شفقنا- سومین شب سی و ششمین سالگرد ارتحال علامه طباطبایی مفسر بزرگ قرآن کریم با رویکرد گردهمایی اساتید موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در دارالقرآن علامه طباطبایی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار شفقنا در قم، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این مراسم طی سخنانی اظهار داشت: در میان علمای بزرگ و معروف، اشخاصی به جامعیت مرحوم علامه طباطبایی، کم یافت میشود.
او افزود: ما علمای بسیار برجسته ای در حوزه داشتیم که همه ریزهخوار علمی این بزرگان هستیم ولی مرحوم علامه در همه رشته های علوم اسلامی احاطه لازم را داشته و به اندازه کافی از آنها بهره مند بوده و توانست بر این میراث علمی بیفزاید.
مصباح یزدی بیان کرد: خدمت به قرآن کریم در میان ویژگیهای مرحوم علامه از بارزترین ابعاد زندگی این شخصیت الهی است و به همین مناسبت، بیت ایشان به دارالقرآن نامگذاری شده است.
او با بیان اینکه پیامبر اکرم(ص) اهتمام خاصی نسبت به قرآن کریم داشت؛ گفت: علاقه شدید نبی اکرم به هدایت مردم از مباحثی است که در قرآن کریم با صراحت بیان شده است؛ از جمله اینکه خداوند به پیامبر (ص) بیان میکند که «شاید تو(پیامبر) بخواهی برای مردمی که ایمان نیاورده اند از غصه جان بدهی»؛ چنین شخصیتی با این علاقه به امت و اهتمام به هدایت مردم، به نقل قرآن، از همین مردم شکایت خواهد کرد.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به آیاتی از قرآن کریم در مورد قیامت اظهار کرد: از این آیات استفاده می شود که هیچ خیانت، جنایت و ناشکری و کفران نعمتی، به این اندازه زشت نیست که در آنروز، پیامبر اکرم، از مردمی شکایت کند که قرآن را ترک و رها کردهاند.
او هجر و دوری از قرآن را دارای مراتبی دانست و ادامه داد: مردم باید در زندگی خود تأمل کنند و ببینند که آیا در بین مهجورکنندگان قرآن قرار دارند یا خیر؟
مصباح یزدی ادامه داد: متأسفانه حتی در استفاده از مسائل دینی خود نیز کمتر به قرآن رجوع میکنیم؛ به عنوان مثال، رسالاتی در باب روایاتی که دلالت خاصی نیز ندارد در ابواب مختلف نوشته می شود ولی از آیاتی که دلالتهای بسیار روشنی را نیز بیان کرده است، استفاده نکردهایم.
او با بیان این مطلب که در میان علما، اساتید و تلاشگران کمتر کسی مانند علامه طباطبایی میتوان یافت که اینگونه برای خارج کردن قرآن از مهجوریت تلاش کرده باشد؛ گفت: آن مرحوم در استناد به قرآن در اثبات و تبیین مطالب و همچنین در عمل به قرآن تلاشی وافر داشت.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی تصریح کرد: «فهم»، «تبیین برای دیگران»، «عمل برای خود» و «عمل برای دیگران»، چهار تلاشی است که در زمینه خارج کردن قرآن کریم از مهجوریت باید انجام داد.
او با اشاره به بیان امام خمینی که قسمت اعظمی از فقه شیعه را مرتبط با مسائل سیاسی و اجتماعی می دانست؛ گفت: امام احیاگر این جریان بود که باید برای ظهور حضرت ولیعصر زمینهسازی کرد و در واقع خداوند امام را برگزید تا تحول عظیمی در بینش سیاسی و اجتماعی ما ایجاد کند.
مصباح یزدی خاطرنشان کرد: حدود ۵۵ سال پیش، امام خمینی در این زمینه دست به فعالیتهای علمی زد که تدوین و تبیین بحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه از مهمترین مباحث علمی ایشان در نجف بود، در همان اوایل نهضت امام(ره) افرادی وجود داشتند که بهدنبال حل مسائل علمی و فکری این حوزه بودند.
