شفقنا رسانه- زهرا حکیمی: آن زمان که دوربینهایشان لحظههای جنگ تحمیلی را ثبت میکرد، شاید فکر نمیکردند روزی این عکسها به گنجینه ماندگار تاریخ ایران تبدیل شود. جمعآوری عکسهای مطبوعاتی و غیرمطبوعاتی دوران دفاع مقدس ساده به نظر میرسد، اما در عمل گاه باید برگشت و سنگر به سنگر با عکاس، خبرنگار، رزمنده، نظامی و شاهدان به دنبال واقعیت رفت، آنچه در عکسها ثبت شده است. در نیمهی دوم دهه هفتاد جمعی از عکاسان دفاع مقدس با دغدغه ماندگاری این عکسها تصمیم به تشکیل انجمنی با نام «انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس» گرفتند تا گنجینهای برای رجوع پژوهشگران و علاقهمندان حوزه عکاسی دفاع مقدس بسازند. در دههی ۸۰ انجمن به «بنیاد فرهنگی روایت فتح» متصل میشود، کارش را آغاز میکند و تا الآن بیش از یکمیلیون فریم نگاتیو جمعآوری و بیش از ۱۵ عنوان در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس منتشر شده و بیش از ۱۰ عنوان در حال آماده سازی است.
مهمانخانهی کوچک عکسها
سید عباس میرهاشمی، رئیس انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس دربارهی زیربخشهای انجمن به شفقنا رسانه میگوید: اولین بخش آن جمعآوری آرشیوهای حقوقی و حقیقی عکسهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بود. زیر بخش بعدی، مربوط به پژوهش است. انجمن اقدام به راهاندازی کتابها با موضوعات مختلف و مصاحبه با عکاسان جنگ تحمیلی درباره نوع نگاه و حضورشان و نیز عکاسی جنگ از نگاه آنها کرد. در زیر بخش سوم، بحث تولید مورد نظر است. یعنی محتوای تولید شده باید در چه قالبهایی (نمایشگاه تکی، نمایشگاه مجموعه، کتاب، مولتیمدیا، استفاده از این آثار در فتوکلیپ ها و کارهای مستند و…) ارائه شود. این سه زیر بخش نهایی و در کنار آن گام بندی شد تا هر کدام در چه زمانهایی انجام شود.
دوربین، کیف، کارتهای خبرنگاری و … عکاسان دفاع مقدس گوشه یکی از دیوارهای داخل ساختمان انجمن را پر کرده است. حتما سخت بوده دل کندن از دوربینهایی که روزی پابهپایشان برای ثبت لحظهها آمده بودند و الان در قفسهای شیشهای ماندهاند. میر هاشمی میگوید: در بخشی از طبقههای این قفسه تمام مراحل ساختن کتابهای عکس را گذاشتهایم. از ماکت کوچک گرفته تا ماکت اصلاحشده، کتاب جلد و درنهایت کتاب نهایی وجود دارد. شاید برای آنها که با انجمن آشنا نیستند روال کار فعالیتها به چندعضو و جلسههایی ماهانه یا هفتگی برای تقسیم کار محدود به نظر برسد اما مجموعهای با اتاقهایی مجزا و کارکنانی که وظایف هر کدام در سندی ۶۰ صفحهای مشخص است، تصویر متفاوتتری نشان میدهد.
میزبان خاطرهها
«گاهی فردی کیفی پر از نگاتیو، عکس و لوازم دوران دفاع مقدس را به ما تحویل میدهد» علیرضا حیدری، مسئول واحد دریافت آثار بارها چنین تجربههایی داشته است و به شفقنا رسانه میگوید: کارهایی که از مراجعین- چه سازمان و چه اشخاص- میآید بعد از توافق و بستن قرارداد با اتاق معاونت، وارد اتاق دریافت آثار میشوند و ما یک رسید موقت به این افراد میدهیم و کار را تحویل میگیریم. خیلی از این کارها به صورت کلی است. این کارها در آرشیو این بخش به صورت موقت نگهداری میشوند تا در بین واحدها پخش شوند. در این مجموعه سه واحد اصلی داریم که شامل واحد ساماندهی، اسکن و کنترل است. این نگاتیوها به واحد ساماندهی میروند و در این واحد کار جداسازی، فایلبندی، شمارهگذاری و… بر روی آنها انجام میشود و دوباره به اتاق دریافت آثار بازگردانده میشوند. بعد از آن زونکنگذاری میشوند و به واحد اسکن و بعد به واحد کنترل تحویل داده میشود. تمام این گردشها در مجموعه، در سیستم ضبط میشود تا معلوم باشد در چه زمان کدام نگاتیو وارد شد.
