در میزگرد شفقنا عنوان شد:شهر مسلمانی شهری است که علاوه بر آباد بودن گرسنه ای در آن نباشد/ پیامبر می خواست دل های آدم ها، بدون کینه باشد/ ما امروز فقر فهم از اسلام داریم

 شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – وضعیت اخلاقی و نوع عملکرد مسلمانان و ظهور و بروز گروه هایی که برداشتی متفاوت و البته خشن از اسلام پیامبر ارایه می دهند، موجب شده که کارشناسان بسیاری بر بازنگری سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر تاکید کنند. پیامبر همواره تلاش داشت اسلام را به همراه مهر و رحمت به همگان بشناساند و با رعایت اخلاق و عدالت دولت شهری بنا کند که در آن همگان از حقوق یکسانی برخورد باشند و به خاطر منفعت طلبی  های خود اخلاق را پایمال نکنند.

شفقنا در میزگردی با حضور حجت الاسلام والمسلمین ناصر نقویان، کارشناس و پژوهشگر برجسته دین و حجت الاسلام  والمسلمین سیدمجید بنی هاشمی، رییس جامعه مبلغین و وعاظ ویژگی های آرمانشهر مدنظر پیامبر و وظیفه دینداران در چگونگی رسیدن به مدینه فاضله و مشکلات اصلی مسلمانان در نرسیدن به آن آرمانشهر را به بحث گذاشته است.

مهم ترین مواردی که در این میزگرد بیان شده از جمله:

• کسانی که ادعای مسلمانی دارند از همه بیشتر خطا می کنند
• اولین مشکل ما فقر فهم و عدم آگاهی است
• لازم است با داعشی ها بدون دعوا صحبت کنیم
• قطعا باید به فهم جامعی از دین برسیم
• برخی از بزرگان می خواهند فرهنگ پیغمبر را در نگاه خود مصادره کنند؛ فرهنگ پیامبر مصادره ای نیست
• شهر مسلمانی باید شهری باشد که علاوه بر آباد بودن گرسنه ای در آن نباشد
• ولايت اخلاق مقدم بر شقوق ديگر اسلام است
• پیامبر می خواست دل های آدم ها، بدون حسرت، کینه و حسادت باشد
• اگر منافعی داریم که می خواهیم به آنها برسیم از پل دین استفاده نكنيم
• اعتقادات بدون اطلاعات انسان را بیچاره می کند

‫‫● بزرگانی که ادعای اخلاق دارند در برابر کرامت اخلاقی پیامبر و علی(ع) رنگ می بازند‎

‫● امروز در میان ما مسلمانان کرامت اخلاقی مانند آنچه پیامبر و حضرت علی(ع) داشتند، شبیه معجزه شده است‎

‫● فرمول اسلام در برخورد با دشمن هدايت، در برخورد با گناه گذشت و در برخورد با خونريزی ها قتال است

• در ایران بیشتر از هر کشوری روی منابر سخنرانی می شود ولی اثر آن کمتر است چون بسياري اوقات، گوینده خود تربیت شده نیست
• ‫آزادی بیان باید به هر قیمتی شده در جوامع انسانی و اسلامی پیاده شود چرا که اساسا اسلام طلایه دار آزادی بیان است‎

مشروح این میزگرد به شرح زیر است:

*در آغاز و به طور مختصر در خصوص مدینه فاضله یا آرمانشهری که پیامبر برای امت خود ترسیم کرده بود توضیح دهید. اینکه این آرامانشهر چه ویژگی هایی دارد ارتباط مردم با مردم چگونه است وظیفه مردم و حاکمان و همینطور حقوق دیگر مذاهب و ادیان و گروه ها چگونه تامین می شود؟

