شفقنا آینده- دکتر اعظم ملایی، محقق و پژوهشگر روابط بین الملل در گفت وگو با خبرنگار شفقنا آینده می گوید: مواجهه کشورهای اروپایی با مشکل تورم، کمبود سوخت و افزایش قیمت بنزین و مواد غذایی و نتایج انتخابات کنگره آمریکا(پیروزی جمهوری خواهان در مجلس نمایندگان) و تأثیر تورم و مشکلات اقتصادی بر تزلزل موقعیت سیاسی دموکراتها در این کشور، سبب شده است تا مقامات آمریکایی و اروپایی دیگر تمایل چندانی به تداوم این جنگ و صرف هزینه برای آن نداشته باشند و منافع خود را در حمایت بی شائبه مالی- نظامی از اوکراین تعریف نکنند.
متن پرسش و پاسخ شفقنا با دکتر ملایی را می خوانید:
– با توجه به ادامه جنگ در اوکراین، نظر به تهدیدات هسته ای پوتین و ادامه حملات به این کشور، فکر می کنید عاقبت چه خواهد شد؟ و این جنگ تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟
در هفتههای اخیر، عقبنشینی روسیه از خرسون، سومین شکست و عقبنشینی بزرگ روسیه(بعد از رها کردن محاصره پایتخت اوکراین و خروج از خارکیف) در طول جنگ را برای این کشور رقم زد. هر چند سازمان یافتگی و تلفات بسیار پایین خروج نیروهای روسی از این شهر استراتژیک، برنامه ریزی شده و تاکتیکی بودن آن را قابل باور می سازد، اما به زعم بسیاری از صاحبنظران عقب نشینی از خرسون نشانهای از تضعیف فاحش روسیه است و این امید و انگیزه را در مقامات و مردم اوکراین زنده کرد که (با تداوم حمایتهای مالی، نظامی و اطلاعاتی کشورهای غربی) می توانند بقیه نقاط اشغالی را هم از روسیه پس بگیرند. چنین رویکردی به خودی خود می توانست سبب تداوم جنگ در اوکراین شود.
البته روسیه بلافاصله بعد از این عقب نشینی، استراتژی جنگی جدیدی در پیش گرفت تا مانع امید اوکراین و تداوم جنگ شود؛ این کشور حملات گسترده موشکی و پهپادی علیه زیرساختهای حیاتی اوکراین را آغاز کرد. قصد کرملین از این حملات مختل کردن امکان انتقال نیرو و به خصوص تسلیحات جدید غربی به مناطق نزدیک به جبههها از طریق تخریب زیرساختها و به خصوص تاسیسات الکتریسته و راهآهن اوکراین، بالا بردن هزینه و تحمیل خسارات اقتصادی سنگین به اوکراین تا جایی که توان این کشور برای ادامه جنگ را با مشکل روبهرو کند و نیز تخریب روحیه و امیدواری مردم اوکراین و از بین بردن تحمل آنها برای ادامه جنگ بوده است.
در آینده نزدیک شاهد پایان جنگ در اوکراین نخواهیم بود
از منظر استراتژیستهای روس، طبیعی است مردمی که درگیر مشکلات روزمره قطع برق و آب و تأمین نیازهای اولیه خود هستند، انگیزه کمتری برای ادامه جنگ داشته باشند و دولت این کشور نیز ناچار شود اولویت خود را به تأمین نیازهای اولیهای مردم اختصاص دهد و از تمرکز روی ادامه جنگ باز بماند. هر چند غافلگیری مردم و دولت اوکراین از حملات اخیر روسیه تا حدودی پیش بینی استراتژیستهای این کشور را محقق کرد، اما همچنان شیرینی آزادی خرسون در کام آنها وجود دارد و آنها را به تداوم جنگ تا آزاد سازی همه کشورشان تشویق می کند. در چنین شرایطی به نظر می رسد در آینده نزدیک شاهد پایان جنگ در اوکراین نخواهیم بود، مگر اینکه رایزنیهای سیاسی پشت پرده افاقه کند و روسیه و کشورهای غربی حامی اوکراین را به سمت پایان این جنگ شوم که اقتصاد و زیر ساختهای اوکراین و امنیت غذایی جهان را با مشکل مواجه کرده، سوق دهد.
– احتمال تحقق تهدیدات هسته ای پوتین چقدر است؟
به نظر میرسد طرح چنین مسائلی بیشتر جنبه تهدید و بلوف سیاسی دارد تا طرف اوکراینی را دچار این نگرانی کند که اگر مثل ژاپن دوره جنگ جهانی دوم، همچنان به مقاومت ادامه دهد و خواهان پایان جنگ نباشد، شهرهای این کشور سرنوشتی همچون هیروشیما و ناکاساکی پیدا خواهند کرد. هر چند آمریکا در دوره هری ترومن از طریق امپراطوری رسانهای، دیپلماسی فرهنگی و تفوق اقتصادی خود توانست تا حدودی افکار عمومی جهان را آرام و متقاعد کند که حملات هسته ای برای تسلیم کردن ژاپن و پایان دادن به جنگ جهانی دوم لازم و ضروری بوده است، اما مسکو در مقطع کنونی در وضعیتی قرار دارد که از چنین قدرت اثرگذاری بر افکار عمومی جهانی برخوردار نیست. آغاز و تداوم جنگ روسیه علیه اوکراین و تبعات اقتصادی این امر برای مردم جهان و البته قدرت رسانه ای غرب سبب شده است تا وجهه و اعتبار سیاسی روسیه در عرصه جهانی آسیب ببیند و قدرت نرم و نفوذ این کشور تا حد زیادی کاهش پیدا کند.
