قانون مبارزه با مواد مخدر در گذر زمان

شفقنا- کشف مواد مخدر از حیث تاریخی به دوران باستان در ٤٠٠٠ ‌سال پیش می‌رسد و در ایران نیز با شیوع مصرف تریاک از دوره صفویه و قاجاریه، استعمال مواد مزبور، رونق گسترده‌ای در کشور یافته است. با وجود اين از حیث تدوین قوانین مرتبط با مبارزه با مواد مخدر و جرم‌انگاری خاص آن نیز باید قایل به تفکیک بین قوانین عهد قاجاریه و پیش از‌ سال ٥٧ و پس از آن از حیث قوانین داخلی و ملی و نیز کنوانسیون‌های بین‌المللی از حیث قوانین فراملی بود.
محمد رضا زمانی درمزاری؛ حقوقدان و وکیل دادگستری در روزنامه شهروند نوشت: قواعد عرفی و قانونی مرتبط با مواد مخدر در دوره صفویه و قاجاریه نوعا از حمایتی و کنترلی برخوردار بوده است. با گسترش مصرف تریاک و مواد مخدر مربوطه در کشور از دوره ناصرالدین شاه قاجار، مجلس شورای ملی در ایران از‌ سال ١٢٨٩ (١٩١٠) به بعد، به منظور پیشگیری از جرایم و اصلاح مجرمان‌ِ مرتبط با مواد مخدر در مقام وضع مقررات محدود و مربوطه برآمده است. قانون«تحدید تریاک»، از زمره قوانین مصوب آن دوران بوده است که بیشتر بر دریافت عواید مالیاتی و تخصیص حق‌الزحمه در ازای تسلیم سوخته تریاک و اعمال ضوابط مربوطه تأکید داشته است.
نظام تقنینی دوره پهلوی علاوه بر ویژگی‌های تقنینی دوران مزبور، در ظاهر، در تلاش برای بازدارندگی نسبت به جرايم مربوط به مواد مخدر بود. در این دوره «قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک»،‌ مصوب ١٧ آبان ماه ١٣٣٤، تصویب شد و چهار ‌سال بعد، در‌ سال ١٣٣٨، «قانون مربوط به اصلاح قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک» و مقرر داشتن مجازات اعدام نیز در ماده ٤ آن به تصویب رسیده است. برابر ماده مزبور، مجازات سازنده یا واردکننده هر یک از مواد مخدره مذکور در ماده ١ حبس موقت با اعمال شاقه از پنج ‌سال تا ١٥‌ سال و پرداخت جریمه‌ نقدی معادل مبلغ پانصد ریال برای هر گرم از مواد افیونی و سه‌هزار ریال برای هر گرم از سایر ادویه مخدره
است و در صورت تکرار مجازات مرتکب‌ علاوه بر جزای نقدی اعدام است.
نخستین قانون‌گرایی دراین‌باره را پس از‌ سال ١٣٥٧ باید در مصوبه شورای انقلاب در‌سال ١٣٥٩ یافت که بر آن اساس با تصویب تشديد مجازات مرتكبين جرايم مواد مخدر و اقدامات تاميني و درماني مربوطه، رویکرد جدیدی دراین‌باره در نظام تقنینی کشور ظاهر شد.
به موجب این قانون، سهميه ترياك معتادان لغو و دوره‌اي به مدت ٦ ماه به‌عنوان ترك اعتياد مقرر شد و نسبت به دایرکنندگان استعمال مواد مخدر نیز ضمن مصادره اموال، مجازات‌های خاصی مقرر و کشت خشاش در کشور نیز در عمل
ممنوع شد.