بنی هاشمی: آنچه از فرمایشات نبی مکرم اسلام به نظر می آید این است که ایشان اساسا برای پایه ریزی اخلاق مبعوث شدند. نبوت، ولایت، مدیریت، سیاست و حتی مباحثی که ایشان در عرصه صواب، جزا، عقاب و مبانی معنوی عنایت داشتند، اساسا پایه های آن بر اخلاق بوده است، درست است که ما امروز قدری فقه را اولویت می دانیم اما آنچه که برداشت می کنیم این است که اخلاق به همه فرازهای دینی اولویت دارد. نبی مکرم اسلام کاری کردند که مسلمانان در احکام فردی و اجتماعی خود از نام و مکتب ایشان استفاده می کنند، هیچ مرجع تقلید، رییس جمهور و نابغه ای را سراغ نداریم که نامش را سالی یک بار به طور منظم ببرند، اما مسلمانان نام پیامبر را روزی پنج بار منظم و براساس محاسبات ریاضی، نجوم، افق شرعی شهر به شهر و کشور به کشور بر روی این کره خاکی چه در مساجد و چه در نمازهای فردی و جمعی می برند. ما هیچ شخصیتی را در تاریخ بشر سراغ نداریم که مردم سالی حداقل پنج شبانه روز و حداکثر یک ماه بخواهند اعمال و رفتارشان را مماس با کارهای ایشان انجام دهند، مانند مناسک حج، با هر ملیت و رنگ و زبان و جایگاهی حوله احرام می بندند چون پیامبر این چنین سفارش کرده است، بخش عمده ای از این مساله به اعتقاد مسلمانان برمی گردد که پیامبر را محضر رحمت، مغفرت، گذشت، ایثار و دستگیری می دانند. مبانی فقاهتی، شرعی، روایی، عقلی و اجمالی بسیار مهم هستند، اما به نظر می رسد که اولویت پیامبر اسلام اختصاص دادن اخلاق به همه مباحث دینی بوده است. این اخلاق پیامبر است که مردم را 1400 سال جذب خود کرده و این اخلاق در سیاست، فقاهت، تجارت و زمینه های دیگر نزج دارد.

* به نظر شما آرمانشهر پیامبر چه ویژگی هایی دارد و آیا آرمانشهری که پیامبر مدنظر داشتند و با تاسیس حکومت دینی در پی تحقق آن بودند بعد از گذشت 1400 سال در همان مسیر امت اسلامی پیش می رود؟ چه چشم اندازی می توان برای امت پیامبر متصور بود؟  

نقویان: آن آرمانشهر و نگاه بی نهایت آن انسان والا این بود که در زمین یک نمونه و ماکتی از بهشت پیاده کند و طبق بیانات آن انسان گزيده و نيز آيات قرآن، آنچه در بهشت مثل یک سیستم منظم همه جا حاکم است، اخلاق و آداب انسانی در روابط انسان هاست. قرآن می فرماید: «وَ نَزَعْنا ما فى صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ؛ با يك عمل شبه جراحی تمام تومورهای بيماري را از دل های آنها بیرون آوردیم»

مثلا با اينكه در بهشت مراتب متفاوت هست، کسانی که در مرتبه پایین قرار دارند به کسانی که در مرتبه بالا هستند هیچ حسرت و حسادتی ندارند، چیزی که امروز اصلا برای ما قابل فهم نیست؛ چرا که ما هر چقدر هم انسان خوب باشیم وقتی می بینیم کسی پیشرفت کرده در دلمان حسی از حسادت و حسرت اتفاق می افتد، پیامبر می خواست دل های آدم ها، بدون حسرت، کینه و حسادت باشد و میان انسان ها و روی این کره خاکی مسابقه ای که قرآن برای رفتن به بهشت به آن سفارش می کند، اتفاق بیفتد؛ اما اینکه پیامبر در این زمینه چقدر موفق بودند، دو بحث است، به قول امروزی ها یک فرستنده لازم است و یک گیرنده و به تعبیر علما، بزرگان و فلاسفله فاعلیت فاعل و قابلیت قابل داریم، پیامبر در فاعلیت خود تمام بود، پیامبر هر کاری که می توانست و در بالاترین درک یک انسان قرار می گرفت، برای هدایت انسان ها انجام داد و حق را به جا آورد، همانطور كه در زیارتنامه ایشان خوانده می شود”و جاهدت في الله حق جهاده” “از هیچ کاری براي هدايت و تربيت انسانها فروگذار نکردی” این گیرندگی و قابلیت ما آدم هاست که متاسفانه نتوانستیم بهره لازم را ببریم و امروز می بینیم همه کسانی که ادعای مسلمانی دارند اینطور به جان هم افتادند و لطمه اصلی را به اسلام می زنند. مانند دو فرزندي که وقتی به جان هم می افتند لطمه اصلی به آبروی خانواده و پدر می خورد. پیامبر فرمود من پدر هستم، طبیعتا هیچ پدری دوست ندارد که فرزندانش به جان هم بیفتند، اتفاقا توقع پدر از بچه ای که مودب تر است، این است که بیشتر مدارا کند و کوتاه بیاید تا آبروی خانواده نرود، ما امروز شاهد هستیم کسانی که خیلی ادعای مسلمانی دارند از همه بیشتر خطا می کنند. خداوند انشا الله ما را در این راه کمک کند تا بتوانیم این آبرویي که مانند گلاب قطره قطره به دست آمده و به همان عطر و بو است را حفظ کنیم و از بین نبریم.