عکسها به خط مقدم برمیگردند
اگرچه گفته میشود این اتاق، خط مقدم مجموعه است و کارها به صورت فلهای وارد واحد ساماندهی یعنی دومین مرحله میشوند، با این حال نظم خاصی دارد. میر هاشمی توضیح میدهد: در این اتاق آثار بر اساس نوع دوربین سازنده، رنگ بیس، شماره فریم، موضوع و برشی که خوردهاند، به جای اولیهشان برمیگردند. یعنی وقتی عکاس یک عکس پیدا شود، برای ۳۶ فریم دیگر عکس هم پیدا شده است. خیلی از عکسها اینگونه محل و عکاسشان برایمان پیداشده است. این اطلاعات در بحث کارشناسی و وقتی میخواهیم به عکسها اطلاعات اضافه کنیم، بسیار کمک میکند. در این مرحله اسلایدها، نگاتیوها و … دستهبندی میشوند و هر کدام را در فایلهای استاندارد قرار میدهند که فایلها از فری اسید(Free Acid) ساختهشده است و بعد از دستهبندی نگاتیوها را در آن قرار میدهند و آن را کدگذاری میکنند. برای هر سازمان و عکاس کد مشخصی تعیین میشود و کدها در زیر تکتک رشتهها نوشته میشود که رسمالخط مخصوصی دارند. در سمت چپ نگاتیو کدی مختص سازمان آورنده یا مالک است و بر روی همه رشتههای نگاتیو اعمال میشود.
کارشناسی عکس، برای کمترین خطا
«کارشناسان اینجا همه افراد قدیمی، شناختهشده و برجستهای در حوزه عکاسی هستند. این کارشناسان هم اطلاعاتی درباره جنگ تحمیلی دارند و هم در حوزه عکاسی تدریس کردهاند. در واحد کارشناسی، حتی از کارشناسان نظامی هم استفاده میکنیم.» اینها را میرهاشمی میگوید و مثال میزند: عکاسی فکر میکرد عکسی سال ۱۳۶۲ در مهران گرفته شده و کارشناس نظامی هر دو را رد کرد و گفت، این مهران نیست چون خاکش اینگونه نیست و بیشتر به فلان منطقه نزدیک است. برای سال ۶۲ نیست چون این لباس بر تن رزمنده، در سال ۶۴ وارد شده است. برای عکسها ما از کارشناسان متعددی استفاده میکنیم و این مرحله جدی است و باید دقت و جدیتمان بالا باشد تا حداقل خطا را داشته باشیم.
انتخاب بهترین راویان جنگ تحمیلی
کارکنان میگویند خیلی از نگاتیوها بر اساس شرایط بد نگهداریشان دارای قارچ و باکتری بودهاند. به همین دلیل در همان ابتدا سعی میکنند کارها را از هم جدا کنند تا با نگاتیوهای سالم هر دو در یک سیستم نروند و برای نگاتیوهای دیگر مشکلی پیش نیاید. بعد از ساماندهی، کارها وارد واحد اسکن میشوند. حمیدرضا سرائی یکی از کارکنان واحد اسکن درباره کارکرد این واحد به شفقنا رسانه میگوید: در اینجا نگاتیوها اسکن و تبدیل به دیجیتال میشوند و یک شناسه در زیر هر فریم قرار میگیرد. ما چند نوع خط اسکن داریم یکی از آنها نسخه ۶۰۰ DPI است و با توجه به تیراژ بالا از همه نسخهها به صورت نمایشی اسکن میگیریم. مرحله بعدی کار با دستگاه «دوپلیکیت» ساخت انجمن است و سرعت اسکن آن چند برابر سرعت دیگر دستگاههایمان است. یعنی اگر ۵ دستگاه با هم روزی ۴۰۰ فریم میزنند این دستگاه میتواند بهتنهایی روزی ۴۰۰ فریم بزند. نگاتیو در دستگاههای دیگر پر خط و خش است ولی دستگاه دوپلیکیت خط و خش را نرمتر و قابل روتوش میکند. بعد از این که اسکن بر روی این نگاتیوها انجام میشود، بهگزینی میشوند و سایز بزرگ بر روی آنها انجام میشود و در این واحد خط و خشهای احتمالی عکسها ویرایش میشود.