قانون مزبور گرچه تحولی در نوع خود در زمینه مبارزه با مواد مخدر به شمار می‌رفت، اما به زودی اشکالات و نارسايی‌های مرتبط با آن آشکار شد و همین مهم زمینه ورود و دخالت بعدی مجمع تشخیص مصلحت نظام و «قانون مبارزه با مواد مخدر سوم آبان ١٣٦٧» را در دوره نخست‌وزیری مهندس میرحسین موسوی فراهم آورد. براساس آن ستادي به رياست بالاترین و عالي‌ترين
مقام قوه مجريه (نخست وزیر وقت) تشكيل و امر مبارزه با مواد مخدر منحصرا برعهده او گذارده شد و گامی نوین و جدی در راه تحول نظام قانونگذاری در زمینه مبارزه با مواد مخدر و ساماندهی امور مربوطه به وجود آمد. كليه خط مشي‌ها و سياست‌ها در زمينه پيشگيري، مبارزه و بازتواني معتادان اتخاذ و براي سازمان‌هاي مسئول و ذيربط ابلاغ مي‌شد و با شروع كار ستاد مبارزه با مواد مخدر و شوراي هماهنگي مبارزه با موادمخدر استان‌ها، در اجراي اين قانون، ضمن ایجاد وحدت رویه قضائی در دادسراها و دادگاه‌های مربوطه، هماهنگی‌های تدریجی و لازم بین قوای قضائیه و مجریه نیز فراهم شده است. برابر ماده ٣٥ آن قانون، مدت اعتبار آن برای دو‌سال از تاریخ اجرا، مقرر شده بود.
علاوه براین باید به «قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن،
مصوب ۱۷/۸/۱۳۷۶ مجمع تشخیص مصلحت نظام با اصلاحیه‌های بعدی اشاره کرد که مجددا بر مجازات اعدام، علاوه بر سایر مجازات‌های مقرر در آن، اشاره و تصریح دارد.
قانون اصلاح ماده ٢٩ قانون مبارزه با
مواد مخدر، مصوب ١٧/٨/١٣٧٦ مجمع تشخیص مصلحت نظام به مانند ماده
١٥ آن و ابطال برخی از مواد آيین‌نامه اجرایی آن قانون از سوی هیأت عمومی دیوان عالی کشور در این رابطه قابل ذکر است و سرانجام نیز لایحه‌ پیشنهادی فعلی‌ و در دستور تصویب دراین‌باره نیز قابل اشاره است که مجازات اعدام در آن نیز در سه مورد مقرر
شده است.
کنوانسیون‌های بین‌المللی جرایم مرتبط با مواد مخدر:
جرایم مرتبط با مواد مخدر اساسا و نوعا از حیث قاچاق و عرضه آنها‌، سازمان یافته و فراملی است و بدین جهت، از اوایل قرن بیستم تاکنون‌، کنوانسیون‌های
بین‌المللی و اسناد معتبر جهانی برای پیشگیری از وقوع این نوع جرایم به شرح زیر تصویب شده و به مرحله‌ اجرا در آمده است‌:
کنوانسیون بین‌المللی تریاک که به دنبال برگزاری کنفرانس ۱۹۰۹ شانگهای در سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۴ به امضای نمایندگان یازده دولت رسید؛
کنوانسیون بین‌المللی تریاک مصوب ۱۹۲۵؛
کنوانسیون تحدید، ساخت و تنظیم توزیع موادمخدر مصوب ۱۹۳۱؛
کنوانسیون مقابله با حمل‌ونقل غیرقانونی داروهای خطرناک مصوب ۱۹۳۶؛
پروتکل مواد مخدر مصوب ۱۹۴۷؛
پیوندنامه‌ پاریس مصوب ۱۹۴۸؛
پروتکل تحدید و تنظیم کشت گیاه خشخاش‌، تولید و تجارت عمده‌ بین‌المللی و استفاده از تریاک مصوب ۱۹۵۳؛
معاهده‌ واحده‌ مواد مخدر ۱۹۶۱ که با پروتکل ۱۹۷۲ اصلاح شده است‌؛
– کنوانسیون مواد روانگردان مصوب ۱۹۷۱
کنوانسیون مبارزه باقاچاق موادمخدر
و روانگردان مصوب ۱۹۸۸
تعداد زیادی اسناد، مانند سند جامع و مهم CMO، قطعنامه‌ها، بیانیه‌ها اعلامیه‌ها و… مصوب کنفرانس‌ های بین‌المللی‌. برای نظارت یا اجرای راهبردهای پیشگیری از جرایم مرتبط با موادمخدرکه در کنوانسیون‌ها و اسناد یاد شده به تصویب دولت‌های جهان رسیده در طول قرن بیستم میلادی‌، ارگان‌هایی در ساختار سازمان ملل متحد و نهادهای اقماری آن ایجاد شده است و در همین ارتباط نیز، روز ٢٦ ژوئن / ٥ تیر نیز در کنفرانس بین‌المللی مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در وین اتريش در قالب سند C.M.O به‌عنوان «روز جهانی مبارزه با مواد مخدر» نامگذاری شده است.