* پیامبر پس از هجرت به یثرب در شهر مدینه دولت شهری را پایه گذارد که طبق پیمان نامه ها و قوانینی که وضع کرد تلاش نمود وضعیتی را در آن مقطع که جامعه عرب تنیده در یک نظام قبیله ای و عشیره ای بود فراهم آورد که مسلمانان دارای حقوقی برابر باشند. حتی یهودیان و مشرکان نیز از حقوق برخوردار بودند. به نظر شما شیوه و منش پیامبر در ایجاد چنین دولت شهری چگونه بود؟ و آیا توانست در آن مقطع مدینه فاضله ایجاد کند؟

نقویان: اولین شعار پیامبر و اهل بیت پاک ایشان در اداره جامعه “عدالت” بود و عدالت قبل از معنویت، عبادت و هر عنوان دیگری قرار می گرفت. شاید آن اخلاقی که سرلوحه همه فرمایشات و دستورالعمل های ایشان بود، وقتی در اداره جامعه قرار می گیرد مفهومش عدالت در همه شئون و بخش ها می شود؛ یکی از بخش ها این است که ایشان انسان ها را وادار نمی کرد که هر طور هست مسلمان شوند، در تاریخ آمده است که امیرالمومنین غلام و کنیزانی مسیحی داشتند و حضرت هرگز آنها را به مسلمان شدن مجبور نمی کرد.

ضمن اینکه بحث دیگری مطرح است که آیا تمام اسلام هایی که در قرآن آمده معنای اسمی است یا معنای وصفی؟! برخی معتقدند معنای وصفی است، یعنی در مقابل حق، تسلیم بودن. کما اینکه از زبان بعضی از انبیا هم آمده که من مسلمان هستم و ما این برداشت را داریم که حضرت مسیح و حضرت ابراهیم مسلمان به معنايي كه امروز ما مسلمانان مي گوييم نبودند اما اگر معنای وصفی بگیریم یعنی تسلیم در مقابل حق، بنابراین همه آنها مسلمان هستند، پس یک مسیحی می تواند مسلمان باشد، اگر در مقابل حقیقت از خود مقاومتی نشان ندهد و یک مسلمان می تواند کافر باشد، وقتی حق را می بینید و حقیقت را می شنود ولی حاضر نیست در مقابل حقیقت سر خم کند و در مقابل حقيقت مقاومت نشان مي دهد و پا پس مي كشد. پیامبر در عهدنامه هایی که با یهودیان نوشت، دستوراتی را بیان کرد و گفت، شراب نخورند، زنا نکنند، دروغ نگویند و به زن و فرزندانشان ظلم نکنند، آنها این دستورات را پذیرفتند و آنجایی که نقض کردند پیامبر وارد جنگ با آنها شد. کسانی که در جنگ ها اسیر می شدند و باز حاضر نبودند مسلمان شوند، مالیات ویژه ای به نام جزیه از آنها می گرفتند چرا که آنها در حال جنگ اسیر شدند و حاضر نیستند این مکتب را بپذیرند و می خواهند بر مکتب خود باقی باشند. از سوی دیگر با پرداخت ماليات از همه امکانات، امتیازات و تسهیلات موجود در جامعه اسلامی مانند سایرین استفاده کنند تا عدالت اجتماعی برقرار باشد. این واقعا کرامت مسلمانی است که نه آنها را می کشد و نه آنها را در یک سلولی حبس می کند و نه آنها را از امتیازات و تسهیلات جامعه اسلامی محروم می کند و تنها به ازای اختصاص دادن خدماتی که به یک مسلمان می دهد مالیاتی دریافت می کند، جالب است که یهودیان اعتراضی نداشتند و آنها هم با میل و رغبت در این جامعه به صورت مساوی با همه مسلمانان زندگی می کردند.

* آیا این نگاه کلی پیامبر به جامعه مسلمانی که زیستی واحد و مشخص در زمان حضرت محمد داشتند اکنون هم قابل پیاده شدن هست؟ اگرچه ایشان قبایل و گروه ها را نفی نکردند و برخی آداب و سنن قبیلگی خود را به جا می آوردند و ایشان بسیاری از سنن غلط را اصلاح کردند اما با این وجود آیا مسلمانان می توانند از الگویی واحد پیروی کنند با توجه به اینکه ورود مدرنیته به هر کشوری آداب و رسوم هر ملت و بالتبع آن المان های دینی را تحت شعاع قرار داده است.

