند:
«زنان و کودکان و پیرمردان و کسی که اظهار صلح به شما میکند و دست از جنگ باز میکشد، هیچکدام را نکشید که اگر چنین کردید بیتردید تجاوز نمودهاید = لاتَقتُلُوا النِّساءَ وَلا الصِّبیانَ ولا الشَّیخَ الکَبیرَ ولا مَن أَلقی إِلَیکُمُ السَّلَمَ وَکَفَّ یدَهُ، فَإِن فَعَلتُم هذا فَقَدِ اعتَدَیتُم».
دستور رسمی امام علی به نظامیان آمده؛ «درختان راقطع نکنید، بیگناهان را نکشید. آب آشامیدنى را مسموم و مسدودنکنید، فراریان را تعقیب نکنید، با اسیران به نرمى رفتار کنید،اموال مسلمانان را به غنیمت برندارید و…»
حضرت علی (ع) از نان دنیا به نان جو بسنده کرده بود و از نان گندم نمی خورد تا آنجا که مردم از تعجّب می پرسیدند: پسر ابوطالب با این غذا و خوراک اندک چگونه در کشتن هم آوردان و پهلوانان ناتوان نمی شود؟!
امام علی در پاسخ گفت:
بدانید آن درختی را که در بیابان خشک می روید، شاخه اش سخت تر باشد. ولی سبزه ها و گیاهان خوش نما را پوست نازک تر باشد. آری خارها و بوته های صحرایی را آتشی افروخته تر باشد و خاموشی آنها دیرتر رخ دهد، ولی گیاهی که در ناز و نعمت روییده باشد، چون بیدی به هر بادی بلرزد.
علی(ع) پس از پایان جنگ جمل, عایشه را احترام کرد و او را گرامی داشت.
ابن ابی الحدیدگوید:اگر عایشه آنچه با علی کرد با عمر می کرد و عمر بر او دست می یافت, او را قطعه قطعه می کرد, ولی علی(ع) بردبار و بزرگوار بود = ان علیا اکرم عایشة بعد انقضاء الحرب الجمل وصانها و عظم شأنها ولو کانت فعلت بعمر مافعلت به ثم ظفر بها لقتلها و مزقها اربا اربا و لکن علیا کان حلیماً کریما.
علی ،خود و زمامداران حکومتی خود را از هر گونه روش های شاهانه و ملوکانه پرهیز می دهد و نمونه اش در بحبوبه جنگ صفین ، در خطبه مهمی مردم را از رفتار ذلیلانه در مقابل رهبر خود بر حذر می دارد:
«فلا تکلّمونی تکلّم به الجبابرة و لاتتحفظوا منّی بی یتحفظ به عند اهل البادرة و لاتخالطونی بالمصانعة»
امام خمینی(ره) گوید: علی، آن عبد وارسته از غیر و پیوسته به دوست که حجب نور و ظلمت را دریده و به معدن عظمت رسیده و در صف مقدم است، و کدام شخصیت است که می تواند ادعا کند از خردسالی تا آخر عمر رسول اکرم (ص)در دامن و پناه و تحت تربیت وحی و حامل آن بوده است جز علی بن ابی طالب. پس او به حق عبدالله، وپرورش یافته عبدالله اعظم است.