در حال حاضر جنگ اوکراین و روسیه هنوز حالت جهانی به خود نگرفته
از سوی دیگر، در حال حاضر جنگ اوکراین و روسیه هنوز حالت جهانی به خود نگرفته و هر چند شهروندان اروپایی و آسیایی از پس لرزه های اقتصادی آن(در حوزه انرژی و مواد غذایی) آسیب دیده اند، اما به طور مستقیم و ملموس در این جنگ درگیر نیستند و تلفات ندادهاند؛ بنابراین ضرورتی در حد استفاده از بمب اتم برای پایان دادن به این جنگ احساس نمیشود. نکته دیگر اینکه بر خلاف ژاپن که در جبهه مقابل متفقین قرار داشت و علاقه آن به تداوم جنگ، به نوعی خشم و نفرت عمومی را برانگیخته بود، اوکراین اکنون در دل جبهه غرب تعریف میشود و به طور مشروعی برای دفاع از خاک خود میجنگد، بنابراین افکار عمومی جهانی هیچگونه لزومی برای یک پایان دردناک برای این جنگ نمی بینند و مقامات روس در صورت اقدام در این زمینه، هم در عرصه بین المللی و هم در عرصه داخلی خود منفور و منزوی خواهند شد.
استفاده از بمب اتم آخرین گزینه پیش روی پوتین خواهد بود
بر این اساس به نظر می رسد استفاده از بمب اتم آخرین گزینه پیش روی پوتین خواهد بود و تنها در صورتی از آن استفاده می کند که به واسطه تداوم تحریمها، فشارها، جنگ رسانهای و حمایتهای مالی و تسلیحاتی غرب از اوکراین به این جمعبندی برسد که دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد.
– ضمیمه کردن بخش هایی از اوکراین به خاک روسیه و از طرفی عقب نشینی این کشور از خرسون چه تبعاتی در آینده خواهد داشت؟ و آیا ممکن است همه این مناطق از سوی اوکراین پس گرفته شود؟
خرسون منطقهای دارای ارزش بالای ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک است؛ این منطقه تنها گذرگاه زمینی به جزیره راهبردی کریمه است و همچنین حلقه اتصال سواحل دریای سیاه با اودسا محسوب می شود. الحاق خرسون به روسیه نیز معطوف به این جایگاه ویژه بود؛ الحاقی که در نتیجه یک همهپرسی در سپتامبر 2022 انجام شد و رویکرد پوتین به گونهای بود که نشان می داد روسیه بر اساس دکترین نظامی خود از همه توانمندیهایش برای حفظ این شهر استفاده خواهد کرد و حتی اگر لازم باشد، تا پای جنگ اتمی هم پیش می رود، اما این اتفاق نیفتاد و در مواجهه با نیروهای اوکراینی، عقبنشینی سریعی روی داد. این رویکرد، ضمن زیر سؤال بردن راهبردهای پوتین در جنگ اوکراین، خط بطلانی بر همهپرسی برگزار شده توسط روسیه کشید که مقامات این کشور مدعی بودند مردم این شهرها و مناطق با اشتیاق خواستار پیوستن به روسیه هستند! از سوی دیگر عقب نشینی بدون هزینه و درگیری شدید توسط روسیه این پیام را به دیگر مناطقی که همه پرسی در آنها انجام شده می رساند که روسیه توان حفظ آنها را ندارد.
احتمالاً تنها اوکراینیها هستند که مایلند جنگ تا آزادی همه شهرهای این کشور، تداوم یابد
هر چند می توان هدف روسیه از این عقب نشینی را کاهش تلفات نیروهای نظامیش برای حفظ افکار عمومی داخلی و آماده سازی فضا برای آغاز مذاکرات صلح دانست، اما در عمل عقب نشینی روسیه از خرسون، روحیه اوکراینیها را افزایش داد و امید زیادی در مردم و دولت اوکراین ایجاد کرد که می توانند در صورت مقاومت و ادامه جنگ و البته دریافت کمکهای بیشتر از کشورهای غربی، بقیه مناطق اشغالی خود را نیز از روسیه باز پس بگیرند. با این حال، استراتژی جدید روسیه مبنی بر حمله به تأسیسات حیاتی اوکراین که به قطع آب و برق و فلج شدن زندگی شهروندان در شهرهای مختلف اوکراین منجر شده، میزان مقاومت مردم این کشور در تحمل شرایط جدید را تا حدودی با ابهام مواجه ساخته است. از سوی دیگر چنانکه کشورهای غربی تحت تأثیر مشکلات داخلی، در حمایت مالی و تسلیحاتی از اوکراین سست شوند، مردم و دولت اوکراین به تنهایی قادر به ایستادگی در مقابل روسیه نخواهند بود و نمی توانند همه شهرهای تحت اشغال را از روسیه پس بگیرند. واقعیت این است که با گذشت حدود 9 ماه از جنگ، هزینه های جنگ برای هر دو طرف روسی و اوکراینی و البته حامیان غربی اوکراین بالا رفته و این شرایط، فضا را برای دیپلماسی و آغاز مذاکرات صلح مهیا می کند؛ هر چند از بین سه بازیگر فوق احتمالاً تنها اوکراینیها هستند که مایلند جنگ تا آزادی همه شهرهای این کشور، تداوم یابد.