او با بیان این مطلب که مرحوم علامه طباطبایی تحول بزرگی در عرصه مقولههای فقه اجتماعی و حکومتاسلامی ایجاد کرد؛ گفت:علامه طباطبایی در مقاله خود برای اثباث ولایت فقیه اسمی از مقبوله عمربن حنظله برخی روایات دیگر نمی برد، ایشان در مقدمه ای می فرماید « قرآن دعوت به فطرت کرده است و از امور فطری واضح این است که اگر مجموعه ای از انسان ها بخواهند با یکدیگر زندگی کنند و هدف مشترکی داشته باشند نیازمند یک مدیریت هستند؛ بنابراین این که انسان ها برای رسیدن به اهداف خود نیازمند مدیر و فرمانده هستند امری فطری به شمار می رود.»
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: تجربه های تاریخی نشان می دهد که هر جا مردم مدیریت صحیح داشتند زود به اهداف خود رسیدند، اگر این مسأله نباشد مصالح جامعه اسلامی تأمین نمی شود، پیامبر مقید بودند که حتی وقتی برای چند روز به جهاد می رفتند حتما جانشینی برای خود تعیین می کردند، در همین راستا بعد از پیامبر ۱۲ امام مدیریت امور جامعه را بر عهده داشتند، حال آیا می شود که خدا و چنین پیامبری به فکر بعد از ایشان نباشند؟
او اضافه کرد: علامه درباره شرایط ولی فقیه می فرماید فردی که در تقوای دینی و حسن تدبیر و اطلاع از اوضاع و مصالح بر همه مقدم است باید مسؤولیت را بر عهده گیرد، رفتار مسلمین باید همانگونه باشد که پیامبر اسلام برای جامعه اسلامی تبیین کردند، در احکام ثابت شریعت کمتر اختلاف وجود دارد اما احکام مربوط به اجتماع و حکومت نیازمند تعیین یک مقام دارای صلاحیت است تا تصمیمات لازم را در مواقع مورد نیاز اتخاذ کند، این موارد نیازمند ولی فقیه و ولی امر است.
مصباح یزدی گفت: علامه طباطبایی می فرماید مسلمین تا آخرین حد ممکن باید در اتفاق و اتحاد بکوشند، حفظ مصلحت اسلامی و مسلمن بر همه واجب است و تنها به حکومت و ولی فقیه مربوط نمی شود، مرز جامعه اسلامی اعتقاد است که باید مصالح آن را تأمین کرد؛ قبل از این که کسی درباره حکومت اسلامی طرحی داده یا درصدد اجرای آن باشد علامه طباطبایی درباره مسائل اجتماعی و سیاسی اسلام چنین مقاله ای می نویسند.
او افزود: علامه طباطبایی نه تنها تفسیر و علوم قرآن را احیا کرد بلکه راه و روش استفاده از قرآن برای همه نیازمندی های اجتماعی را آموزش دادند.
توسعه مباحث تفسیری در حوزه باید تداوم یابد
در ادامه مراسم، حجتالاسلاموالمسلمین بنیادی در سخنانی، با اشاره به رشد مباحث تفسیری در حوزه گفت: امروز خوشبختانه مباحث تفسیری در حوزه بسیار توسعه یافته است که باید این مسیر ادامه یابد.
دبیر مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بیان کرد: در یکی از شهرهای شیراز که علمای صاحب اجازه تا ۱۵ سال پیش در آن محل زندگی می کردند، گردهمایی برگزار شد و یکی از علمای بزرگ شهر بیان کرد که مرحوم علامه، سه طهارت را در تمام زندگی رعایت کرد که نخستین آن، طهارت در فکر و افکار بود یعنی ایشان بدون هیچگونه تشویشی نسبت به مسائل پیرامونی، درباره شبهات حساس بود.
او اظهار کرد: ویژگی دیگری که ایشان از مرحوم علامه بیان کرد، طهارت در رفتار بود و این مسأله محصول رفتار اخلاقی مرحوم علامه است؛ به این معنا که مرحوم علامه از تواضع کمنظیری بهرهمند بود در حالیکه از نظر مراتب علمی و عرفانی در عالیترین درجه قرار داشت.
بنیادی سومین ویژگی علامه از نظر این عالم را طهارت در گفتار عنوان کرد و افزود: وقتی این سه رکن را در کنار هم قرار میدهیم، میبینیم که این عوامل موجب ماندگاری و جاودانگی انسان میشود.
او تصریح کرد: مرحوم علامه علاوه بر مسائل مربوط به خود به نیازهای جامعه و حتی خواص و علما حساس بود؛ همچنین در بُعد اخلاقی و آثار علمی یکهتاز بود و آثار ایشان به مرجعی برای محققان تبدیل شده است.