دیدهبانی برای بازبینی
اتاقها را یکی یکی میگذرانیم و وارد واحد کنترل و بازبینی میشویم. کارکنان این اتاق همه خانم هستند. سرائی توضیح میدهد: دلیل آن دقت بالای آنها است، این واحد باید خطاها را به حداقل برسانند. آن طور که او میگوید این واحد باید طبق سند استانداردسازی انجمن، کار را بررسی کند. در این سند تمام قوانین و کارها ثبتشده است، به عبارتی حتی برای نحوه نوشتن اعداد قانون وجود دارد و کسی نمیتواند سلایق شخصیاش را وارد کار کند. وظیفه این واحد سخت است و باید بر کار چهار واحد دیگر کاملاً واقف باشد. بنابراین اگر کار مشکل جزئی داشته باشد خودشان آن را رفع میکنند، در غیر این صورت آن را به واحد مربوطه ارجاع میدهند و دوباره به واحد کنترل برمیگردد تا فهرستنویسی شود. تمام اطلاعات واحدهای قبل در فایلها باید در اینجا فهرست شوند و در فایل اکسل(Excel) اطلاعات کامل عکس(کد عکاس، کد مالک،کد محل، موضوع و…) وارد میشوند. به عبارتی با اسکن کردن و واردکردن اطلاعاتشان در لیست میخواهیم دسترسی به این نگاتیوها را کم، و آنها را وارد بخش آرشیو کنیم. بعد از همه این مراحل در واحد کارشناسی این فایلها شرحعکسنویسی و توضیحات کامل آنها در زیر هر عکس داده میشود. خط مقدم با واحد ساماندهی است و به عبارتی واحدها وظیفهی بهینهسازی کار را بر عهده دارند. با توجه به فعالیت انجمن در هر واحد کار مربوطه انجام میشود، وظیفه ما بهینهسازی کار است تا کارشناس به راحتی بتواند اطلاعات عکس را به دست بیاورد.
گنجینه خاموش
سرد و تاریک است و هیچ شباهتی به اتاقهای دیگر انجمن ندارد. اینجا هزاران نگاتیو آرشیو شدهاند؛ آرشیوی ارزشمند و کمیاب. آن طور که سرائی میگوید اینجا مقصد همهی آثار است. تلاش میشود دسترسی به این آرشیوها کم شود و رطوبت، سرما و نور آنها چک میشود؛ اتاقی زیر ۲۰ درجه با رطوبت زیر ۴۰ درصد.
عکسهای سازمانهای بسیاری از ارتش تا سپاه و جهاد سازندگی و بعضی روزنامههای قدیمی مثل اطلاعات در آن دیده میشد. کارها در دو مدل آرشیو میشود؛ یکی در زونکنها و دیگری در جعبههای موزهای. سرائی میگوید: طرز قرارگیری نگاتیو در این زونکنها باعث میشود به آنها فشار بیاید. به همین خاطر قصد داریم نگاتیوهای داخل این زونکنها را در یک سری جعبههای موزهای آرشیو کنیم. این جعبههای موزهای در خارج از کشور مختص کارهای موزهای است. اگر میخواستیم جعبه را به صورت کامل و آماده بخریم، هزینه آن بالا میشد. به همین خاطر کاغذ آن را خریدیم و خودمان جعبه را درست کردیم. این باعث شد حداقل ۶۰ درصد هزینه قیمت جعبهها کاهش پیدا کند. این زونکنها آرامآرام در واحد کنترل در حال بازبینی هستند تا فایلهای قدیمی تعویض و خطایی اگر وجود داشته باشد، بهطور کامل برطرف شوند.
اگر اینجا آتش بگیرد، چه میشود؟ این گنجینه برای اطفای حریق آماده است؟ میرهاشمی میگوید: ما در اینجا مستأجر هستیم. قرار است در این اتاق تغییراتی صورت گیرد. اطفای حریق آن معمولی نیست، لازم است این اتاق شکل خلأ داشته باشد تا اکسیژنش تخلیه شود و تأثیر آب و آتش و … یکی باشد. در جای قبلی اتاق کاملاً خلأ شده بود ولی در اینجا هنوز این کار نشده. با این حال برای اعلام حریق آن کار شده است.
آتش اما به دلمان افتاده است. از ساختمان که بیرون میزنیم، ذهن پر شده است از خاطرهها و عکسها. این جا گنجی است که چشمهای جوان ما دیدنش را کمتر تجربه کرده است؛ چه خونها، فداکاریها، مظلومیتها، امیدها و ناامیدیها در یک لحظه تصویر شدهاند و حالا بخش مهمی از این روایتها برای ماندگاری بیشتر تلاش میکنند.
* تیتر با الهام از شعر «جوزهپه اونگارهتی»