شفقنا- حجت الاسلام والمسلمین سید مهدی محمودی در مطلبی با عنوان «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» که در اختیار شفقنا قرار داده،این گونه آورده است:
بخش سوم: شبهۀ وقوع تحریف در زیارت عاشورا
اشاره
از دیدگاه شیعه، آیین اسلام، دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبرّی؛ یکی محبت به پیامبر و اهلبیت علیهمالسلام و دیگری بغض و کینۀ دشمنان آن پاکسیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، هم از دیدگاه عقل و هم از منظرِ نقل، آنچنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحتِ خرد و با مراجعهای اندک به منابع اصیل اسلامی: آیات کریمۀ قرآن، روایات نبوی و سخنان اهلبیت علیهمالسلام، جای هیچ تردیدی در آن باقی نمیماند.
از جملۀ منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فِقرههای متعددی، به برائت از دشمنان اهلبیت علیهمالسلام تصریح شده است.
اشکال به فقرۀ پایانی زیارت عاشورا
در سالهای اخیر، افرادی در مورد فِقرههای پایانی زیارت عاشـورا _ که برخاسته از اصل مهم برائت است _ اشکالهایی مطرح کردهاند. اینان بر این باورند که صد لعن انتهایی زیارت عاشورا و مشخصاً این عبارت: «اَللّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی…» یقیناً در كتاب مصباحالمتهجد كبیر شیخ طوسی قدسسره نبوده و از قرن دهم بهتدریج وارد نسخههای این كتاب شده است. به باور آنان، در زیارت عاشورا تحریفی روی داده است.
تفکیک میان اشکالکنندگان
به نظر میرسد برخی دانشوران که این اشکال را مطرح و در وجود این فِقرهها در زیارت عاشورا تردید کردهاند، در این موضوع تحقیق کافی نداشتهاند وگرنه چنین سخنی را بیان نمیکردند؛ اما سوگمندانه بعضی دیگر که بدون پژوهش، وجود این فقرهها در زیارت عاشورا را انکار کردهاند، اصلاً برایشان مهم نیست که در این زیارت، عبارتهای یادشده، باشد یا نباشد؛ مطلب مهم برای آنان این است که با ایجاد تردید در دلایل نقلی، «اصل تبرّی» را مورد اشکال و انکار قرار دهند؛ در حالی که لزوم تبرّی از ظالمان و دشمنان اهلبیت علیهمالسلام مانند تولّیِ آن اولیا و حجج الهی، از مهمترین باورهای شیعه و مستند به آیات و روایات فراوان و معتبر است.
حقیقت این است که تولّی و تبرّی لازم و ملزوم یکدیگرند. این مطلب وجدانی است که دوست داشتنِ شخصی، بدون دشمن داشتنِ دشمنان او، امکان ندارد.
همچنین میدانیم که برائت از ظالمان، به فقرههای پایانی زیارت عاشورا منحصر نمیشود. آری! زیارت عاشورا در کنار درخواستها از ساحت قدسیِ ربوبی و همراه با اظهار محبت به پیامبر و اهلبیت علیهمالسلام، از فقرههای مشتمل بر اظهار برائت از دشمنانِ آن انوارِ پاک، آکنده است؛ از آغاز تا انجام.
محور اصلی اشکال
کسانی که معتقدند زیارت عاشورا تحریف شده و بهخصوص فقرۀ پایانی، به آن افزوده شده است، محور اصلی استدلالشان این است که در کهنترین نسخۀ مصباحالمتهجد که نقاش رازی در سال ۵۰۲ آن را کتابت کرده است و در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری میشود، این فقرهها وجود ندارد. در چهار نسخۀ خطی دیگر که مشابه نسخۀ نقاش رازی هستند نیز این فقرهها وجود ندارد و بعضاً با خطی متفاوت، در حاشیۀ آنها افزوده شده است. (زیارة عاشوراء فی المیزان، الراضي، ص ۱۴۴ تا ۲۱۲ )
آنان معتقدند نسخۀ نقاش رازی که این فقرهها را ندارد، معتبرین نسخۀ خطی مصباحالمتهجد است و نسخههای دربردارندۀ این فقرهها، بیاعتبارند.
پیشینۀ پاسخها به این اشکال
در پیِ اشکال مطرحشده در مورد فقرههای پایانیِ زیارت عاشورا، دانشورانی ارجمند، در پاسخ به این اشکال، کتابهایی تألیف کردهاند و آثاری ارزشمند را به رشتۀ تحریر درآوردهاند.