بنی هاشمی: صد در صد! احکام و فرمایشاتی که پیامبر ایراد فرمودند براساس یک فطرت کمال خواهی است، پیامبر انسان ها را به خوبی ها دعوت کردند، تخصیصی که پیامبر عنایت داشتند این بوده که مسابقه در کمال است، کمال یا فضایل انسانی که در شریعت پیامبر وجود دارد مرز، رنگ و زبان و ملیت نمی شناسد، پیامبر اسلام بنایشان این بود که تلقی شما از محیط پیرامونتان نسبت به آنچه که خداوند تبیین و ایراد فرمودند بسیار فاصله دارد لذا به نکاتی که احکام، شریعت، دیانت، نبوت و ولایت پیغمبر ارایه فرمودند، نزدیک شوید.

اگر علمیت و معنویت آنچه پیامبر فرمودند را به درستی و بدون هیچ تعصبی و با جهان شمولی که تاکید کردند، تبیین کنیم و در ملیت و استنباط بدون قید زمان و مکان خودمان محصور نکنیم، مرزها در نوردیده می شود. مشکل ما این است که برخی از بزرگان می خواهند فرهنگ پیغمبر را در نگاه خود مصادره کنند؛ فرهنگ پیامبر مصادره ای نیست، ما باید پیامبر را آنطور که هست ببینیم نه آنگونه که خودمان فکر می کنیم. باید با توجه به شرایط زمانی و مکانی از آنچه پیامبر برای ما بر جای گذاشته استنباط و بهره برداری کنیم. اگر بتوانیم همان نگاهی که پیامبر و امیرمومنان به یهودیان و مسلمانان داشتند را امروز نیز داشته باشیم به طور قطع مدینه فاضله خواهیم داشت.

* مصادره فرهنگ پیامبر به خصوص مراجع دینی به نظرتان چه آسیب هایی به چه بخش هایی وارد می کند؟

بنی هاشمی: من نمی گویم فرهنگ پیامبر را مراجع تقلید مصادره می کنند بلکه کسانی که مدعی به اسلام هستند از احزاب، گروه ها، حکومت ها و رسانه ها باید منظومه پیامبر از جمله اصحاب، پیروان و کتب ایشان را ببینند. مثلا در جایی که پیامبر عدالت را پیاده می کند یک ضلع از شیوه و منش ایشان را در نظر نگیریم بلکه منظومه ای از رفتار و عمل ایشان را مقیاس کار خود قرار دهیم. در این بین باید توجه داشته باشیم که پیامبر برای عالمین مبعوث شدند لذا کدهایی که می خواهیم با استفاده از آنها پیامبر را منحصر به خود کنیم باید از میان برداشته شوند، تداوم چنین نگاهی ضربات جبران ناپذیری به بدنه اسلام وارد می کند. اگر افکار عمومی، گرایش ها، مکتوبات، عقاید و رفتارها، پیامبر را در همه عرصه های عملی، علمی، فقهی، اخلاقی، فلسفی و منطقی الگو قرار دهند و تنها مختص به مثلا فقه یا جنگ ندانند، قطعا موفق تر خواهیم بود.

* در دولت شهر پیامبر همه مسلمان پیمان برابری برقرار کردند و متعهد بودند جان و مال یکدیگر را محافظت کنند اما امروزه شاهدیم عمیق ترین اختلافات یا به نوعی شکاف های عقیدتی میان برخی مسلمان ایجاد شده. برادر کشی به جرم کافر پنداشتن دیگری باب شده است و گروه ها و فرقه های تندرویی بروز یافته اند که قرایت های خشنی از اسلام و پیامبر ارایه می دهند. سرچشمه این شکاف ها چیست و سهم هر کدام از عواملی نظیر استبداد حاکمان، فقر اقتصادی و آگاهی و همچنین دخالت های خارجی در شکل گیری فرایندی که گفته شد چه اندازه موثر است؟

نقویان: سوال کلیدی و مهمی است، اولین مشکل ما فقر فهم و عدم آگاهی است. ما همیشه بخشی از اسلام را مورد توجه و بیان قرار می دهیم و نه همه آن را. اخیرا کلیپی از گروه داعش منتشر شده که یکی از لیدرها و سركرده هاي آنها برای کارهای خود به آیات قرآن و روایات پیامبر استناد می کند و می گوید که اگر ما ادم می کشیم طبق قرآن و روایات است. همانطور که اشاره شد این یک منظومه و پازل است و اگر شما یک قطعه آن را برجسته کردید و به جای کل چهره، مثلا دوربین را فقط روی خال روي چهره زوم کردید، یک صحنه بد ترکیبی است، باید عقب بیایید و زوم بک کنید، آن وقت می بینید که کل چهره چقدر زیباست و آن خال هم در جای خودش بسیار جلوه خاصی به این جمال بخشیده است، هر گروهی از مسلمانان حتی شیعه هم گاهی گرفتار این ورطه می شود و بسیار خطرناک است.