– مواضع اروپا و آمریکا در ادامه جنگ اوکراین را چگونه می بینید؟ آیا احتمال گسترده تر شدن جنگ در ابعاد بزرگ تری وجود دارد؟
تداوم جنگ روسیه و اوکراین تاکنون بر اساس خواست و حمایت کشورهای غربی بوده است
زمانی که از وضعیت میدانی جنگ اوکراین صحبت می کنیم، باید به این مسأله واقف باشیم که ایستادگی اوکراین در برابر روسیه به هیچ وجه متکی به تجهیزات نظامی داخلی این کشور نیست. هر چند روحیه ملی گرایی و مقاومت مردم اوکراین در مقابل روسیه عاملی اثرگذار بوده، اما اگر حمایتهای مالی، لجستیکی، اطلاعاتی و تسلیحاتی کشورهای غربی نبود، کیف پایتخت اوکراین در همان روزهای اولیه سقوط می کرد. بنابراین تداوم جنگ روسیه و اوکراین تاکنون بر اساس خواست و حمایت کشورهای غربی بوده است، اما به نظر می رسد گذر زمان و بروز برخی تحولات سیاسی- اقتصادی جدید، به تدریج شرایط و منافع جدیدی برای حامیان غربی اوکراین ایجاد کرده است.
مواجهه کشورهای اروپایی با مشکل تورم، کمبود سوخت و افزایش قیمت بنزین و مواد غذایی و نتایج انتخابات کنگره آمریکا(پیروزی جمهوری خواهان در مجلس نمایندگان) و تأثیر تورم و مشکلات اقتصادی بر تزلزل موقعیت سیاسی دموکراتها در این کشور، سبب شده است تا مقامات آمریکایی و اروپایی دیگر تمایل چندانی به تداوم این جنگ و صرف هزینه برای آن نداشته باشند و منافع خود را در حمایت بی شائبه مالی- نظامی از اوکراین تعریف نکنند.
دور از تصور نیست که در هفتههای آتی شاهد از سرگیری مذاکرات بین طرف روسی و اوکراینی باشیم
در این راستا، در هفته های اخیر نشانههای زیادی از تحرکات پشت پرده میان روسها و آمریکاییها آشکار شده است که نشان می دهد واشنگتن در حال اعمال فشار بر رئیس جمهور اوکراین است تا مذاکره با روسیه را آغاز کند. گفتههای اخیر جان کربی، هماهنگکننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا مبنی بر اینکه «همه اعضای تیم امنیت ملی دولت جو بایدن، رئیس جمهور این کشور معتقدند که دیپلماسی راه درستی برای پایان دادن به جنگ اوکراین است»، به خوبی موضع دولت آمریکا در این زمینه را مشخص می کند. از این رو دور از تصور نیست که در هفتههای آتی شاهد ازسرگیری مذاکرات بین طرف روسی و اوکراینی باشیم. البته هنوز اراضی زیادی از اوکراین در اشغال روسیه است و با این روحیهای که اوکراینیها پیدا کردهاند، عزم آنها برای تداوم جنگ بیشتر است. با این حال، به نظرمی رسد در صورت کاهش حمایت کشورهای غربی، جنگ با شدت کمتری ادامه می یابد و همراستا با آن مذاکرات صلح نیز آغاز می شود.
– چه اندازه احتمال درگیر شدن لهستان در موضوع جنگ اوکراین مطرح است؟
در مقطع کنونی هیچ کشوری خواهان توسعه دامنه جنگ و درگیر شدن با روسیه نیست
احتمال بسیار اندکی وجود دارد؛ چرا که لهستان عضو ناتو است و اگر قرار باشد این کشور درگیر جنگ با روسیه شود، کلیه کشورهای عضو ناتو بر اساس ماده 5 این پیمان که بر لزوم دفاع دسته جمعی از هر یک از اعضای مورد تجاوز، تأکید دارد، موظف به حمایت از آن و اعلام جنگ به روسیه هستند. با توجه به مشکلات اقتصادی کشورهای اروپایی و آمریکا، بسیار بعید است که آنها از ورود لهستان به جنگ با روسیه استقبال و حمایت کنند. ابراز تردید در مالکیت موشکهای اصابت کرده به خاک لهستان و نسبت دادن آنها به ارتش اوکراین نیز گواهی بر ادعا است که در مقطع کنونی هیچ کشوری خواهان توسعه دامنه جنگ و درگیر شدن با روسیه نیست.