دبیر مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به وجود استعدادها و موسسات علمی در حوزه اظهار داشت: حوزه باید با مقدمه درک امروز جامعه و تکاپوی گسترده در عرصههای علمی، همان درخشش گذشته را داشته باشد.
او با اشاره به برگزاری ۵۰۰ محفل تفسیری در حوزه عنوان کرد: اکنون چراغ مباحث تفسیری در حوزه روشن است و ما قطعاً در آغار راه هستیم و نتیجه این جریان، ۱۵ سال آینده مشخص خواهد شد.
مرحوم علامه نقش احیاگری نسبت به فهم درست روایات داشته است
در ادامه، قائم مقام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی را یکی از احیاگران حدیث شیعه به خصوص در زمینه روایات تفسیری دانست و ابراز کرد: نقش آن مرحوم در پرداختن، استفاده، تفهیم و ایجاد موافقت بین روایات و قرآن، نشان دادن شیوه های ایجاد هماهنگی و موافقت روایات و قرآن و تبیین روایات مشکل تفسیری بی همتا است.
او اظهار داشت: مرحوم علامه در برخی از کتب تفسیر روایی دارای مقدمه است، یکی از فرزندان ایشان نقل می کند که مرحوم علامه بحار را به شکل کامل خوانده بود و با جمع آوری احادیث، آنها را در پژوهش های خود به کار می برد و حتی بیان شده است که نسخه علامه از وسایل الشیعه، بعد از مرحوم صاحب وسائل صحیح ترین نسخه است یعنی اهتمام علامه به روایات در غیر از حوزه های تفسیری بسیار زیاد بوده است.
حجت الاسلام والمسلمین رجبی اظهار کرد: مرحوم علامه دو کتاب حدیثی را به یادگار گذاشته اند که در آن به روایات هم پرداخته اند؛ یکی کتاب البیان قبل از تفسیر المیزان است که به نظر من الان هم قابل استفاده است.
او ادامه داد: مرحوم علامه در تفسیر شش جلدی البیان، در هر صفحه به دو روایت اشاره کرده است ولی استنادات مرحوم علامه به روایات بیش از این است؛ در تفسیر البیان، در برخی از موارد حتی به بیان یک روایت بسنده کرده اند و دیگر بحث را ادامه ندادند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: ایجاد موافقت بین آیات و روایات هدف تفسیر است و تبیین این مساله که اگر فهم درستی از آیات و روایات داشته باشیم این دو در کنار هم هستند و با هم هماهنگ هستند.
او بیان کرد: زمانی که به المیزان رجوع می کنیم مشخص می شود که اهتمام علامه به روایات، در سطح بالایی بوده است؛ میانگین بحث های روایی علامه در هر جلد المیزان به ۲۵ صفحه باز می گردد؛ ایشان ۶۵۰ روایت از تفسیر عیاشی و… نقل کرده است.
رجبی اظهار کرد: بیش از ۷۰۰ روایت از مرحوم کلینی در المیزان وجود دارد و بیش از ۱۰۰۰ روایت از کتاب «الدرّ المنثور» در المیزان وجود دارد؛ ایشان این دامنه وسیع از پژوهش را در سخت ترین شرایط اقتصادی انجام داده است.
او گفت: بسیاری از روایات است که اگر تلاش وسیع علامه، نبود این روایات به دلایل متعدد از دور پژوهش و کاربرد خارج می شد، زیرا ایشان باعث شد که این روایات حمل به جعل و اسرائیلیاتی بودن نشوند.
استاد حوزه علمیه قم افزود: تبیین هایی که مرحوم علامه در زمینه خود روایات و مشکل الحدیث انجام داده اند، کم نظیر و ارزشمند است و متاسفانه هنوز این تلاش ها به خوبی در جامعه مطرح نشده است؛ ایشان به خود حدیث سوای روایات تفسیری خدمت کرده اند؛ یکی از خدمات بزرگ ایشان، آن است که راه های فهم درست حدیث و وفاق بیان آیات و روایات را تبیین کرده است.
قائم مقام موسسه امام خمینی(ره)بیان کرد: مرحوم علامه نقش احیاگری نسبت به فهم درست روایات داشته است و لذا بحث اسرائیلیات برای این بوده که اصل روایات را از عرصه خارج کند اما مرحوم علامه از روایات قواعدی را برای فهم قرآن استفاده کرد که جا دارد مورد تحقیق قرار گیرد.