در ماجرای کربلای امام حسین اخیرا دیدم که بسیاری از آقایانی که منبر می روند حتی در رسانه ها قسمتی از تاریخ را می گویند و اشاره جامعی نمی کنند، یعنی کل پازل را نشان نمی دهند و کم کم به ورطه تفسیر به رای می افتند، تفسیر به رای یعنی شما قبلا با مطالعات، داده های تربیتی، تبلیغی، خانوادگی و غریزی و منفعت طلبانه، یک رايي را انتخاب می کنید، سپس آیه و روایاتی که به نفع خودتان هست را بیان می کنید، در واقع قرآن را با خودت می سنجی و دلیل می آوری برای اثبات خودت، نه اثبات حق و حقانیت؛ به جای اینکه بگویی من همانی را می گویم که قرآن می گوید می گویی قرآن همانی را می گوید که من می گویم.

علاوه بر این گرفتاری که امروز دچار آن هستیم، سهم اقتصاد نیز وجود دارد؛ گفته می شود که در مناطق فلان استان، وهابی ها در حال رواج دادن تفکر و اعتقادات خود هستند، پس از بررسی در می یابیم که وهابی ها علاوه بر بحث و بیان مبانی وهابیت، به تک تک افراد پول می دهند.

پیامبر در جنگ حنین همه غنایم را به مهاجرین داد، برخي از انصار برآشفتند، سعدبن عباده انصاری، رییس قبیله خزرج اعتراض کرد که قوم من می گویند شما عدالت ندارید، پیامبر فرمود شما چه می گویید، گفت من هم یکی از این قوم، سپس پیامبر با آنان صحبت کرد که چرا می گویید من عدالت ندارم، مشکل من چیست و من چه کردم؟! اینان تازه مسلمان شدند و من اسب، شمشیر و شتر و تیر و تخته را به آنها دادم، اما خودم با شما هستم. شما کدام را می پسندید پیامبر با شما باشد یا شتر و شمشمیر!، پیامبر چنان عاطفی صحبت کرد که تاریخ نوشته بسياري از آنان به پهنای صورت اشک ریختند و عذرخواهی کردند. در این قضیه به دو نکته باید توجه شود اول ، فضاي عاطفي و مهربانانه اي كه پيامبر ايجاد فرموده بود تا هر كس بدون كمترين واهمه بتواند مطلبش و حتي اعتراضش را بيان كند . دوم اینکه ما در فقه مساله ای داریم تحت عنوان مؤلفة القلوب اگر پول خرج کسی کنید، او آرام و جذب شما می شود، گاهی باید به خاطر اثبات حقانیت و حفاظت از اسلام هزینه کرد؛ گاهی به دلیل پاره ای مشکلات و نداشتن آگاهی عمیق، ایمان افراد چندان محکم نیست. همه انسان ها ایمان جناب سلمان و ابوذر را ندارند اگر بخواهیم همه را ابوذر کنیم به قول مولوی “زین همرهان سست عناصر دلم گرفت، شیر خدا و رستم دستانم آرزوست” ما باید با استفاده از روش هایی حتی با تامین نیازهای مالی نگذاریم افراد از مسلمانی خارج شوند و ایمانشان را در ازای دریافت پول از بيگانگان از دست بدهند.

یک سهمی هم قطعا سهم استبداد حاکمان و بد عمل کردن حاکمان است، چون علی(ع) فرمود: «الناس بأمرائهم اشبه منهم بآبائهم؛ مردم به حاکمانشان بیشتر شبیه هستند تا به پدرانشان»

در این بحث، دو اصل مهم باید در نظر گرفته شود، یکی نیازها و شرایطی است که حاکم موظف است برای مردم تامین کند و دیگری آزاد بودن در نقد و انتقاد است. امام علی

(ع) در عهدنامه مالک اشتر به مالک می فرماید: تو را برای چهار چیز فرستادم؛ اول، گرفتن مالیات،

دوم ، قطع كردن دست دشمنان. سوم ، اصلاح حال مردم و تامين آرامش آنان و چهارم آبادي شهرها و بلاد مسلماني.