اینان با دلایلی نشان دادهاند بعضی از نسخههای مصباحالمتهجد که فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در آنها مطابق مشهور کتابت شده است، اعتبار کافی دارند؛ مانند نسخههای غیاثالدین استرآبادی و ابن ابیالجود که با مقابلههای متعدد به نسخۀ شیخ طوسی قدسسره منتهی میشوند. (الرد الصغیر علی مدعی التزویر، الأحسایي، ص ۳۲۵ تا ۳۲۸. زیارة عاشوراء فوق الشبهات، التبریزي، ص ۱۵۳ تا ۱۸۷)
نیز برخی برای تشکیک در اعتبارِ نسخۀ نقاش رازی، دلایلی اقامه کردهاند. (المداخلات الکاملة فی رد مدعی التزویر علی زیارة عاشوراء المتداولة، الأحسایي، ص ۱۰۷ تا ۱۳۳ )
امتیاز این پژوهش
گرچه کوششِ پاسخدهندگانِ به این اشکال، از دیدگاه نسخهشناسی و اعتبارسنجیِ نسخهها و همچنین کشفِ مغالطاتِ مدعی تحریف، بسیار ارزشمند است؛ اما به نظر میرسد هر دو دسته: هم اشکالکنندگان و هم پاسخدهندگان، از توجه کافی به یک علت بسیار مهم که عامل پیدایش این اختلاف در نسخهها و کتابها بوده است، غفلت کردهاند. این غفلت باعث شده است که هیچکدام نتوانند تمام زوایای بحث را تبیین کنند و طبعاً در مطالب هر دو دسته، پرسشهایی بدون پاسخ باقی مانده است.
به عنوان مثال، هیچیک از پاسخدهندگان، در مورد فقرۀ «اَللّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی…» در کاملالزیارات، ذخیرةالآخرة و منهاجالصلاح توضیحی ندادهاند که چرا در این سه کتاب، این فِقره، شکل متفاوتی با نقل مصباحالمتهجد پیدا کرده است؟ نیز تبیین نکردهاند که چرا فقرههای پایانی در قدیمیترین و معتبرترین نسخۀ مصباحالمتهجد (نسخۀ نقاش رازی) کتابت نشده است؟ پاسخ مدّعیِ تحریف که این موارد را تحریفنشده و زیارت عاشورای مشهور را تحریفشده میداند، چیست؟
به باور نگارنده، عامل بسیار مهمی که تمام پرسشها را پاسخ میدهد و حلقههای از هم گسستۀ این بحث را به یکدیگر متصل میکند، این است که بیتردید در نقل و کتابت فقرههای پایانی زیارت عاشورا، «تقیّه» صورت گرفته و تنها علت اختلافِ نسخهها و نیز تفاوت نقلِ کتابها در این فقرهها، رازداری کاتبان و عالمان شیعه، بهویژه پیش از حکومت صفویان بوده است.
جستوجوهای انجامشده نشان داد که تاکنون در خصوص این موضوعِ بسیار مهم، پژوهشی نشده است. البته در برخی از آثار، به عنوان احتمال یا با قاطعیت، بهاختصار (بدون تحقیق گسترده) به وقوع تقیّه در نسخههای ناقص اشاره شده است. (زیارة عاشوراء فوق الشبهات، التبریزي، ص ۱۶۸، ۲۴۵، ۲۹۷. الرد الصغیر علی مدعی التزویر، الأحسایي، ص ۳۶۶ و ۳۶۷ )
در این پژوهش کوشش کردهایم با استناد به نسخههای خطیِ فراوان، شواهد تاریخی و قرائن دیگر نشان دهیم که عامل اختلاف در نقل و کتابتِ فقرههای پایانی زیارت عاشورا، «رازداری» بوده است؛ بنا بر این زیارت عاشورای مشهور، از اعتبار کافی برخوردار است.
البته بحث رازداری در زیارت عاشورا، بسیار گسترده است و با این پژوهش پایان نمیپذیرد. در کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز»، بیش از یکصد و شصت نسخۀ خطی را با کوشش بسیار فراهم آورده و مورد بررسی قرار دادهایم؛ اما بیتردید، نسخههای بسیاری در ایران، عراق، ترکیه، هند و سایر کشورها ازنظر دور مانده است؛ بنا بر این، مسیر این پژوهش در آینده همچنان باز خواهد ماند.
نگارنده از دیدگاههای ارزشمند دانشوران ارجمند دربارۀ مباحث مطرحشده در این سلسله نوشتارها استقبال میکند.
در همین رابطه بخوانید:
بخش نخست: منابع و اعتبار سند زیارت عاشورا
بخش دوم: زیارت عاشورا، حدیث قدسی
ادامه دارد …