شهر مسلمانی باید شهری باشد که علاوه بر آباد بودن گرسنه ای در آن نباشد، این گرسنگی انواع و اقسام دارد از جمله گرسنگی مادی، عاطفی، جنسی و خبری. اکنون در جامعه اسلامی ما بسیار از زن و شوهرها از نظر مادی تامین هستند ولی گرسنگی ها و مشکلات دیگری دارند، میان بسیار از پدرها و فرزندها گرسنگی عاطفی وجود دارد. بين بسياري از جوانان و حتي همسران گرسنگي غريزي و جنسي وجود دارد. يا دچار گرسنگی اطلاعاتی هستیم بدین معنا که تنها یکسری از خبرها که به نفع خودمان هست را به مردم می دهیم. امروز در کشور ما ترس از صحبت کردن با محوریت انتقاد وجود دارد چرا که فرد در صورت انتقاد از بعضي از مسوولين ، حذف می شود؛ و يا از كار بيكار و بركنار مي گردد. با وجود تمام این مشکلات چطور می توانیم انتظار داشته باشیم مردم نگران آینده خود نباشند! چطور می توانیم بگویم که شهرهای مسلمانی داریم!

در کشورهای دیگر از جمله عراق، عربستان، سوریه و سایر کشورهای اسلامی نیز وضعیت به همین صورت است، در کشور کویت که می گویند پس از به دنیا آمدن فرزند، دولت کویت چندین دینار می پردازد، کارگر افغانی، بنگلادشی و پاکستانی در فقر و فلاکت به سر می برند، با قناعت بسیار زندگی می کنند و هر دو سال یک بار خانواده خود را می بینند و تنها می تواند مقدار ناچیزی از مخارج آنها را تامین کند. این ظلم بزرگی است! با وجود چنین وضعیت و شرایطی ما چطور می خواهیم و می توانیم شهر مسلمانی داشته باشیم!

ما اینگونه رفتار می کنیم، اما امام علی(ع) زمانی که در جایگاه حاکم قرار داشتند و در واقع امپراطور يك كشور پهناور بودند وقتی لباس می خرید، لباسی که گران تر بود را به غلامش می داد و می گفت تو جوان تر هستی. امروز در میان ما مسلمانان وجود کرامت اخلاقی مانند آنچه پیامبر ص و حضرت علی(ع) داشتند، شبیه معجزه شده است.

همه بزرگانی که ادعای اخلاق و کرامت دارند اگر در برابر کرامت اخلاقی پیامبر و علی(ع) قرار گیرند رنگ می بازند و از دور خارج مي شوند. بقول حافظ: بیفشان زلف و صوفی را به پابازی و رقص آور/ که از هر رقعه دلقش هزاران بت بیفشانی

* پیامبر با ایجاد یک نوع حکومت دینی که تا پیش از این هیچ کدام از پیامبران پیشین موفق به پایه گذاری آن نبودند به نوعی اسلام سیاسی را مطرح کردند که در واقع اسلام علاوه بر سعادت اخروی بر سعادت دنیوی از طریق وضع قوانین و برنامه هایی نیز تاکید دارد. اسلام سیاسی مورد نظر پیامبر از چه ساختاری برخوردار است ؟ این اسلام در برابر مخالفان دگراندیشان اقلیت های مذهبی و … دارای چه نوع دیدگاهی است؟ مخالفان در حیطه اسلام سیاسی پیامبر چه اندازه آزادی دارند؟ وظیفه حکومت دینی در برابر این موارد چیست؟

بنی هاشمی: اسلام اسلام است؛ اسلام سياسي، فرهنكي، تجاري و غیره زيرمجموعه اسلام هستند. اسلام يعني تسليم در برابر فضيلت، سبقت براي محبت انسانيت. ما امروز فقر فهم از اسلام داريم. اسلام را شقه شقه نكنيم.

فرمول اسلام در برخورد با دشمن هدايت، در برخورد با گناه گذشت و در برخورد با خونريزی ها قتال است. ولايت اخلاق مقدم بر شقوق ديگر اسلام است. گاه ما دوست را دشمن و دشمن را دوست و گاه فهم صحيح را در مصداق نداريم.

* اگر بخواهیم به نکاتی که در مورد سیره اخلاقی پیامبر اشاره کردید نزدیک شویم و از وضعیتی که به آن مبتلا هستیم خارج شویم. به عنوان دو عالم چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟ راه برون رفت از این وضعیت چیست؟

بنی هاشمی: باید آزادی بیان وجود داشته باشد. به نقدها باید بها داد، ظرفیت های شنیداری را باید درک کرد. آنهایی که می خواهند به فضایل و ملوکات وصل شوند کد اولیه اش این است که نباید بترسند، ترس در برابر محدودیت ها می آید و باعث از دست رفتن فرصت ها می شود.

همانطور که افراد به پیامبر و علی(ع) که در دایره عصمت هستند نقد می کنند لذا بایستی ظرفیت ها و قدرت شنیداری خود از انتقادات را بیشتر کنیم، بگذاریم لیست آرا داده شود. در نزد امام صادق سوال می کنند ایشان عنوان می کنند که نظر بصری ها ،حجازیان و شامیان این موارد است و نظر ما هم این هست. آن بزرگان اهل سنت هم یا بی واسطه یا با واسطه شاگرد امام صادق بودند، آزادی بیان باید به هر قیمتی شده در جوامع انسانی و اسلامی پیاده شود چرا که اساسا اسلام طلایه دار آزادی بیان است. چون قدرت علمیت اسلام بالاست، معنویت و ملوکات و فضایل و اخلاقیات آن بالاست.

نقویان: به نکته مهمی اشاره کرديد، وقتی یک سعه صدری برای تحمل دیگران و خودمان ایجاد کردیم آن وقت باید بیاییم اسلام را آنچنان که هست مطرح کنیم.

به عنوان مثال اگر خواستیم راجع به حجاب در تلویزیون صحبت کنیم، نباید یک خانم چادری و محجبه را بیاوریم تا او همه مسایل را مطرح و بررسی کند و مصداق “خود گویی و خود خندی ،عجب مرد هنرمندی” باشد؛ ما باید خانمی که اصلا اعتقادی به حجاب ندارد را با حفظ امنیت همه شئونش به او اجازه دهیم که حرف بزند، از فکر خود دفاع کند. آنچنان که شهید مطهری مي گفت”وقتی انقلاب پیروز شد بایستی استاد ماتریالیست خودش بیاید و کرسی تدریس داشته باشد، البته ما هم می نشینیم کنارش نقد و گفت وگو و مناظره می کنیم.” آیا ما این کارها را کردیم، اجازه داده ایم کسی که ما را قبول ندارد حرف بزند، نظراتش را بگوید و استدلال هایش را بیاورد؟

نقل است؛ یک کسی مخالف امام حسین بود ولی فضا به گونه ای بود که برای امام حسین روضه می خواند و روضه را هم طوری می خواند که گویا همه تقصیرها متوجه امام حسین است. یعنی شما می توانید طوری روضه بخوانید که معلوم نشود چه کسی مقصر است و چه کسی حق دارد و یک طوری به نفع خودت باشد.

در کلاسی استادی گفته بود که اصول دین تقلیدی نیست، اصول اعتقادات تحقیقی است، یک دانشجویی گفت استاد! اگر تحقیق کردیم آن وقت به خلاف آنچه شما می گویید رسیدیم چه؟ به او گفتند “نه ،بايد به همان برسید که ما می گوییم!”.

ما تقریبا همین کارها را می کنیم. کسی مثلا می خواهد بگوید که حافظ جبری یا اختیاری بوده است، نمی توانیم چهار بیت آن را بیاوریم اما صد بیت از حافظ می آوریم که بگوییم حافظ قائل به جبر بوده است.

رضا به داده بده وز جبین گره بگشای* که بر من و تو در اختیار نگشادست

کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد* یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد

جام می و خون دل هر یک به کسی دادند* در دایره قسمت اوضاع چنین باشد

در کار گلاب و گل حکم ازلی این بود* کاین شاهد بازاری وان پرده نشین باشد

زمانی دیگر کسی اشعار اختیاری حافظ را بیاورد،

بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم*فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم

خشت زیر سر و بر تارک هفت اختر پای* دست قدرت نگر و منصب صاحب جاهی

چرخ برهم زنم ار غیر مرادم گردد* من نه آنم که زبونی کشم از چرخ فلک

این اشعار حماسی بالاتر از اختیارند حتی در ساحت اقتدار سروده شده اند. یعنی اگر ک

سی خواست بفهمد که اسلام چه می گوید باید یک اسلام شناسي همه جانبه داشته باشد. اگر کسی تمام اسلام را در یک چهره پازل گونه و هرکدام را در جای خود ببیند همه چیز درست می شود.

* همواره از پیامبر اسلام به عنوان پیام آور صلح و رحمت یاد می شود پیامبری که همگان را به مدارا گذشت و صبوری فرا می خواند و حتی در زمان دعواها و جنگ ها نیز از حدود و اعتدال خارج نشده و بر مدار انصاف و عدالت استوار است. حتی صلح حدیبیه را نمونه اعلی از دیپلماسی سیاسی پیامبر می دانند اما  چگونه می توان در دنیای کنونی که ییشترین تنش ها و جنگ ها در کشورهای مسلمان اتفاق می افتد صلح ایجاد شود؟ مهم ترین موانع صلح و همزیستی در جوامع اسلامی چیست؟ آیا باید نگرش ها تغییر کند یا روش ها؟ افراطی گری ها و تندروی ها چگونه قابل کنترل خواهند بود؟

نقویان: باید نگاهی جامع به دین داشته باشیم. لازم است با داعشی ها بدون دعوا صحبت کنیم، زمانی رهبری فرمودند ما با گروه داعش دعوا نداریم بلکه با کسانی مخالف هستیم که پشت صحنه این افکار را می سازند. امام خمینی(ره) زمانی صحبت از اسلام آمریکایی می کردند، اما ما متوجه منظور ایشان نمی شدیم. الان مي بينيم در لس انجلس برای دفاع از شیعه شبکه راه انداختند و عده ای نادان هم از نظر مالی به آنها کمک می کنند چون معتقدند که این شبکه برای شیعه تبلیغ می کند. اینها نشان می دهد که ما فهم بالایی نداریم.

روزی حضرت علی(ع) در مسجد کوفه نماز می خواند، خوارج نهروان آیات جهنم را خطاب به حضرت می خواندند، حضرت سکوت می کرد چون سفارش شده است اگر کسی قرآن را بطور زنده می خواند حتی اگر سر نماز هستید به احترام آیات قرآن سکوت کنید و گوش دهید؛ ابن عباس به حضرت گفت، اینها دارند به شما توهین می کنند، حضرت فرمود: من به احترام کلام خدا سکوت می کنم، حال همین علی، دستور داد به قرآن های بر سر نیزه تیر بزنند. درک چنین تناقضات ظاهری فهم بالا می خواهد.

پیامبر جایی فرمود که اگر می خواهید در جمع به کسی بابت کار اشتباه تذکر دهید در جمع تذکر ندهید، ولی می بینیم که خود ایشان در جمع آبروی کسی را برده است. روزی شخص تاجر و پولداری به مسجد می آید و کنار فرد فقیری می نشیند، فرد پولدار خود را کمی عقب می کشد، پیامبر در جمع می فرماید: چرا خود را جمع کردی؟! خیال کردی فقر او به تو می رسد یا سرمایه تو به او. یکی از اصحاب پیامبر می گوید: شما سفارش کردید در جمع تذکر ندهیم، پیامبر می گوید اینجا متفاوت است. درک چنین مسایلی فهم جامع دینی می خواهد. اینگونه مسایل، اسلام شناسی در حد شهید مطهری می خواهد، منِ طلبه آنقدر سواد ندارم که نظریه پردازی کنم لذا امثال ما که منبر می روند باید نقل کنند و بگویند که شهید بهشتی، علامه طباطبایی، علامه مطهری و حضرت امام اینطور فرمودند.

امروزه برخی از دانشجوها حتی یک کتاب کامل در مورد اسلام نخواندند، اما نظر می دهند یا افراد را زیر سوال می برند. به عنوان مثال من به دانشجو می گویم که امام حسین با عمر سعد ملاقات کرد و دست هم داد و اشکالی هم ندارد، می گوید نه دست نداد، شما به چه دلیل می گویید تاریخ بیاورید که دست داد، می گویم شما چقدر تاریخ می دانید؟! تو تاریخ جعلی دیده ای؟! تو اصلا می دانی کتب تاریخی در چه سده هایی و با چه انگیزه هایی و تحت فشار چه دولت هایی نوشته شد؟! تو ناسخ و منسوخ مي شناسي؟! تو عام و خاص مطلق و مقید خواندی؟!

ما باید کل دین را ببینیم و اگر کل دین را دیدیم می توانیم راجع به دین نظر بدهیم و الا یک بخشی را دیدن و با خیالات خود و گاهی هم با منافع خود بخشی را پر رنگ کردن، درست نیست.

ما اگر منافعی داریم که می خواهیم به آنها برسیم بهتر است از پل دین استفاده نكنيم. برای یکسری ذهن های کوچک؛ خطرناک ترین مساله این است که انسان اطلاعات اندكيداشته باشد ولی اعتقادات بسياري داشته باشد. اعتقادات بدون اطلاعات انسان را بیچاره می کند. ما باید فضا را باز کنیم و اجازه دهیم دیگران حرف بزنند؛ پس از اینکه فضا باز شد، کسی باید در این فضا سخن بگوید که اسلام را در همه وجوهش شناخته است، همه وجوه این دین را شناخته باشد. امام علی (ع) در حدیثی می فرماید: اگر کسی خواست مردم را تربیت کند اول باید خودش تربیت شده باشد. در ایران بیشتر از هر کشوری روی منابر سخنرانی می شود ولی اثر آن کمتر است چون بسياري اوقات، گوینده خود تربیت شده نیست.

نویسنده: سمانه معارف